اهداف و مقاصد اخلاق اجتماعی
هدف‌های اخلاق اجتماعی از دو جنبه قابل بررسی می باشد:
الف - جنبه فردی
ب - جنبه اجتماعی
 
الف) جنبه فردی: در این جنبه مقاصد بسیاری قابل ارایه است، از جمله:

1- تزکیه و سازندگی: اخلاق عامل مهمی برای تزکیه است. رهایی و تخلیص از مقاصد اخلاق اجتماعی است. رها شدن از قید و بندهایی که بشر برای خود ساخته است و به کمک اخلاق می خواهیم نفس را از هر چه که موجب لغزش است و از خودستایی ها و پلیدی ها پاک کنیم و سعی می نماییم نفس را از عیوبی که باعث مستور شدن نفخه ربانی است پاک و منزه سازیم.

2- بیداری وجدان: وجدان یک نعمت اهدایی از طرف خداست و در اخلاق اجتماعی قصد بر این است که این وجدان که رنگ و بوی الهی دارد و ودیعه خدایی است صیانت و پاسداری شود و دائماً آن را بیدار و هوشیار نگه‌داریم.

3- شناخت و انجام وظیفه: به کمک اخلاق در وجود ما بصیرتی ایجاد می شود که ما بتوانیم شناختی درباره وظیفه ما نسبت به معبودمان پیداکنیم و بدانیم که جایگاه ما در جهان هستی کجاست؟ اخلاق اجتماعی در این میان به ما روش می دهد تا بتوانیم حوز? وظیفه عملی خود را درباره‌ آنچه که مسئول هستیم، پیدا نمائیم.

4- سیر به سوی تعالی: به قول مرحوم علامه طباطبایی انسان موجودی متعالی است و اگر این تعالی را از او بگیرند از حیوانات نیز پست‌تر است.

(اولئک کالانعام بل هم اضل/ اعراف/179) در اخلاق اجتماعی هدف نهایی این است که از طریق سیر و سلوک به سوی کمال شأن انسان بودن خود را حفظ کنیم و به کرامات نفسانی که خداوند از روز اول خلقت ما در نظر گرفته برسیم. 

 

ب) جنبه اجتماعی: ‌در جنبه اجتماعی اخلاق نیز مقاصدی مطرح است:

1- تنظیم و تحکیم روابط انسانی: نگاه اسلام این است که همه انسان ها از یک اصل و تبار و ریشه‌اند (هوالذی خلقکم من نفس واحده - اعراف/189)  و یا در جای دیگر می فرماید: (کان الناس امه واحده) - بقره/213) حال که انسان ها همه از یک اصل و نسبند پس باید روح انسانی بر روابط آنان حاکم شود یعنی خودستایی ها و خودبینی ها محو شود و جای آن را برادری و مودت و حسن تعاون و تعاضد در بین همنوعان بگیرد.

در مجموعه ورام جلد یک صفحه 12 - حدیثی زیبا از امام موسی بن‌جعفر(ع) آمده است:

تمام مردم روی زمین مشمول رحمت و فیض الهی می شوند مادامی که به این 3 اصل اساسی عمل کنند: بشر دوست باشند - در امانت ها خیانت نکنند - عملاً پیرو حق و عدالت باشند.

2- حفظ و رعایت حقوق: اسلام به حقوق فردی و اجتماعی بسیار اهمیت داده است و این اهمیت تاحدی است که رسول اکرم(ص) حاضر می شود اگر خطایی از او سر بزند قصاص دهد و برای حقوق همگانی نیز این اهمیت را قایل است. و یا امیر‌المومنین(ع) در زمان خلافت خود با مرد مسیحی که مدعی است به حضور قاضی می روند و حق آن مرد را نیز محترم می شمارد.

در این جامعه انسان مسلمان بر مسلمان دیگر حقوقی دارد، امام صادق(ع) در این باره می فرمایند: "مسلمان برادر مسلمان و چشم و آینه و راهنمای اوست. نسبت به او خیانت نمی کند، نیرنگ نمی زند و ستم روا نمی دارد به او دروغ نمی گوید و غیبتش نمی کند (وسایل‌الشیعه عاملی جلد5 ص543)

3- تأمین امنیت و رفاه: اخلاق اجتماعی زمینه را برای برقراری صلح و آرامش جهانی فراهم می کند. محیط زندگی در سایه آن آرام می شود و از برخوردها جلوگیری به عمل می آید و درگیری ها و کینه‌ها جایشان را به رحمت و صفا می دهد. و با رعایت اخلاق صفا و صمیمیت در جامعه گسترش می یابد و حریم و شخصیت افراد اجتماع حفظ می شود.

قرآن می فرماید: (واطیعواالله ورسوله و لا تنازعوا فتفشلو و تذهب ریحکم) (انفال/46)  همه پیرو خدا و رسول باشید و هرگز راه اختلاف نپویید که در اثر تفرقه ترسناک و ضعیف شده و قدرت شما نابود خواهد شد)  یا در جای دیگر می فرماید: انما یریدالشیطان ان یوقع بینکم العداوه والبغضاد/مائده/91)  شیطان می خواهد در میان شما عداوت و دشمنی ایجاد کند.

اهمیت اخلاق اجتماعی: مکتب اسلام در همه زمینه‌ها از جمله اخلاق دارای دیدگاه های بسیار وسیع می باشد که بر اساس وعد? الهی و هم بر اساس تجارب اجرای آنها برای فرد و جامعه سعادت ‌آفرین است. در اسلام موضوع اخلاق اجتماعی از اهم مسایل و مساله تزکی? نفس و آراسته شدن به اخلاق حمیده از عوامل سعادت ذکر شده است.

در قرآن آمده است: (و قد افلح من زکاها - شمس/)9  یعنی رستگاری و سعادت فرد در گرو پاکی و تزکیه نفس اعلام شده است.

پیامبر(ص) می فرمایند: انی بعثت لاتمم مکارم‌الاخلاق)  من از طرف خدا برانگیخته شدم تا مکارم اخلاق را به کمال رساند. و تمام کنم (مستدرک وسایل‌الشیعه جلد 2 - ص 282)

امیر‌المومنین(ع) در کلامی زیبا بر اهمیت اخلاق صحه گذاشته و تهذیب نفس را در انسان ها با اهمیت دانسته است و رعایت آن را مایه خوش بختی انسانها دانسته می فرماید: "بر فرض اینکه امیدی به بهشت و ثواب و بیمی از دوزخ و عقاب نداشتیم باز شایست? آن بود که ما در پی مکارم اخلاق باشیم زیرا خوشبختی و سعادت را از این طریق می توان به دست آورد"

امام صادق(ع) می فرمایند:  سه چیز است اگر کسی برای خدا یکی از آنها را انجام دهد بهشت را بر او واجب می کند:  1- انفاق در حال فقر 2 - خوشرویی باهمه مردم 3 - رعایت انصاف نسبت به دیگران

و امام باقر(ع) می فرماید: "شخصی نزد پیامبر آمد و گفت ای رسول خدا مرا سفارش کنید ازجمل? سفارشات این بود که برادرت را باچهر? باز ملاقات کن"

نقل از بولتن نیوز