حوزه علمیه باید آینده پژوهی داشته باشد و گرنه در جا می زند!!!

نسیم معرفت

***حوزه علمیه باید آینده پژوهی داشته باشد و گرنه در جا می زند!!!+حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید حسن وحدتی شُبَیری، رئیس دانشگاه علوم اسلامی رَضَوی +هشتم خرداد 1399 .شبکه اجتهاد+کلیک .

* آخرین اخبار+ شبکه اجتهاد +کلیک

ابتدا باید دو مسئله را مشخص کنیم. مقصود ما اولاً از آینده‎پژوهی چیست؟ ثانیاً انتظار از حوزه ‌علمیه کدام است؟ این دو تا را باید قبل از هر چیز معلوم بکنیم؛ بعد تصمیم‎گیری بکنیم و نظر بدهیم که آیا آینده‎پژوهی برای حوزه ‌علمیه ضرورت دارد یا ندارد ؟ آینده‎پژوهی شعبه‎ای از دانش استراتژیک است که خیلی قِدمت ندارد مثل رشته‎های دیگر قدیمی نیست و ابتدائاٌ هم در ایران، در حوزه ‌مسائل نظامی مطرح شد، حدود مثلاً 10، 15 سال پیش در مسائل نظامی گفتند ما باید آینده‎پژوهی کنیم که امکانات کشور، امکانات موجودش چه مقدار است و وضع موجود ما چیست؟ بعد وضع مطلوب را مطالعه کنیم؛ ببینیم چقدر ما استعداد داریم که رشد بکنیم؛ به کجا برسیم؛ هدف‎گذاری بکنیم و برنامه بدهیم برای رسیدن از وضع موجود به وضع مطلوب. خُب؛ آینده‎پژوهی در حوزه ‌مسائل نظامی انجام شد و الآن هم آثارش را می‎بینیم که ایران به برکت همین آینده‎پژوهی و حرکت بر اساس برنامه‎ای که فرآیند آینده‎پژوهی در اختیار ما می‎گذارد انصافاً رشد خیلی خوبی داشته است. بعد به ذهن مسئولین و مُتصدِّیان امر رسید که همین فرآیند دانش را ما در حوزه‎های مختلف به کار بگیریم؛ ... آینده‎پژوهی به نظر می‎آید با این تعریفی که عرض کردیم در بخش‎های مختلف علمی و غیرعلمی کارگشاست و حرکت بر اساس پایه‎های علمی را جلوی راه مسئولین می‎گذارد . در ضرورت آینده‏ پژوهی جای تردید نیست اما در ارتباط با حوزه ‌علمیه باید ببینیم انتظار بشر اصولاً از دین چیست؟ به نظر من ریشه‎های بحث به آنجا برمی‎گردد که ما از دین آیا انتظار داریم رابطه‎ بین خدا و خلق را تنظیم بکند؟ اینکه بشر چه طور پروردگار خودش را پرستش بکند و چه تکالیفی در ارتباط با آفریننده دارد؟ این تکالیف را چطور از عهده بربیاید؟ یا نه، دین آمده‌ انسان را اداره کند، از قبل اینکه در گهواره قرار بگیرد تا بعد از اینکه در گور بگذارندش؟ اگر مُدَّعای دین اداره ‌انسان از گهواره تا گور است، آن یک ظرفیت دیگری است؛ یک هدف‎‎گذاری ویژه‎ای می‎خواهد و باید آینده ‏پژوهی در آنجا انجام شود .شما نگاه کنید به آیات قرآن همه‌جا سخن از مسائل اجتماعی است. مسائل اجتماعی خیلی بیشتر از عبادات و احکام فردی در قرآن و در روایات ما بیان شده است. «إِنِ الْحُکْمُ إِلَّا لِلَّهِ» (سوه اَنعام آیه 57) حکومت فقط مال خداست. اگر این حکومت فقط مال خداست، این حکومت باید شیوه‏‌های آن، فرآیندها، اهداف، تمام این مسائل باید بیان بشود؛ فکر بشود روی این قضیه. اگر انتظار بشر از دین این شد، چون حوزه‎های علمیه مُتولِّی بیان دین هستند، پس باید پاسخگوی این نیاز باشند؛ چون اینها هستند که رسالتشان بیان اراده ‌پروردگار است؛ بیان احکام شریعت است؛ فلذا حوزه‎های علمیه برای پاسخگویی به این نیاز یعنی بیان احکام و خواست پروردگار در حوزه ‌مسائل اجتماعی باشند. لاجرم باید یک برنامه‎ریزی داشته باشند. باید کار را از یکجا شروع بکنند و جلو ببرند. فقه ما هزار و چند صد سال از حکومت دور بوده و مُتولِّیان فقه مستقیماً دست بر آتش نداشتند؛ بنابراین باید یک برنامه‎ریزی دقیق داشته باشند تا این خلأ به وجود آمده را پر کنند.

