***نسیم معرفت***

به نام خدا

غرور علمی 

وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی وَ مَا أُوتِیتُم مِّن الْعِلْمِ إِلاَّ قَلِیلاً  . و از تو در باره‏ روح مى‏پرسند ، بگو : روح از [عالم بالا و] فرمان خداى من است و شما از علم جز اندکى داده نشده ‏اید . سوره اسراء آیه 85 .

خداوند به پیغمبرش حضرت محمد بن عبد الله  (صَلَّی اللهُ  عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ)   در قرآن می فرماید : «وَ قُل رَّبِّ زِدْنِی عِلْمًا»  و بگو پروردگارا  بر دانشم بیفزاى(سوره طه آیه 114) یعنی با اینکه عقل کل هستی و دانش و علم تو از همه بالاتر است ولی باز بگو : «وَ قُل رَّبِّ زِدْنِی عِلْمًا»   خدایا دانش مرا زیاد فرما

 غرور وتکبر علمی یکی از زشت ترین صفات و آفاتی  است که  بعضی از افرادی که در مسیر علمی گام برمی دارند  دچار آن شده و همینکه چیزی یاد می گیرند خیال می کنند که کسی شده اند و علّامه روزگارهستند . مُنأسفانه کسی که دچار غرور علمی شده خود را تافته جدا بافته می داند و گویا آسمان سوراخ شده  و فقط او از آنجا  به زمین فرود آمده و همه باید به او احترام کنند و هر نظری که می دهد باید دیگران بپذیرند و فقط نظر او درست است و همه اشتباه می کنند و چنین گمان می کند که اصلا کسی از نظر علمی به پایش نمی رسد . گاهی این تصوّرات واهی را در ذهن و در دل دارد و در اعمال و رفتارش هم بروز میکند و گاهی پا را فراتر نهاده و بطور آشکارا با گفتار و نوشتار به اَشکال مختلف  در سطح محدود و یا گسترده و وسیع  بیان می دارد که من از نظر علمی از همه بالاترم . البته اگر کسی از نظر علمی واقعا از دیگران بالاتر باشد و در جایی عقلا و شرعا ایجاب کند که فضل علمی خود را بیان دارد ، در این مسئله اشکالی وجود ندارد چون هم عقل و هم شرع اجازه داده که در موارد خاصی  افرادی که برتری علمی و معنوی و کمالی و... دارند خود را آشکار نمایند تا جلو مفاسد و آدم های نالایق و فاسد که خود را به عنوان عالم جا می زنند و مفسده ها و فتنه ها بپا می کنند  گرفته شود . مرحوم آیت الله مدرس در مجلسِ آن زمان فریاد می زد : زنده باد مدرس . اینکه مرحوم مدرس می گوید :زنده باد مدرس  در این جمله اش صدها مطلب است . یک مطلب این است که شخصیت های مثل من که عالِم و متعهد ومؤمن به اسلام و دین و قرآن و عاشق اهل بیت پیغمبرند ، اینها برترند و همیشه زنده اند ولی همانند رضاخان میرپنجِ قُلدُر که خود را سردار سپه می داند جزو مردگان و نابود شوندگان است و هیچ ارزشی ندارند .

درقرآن کریم سوره اِسراء آیه 85 آمده است :وَ یَسْأَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی وَ مَا أُوتِیتُم مِّن الْعِلْمِ إِلاَّ قَلِیلاً و از تو در باره‏ روح مى‏پرسند ، بگو : روح از [عالم بالا و] فرمان خداى من است و شما از علم جز اندکى داده نشده ‏اید .  انسان در هر رشته علمی اگرت خصص داشته باشد  چه فقه باشد چه اصول و چه فلسفه باشد چه علوم دیگر  نباید دچار غرور شود . غرور علمی باعث شکست و عقب افتادگی است. به هر مقام علمی رسیدیم باید سپاسگزار الهی باشیم زیرا که خداوند کریم ، چشم و گوش و هوش و مغز و استعداد و قوّت و نیرو و توانایی و ابزارِ تعلُّم و آموختن و استاد و فرصت و عمر و صدها و هزاران نعمت  داده تا اینکه آدمی به دانش و سواد و  علمی برسد . اگر کسی چشم نداشته باشد به همان اندازه از معلوماتی که از طریق چشم بدست می آید محروم می شود . اگر کسی بویایی نداشته باشد به همان اندازه از خیلی چیزها محروم است . اگر کسی قدرت شنوایی نداشته باشد نیز همینطور است . بوعلی سینا  در این رابطه نقل  می فرماید : «مَن فَقَدَ حِسّاً فَقدْ فَقَدَ عِلماً هرکس که فاقد یک نوع از حس باشد ، در واقع فاقد یک نوع شناخت و آگاهی و علم است که از راه آن حِسّ ، بدست می آید . بعضی ها گفته اند که عبارت «مَن فَقَدَ حِسّاً فَقدْ فَقَدَ عِلماً  از ارسطو می باشد . به هر صورت علم بشر کمتر از قطره ای از اقیانوس بی پایان علم و دانش است . با این حال  آیا ارزش دارد که کسی چند مطلبی که یاد گرفت باد به غَبغَب اندازد وخود شگفتی داشته باشد و غرور و تکبر به خرج دهد؟!!!