مشکل ما در مطالعات فقهی مشکلِ کمبود شناخت نسبت به موضوعات بیرونی است. در مسائل اجتماعی موضوعات را باید آنگونه که هست بشناسیم. ما نمی‎توانیم دَرِ حُجره را ببندیم و بگوییم اگر این‌طور باشد آن‌طور است. حکم بدهیم به نحوه قضیه ‌شرطیه؛ بلکه باید ورود بکنیم. اگر فقیه می‎خواهد فتوای او کارگشا باشد چاره‎ای جز این نیست که در موضوعات ورود بکند و موضوعات را آن‌گونه که هست بشناسد. .... ..... باید تقسیم کار بکنیم. دیگر گذشته زمان اینکه یک مجتهدی بخواهد از ابتدای طهارت تا آخر دیات مطالعه بکند، فتوا بدهد و فتوایش هم بتواند معیار عمل خارجی قرار بگیرد ! .... ..... منابع فقه ما متناسب با نیازهای امروز نیست. مسائل مُستَحدَثَه‎ای که آخِر تَحریرُ الوسیله (از مرحوم امام خمینی) و مِنهاجُ ‌الصّالحین (از مرحوم آیت الله سید ابوالقاسم خویی) و این‌هاست هرکدام این‌ها بابی است. باید ابواب فقه به‎روز بشود؛ محتوای فقه به‎روز بشود و این هم البته یک مکانیزمی دارد که راجع به این‌ها ما فکر کردیم؛ حتی طرح مکتوب داریم. این‌ها را در آینده‎پژوهی دوستان ما در نظر بگیرند.

اگر ما بخواهیم در زمان خودمان زندگی کنیم به آینده هم کاری نداشته باشیم، چون فردا شود فکر فردا کنیم، غلط است. ما اگر بخواهیم تکامل پیدا بکنیم، باید اُفق 700 دانه را نگاه بکنیم؛ «أنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی کلِّ سُنْبُلَهٍ مِائهُ حَبَّهٍ».( بقره، آیه 261) باید تا آنجا برسیم. اگر ما بخواهیم به وضع موجودمان بسنده کنیم، آن تکامل رخ نمی‌دهد. اگر همین باشد، خیلی عقب هستیم. مَهدویّت یعنی آینده ‌روشن. به نظر من، ما که ایمان به مَهدویّت داریم، ما که ایمان به آینده ‌روشن داریم، باید در تراز آینده ‌روشن برنامه‎ریزی بکنیم و لازمه‎اش این است که سوار بر موج بشویم. ما آینده را ببینیم و متناسب با آینده ‌روشنمان ، آن افق کامل ، برنامه‎ریزی و حرکت بکنیم . مطلوب این است. اگر ما بگوییم در زمان حرکت می‌کنیم، درجا می‎زنیم و به کمال مطلوب نمی‎رسیم. همت بلند دار که مردان روزگار از همت بلند به جایی رسیده‌اند. این تعالیم اهل‌بیت (عَلَیهِمُ السَّلامُ) ما هست که فرمودند باید افق‎های بلند را شما نگاه بکنید. الآن همین تجربه ‌آینده‎پژوهی در حوزه ‌مسائل نظامی ببینید چقدر توفیق به ما داده است! در غیر این صورت حوزه ناکارآمد جلوه می‎کند . اگر ما بخواهیم در زمان هم حرکت کنیم، ناکارآمد خواهیم بود؛ چون تحولات دیگر دست ما نیست، ما باید راه را باز کنیم؛ ما باید سوار بر موج بشویم و اگر می‎خواهیم سوار بر موج بشویم، باید آینده‎پژوهی داشته باشیم.