در کتاب تعلیم و تربیت در اسلام از استاد شهید مطهری  ص31 چنین آمده است : [...یک عالِم نباید تعصب داشته باشد ، یک عالم نباید جمود داشته باشد ، یک عالم نباید تَجَزُّم داشته باشد (یعنی جزم گرا در نظر و رأی باشد ) هر چه که من تشخیص دادم لَیسَ الّا ( همین است فقط). یک عالِم نباید غرور داشته باشد و خیال کند که آنچه او دارد تمام علم همان است . باید به اصل  وَ مَا أُوتِیتُم مِّن الْعِلْمِ إِلاَّ قَلِیلاً  مخصوصا توجه داشته باشد که آنچه ما می دانیم از حقیقت بسیار کم است ....علمای بزرگ که روح علمی دارند  نسبت به افراد کم بضاعتی که روح علمی ندارند و چهار کلمه می دانند و خیال می کنند که تمام علم همین است ، غرورشان خیلی کمتر است و یا غرور ندارند. در حدیث است [برخی گفته اند که این حدیث از امام صادق  (عَلَیهِِ السَّلامُ) می باشد ولی ظاهرا در منابع حدیثی دیده نشده است] که   اَلْعِلْمُ عَلی ‌  ثَلاثَةِ اشْبارٍ (یعنی علم سه وجب است یا سه مرحله است) اِذا وَصَلَ الَی الشِّبْرِ الْاوَّلِ تَکبَّرَ (در مرحله اول ، انسان دچار تکبر می شود و خیال می کند که دیگر تمام حقایق عالم را می داند) وَ اِذا وَصَلَ الَی الشِّبْرِ الثّانی تَواضَعَ ‌  ( در مرحله دوم می فهمد که نه ، چنین نیست که او همه چیز را بلد باشد لذا از آن حد بالایی که برای خود تصور و خیال می کرد پایین می آید و کوچکی و تواضع می نماید) وَ اذا وَصَلَ الَی الشِّبْرِ الثّالِثِ عَلِمَ انَّهُ لایعْلَمُ شَیئاً (در مرحله سوم می فهمد که اصلا چیزی نمی داند)  این است که در تعلیم وت ربیت باید روح علمی به مُتعلِّم داد یعنی نباید توجه به این باشد که او صِرفا دانا بشود بلکه باید کاری کرد که روحِ حقیقت جویی پیدا کند و بیماری هایی را که او را از حالت حقیقت جویی مُنحرف می کند نظیر تعصّب ها ، جمود ها ، غرور ها ، تکبرها  و....  از خود دور کند که مُتعلِّم با روح علمی بار بیاید. ]

{ قالُوا :   اَلْعِلْمُ  ثَلاثَةُ اَشْبارٍ مَن دَخَلَ فِی الشِّبرِ الأَوَّلِ تَکَبَّرَ ، وَ مَن دَخَلَ فِی الشِّبر ِ الثّانِی تَواضَعَ ، وَ مَن دَخَلَ فِی الشِّبرِ الثّالِثِ یَعلَمُ (عَلِمَ) أَنَّهُ لا یَعلَمُ شَیئاً.}

از بُزُرجمِهرِ حکیم  نقل کرده اند که فرمود :   همه چیز را همگان دانند و همگان هنوز از مادر نزاده اند !

تابدانجا رسید دانش من    که بدانم همی که نادانم

بوعلی سینا نیز چنین می فرماید  :

دل گرچه در این بادیه بسیار شتافت

یک موی ندانست ولی موی شکافت

اندر دل من هزارخورشید بتافت

آخر به کمال ذَرّه‌ای راه نیافت

از آلبِرت اَنیشتَین آلمانی سؤال کردند که مرتبه علمی شما چه اندازه است  گفت اگر نردبانی به اندازه زمین تا آسمان باشد ، علم من هنوز به پلّه اول این نردبان هم نمی رسد.  امید است که همه ما از غرور علمی برکنار باشیم .

** آیت الله سیداصغرسعادت میرقدیم لاهیجی