فهم روح دین

وقتی به سخنان امام و سیره حکومتی وی مراجعه می‏کنیم،‌ نوع برداشت‏های وی از مقاصد شریعت و اولویت‏های شارع مقدس، مثال‏زدنی و کم‏نظیر است؛ مانند تأکید بر عدالت‏خواهی و ظلم‏ستیزی که در کلمات امام، فراوان به چشم می‏خورد. شاید تمامی فقها و بزرگان حوزه نیز همانند امام راحل نسبت به آیات و روایات و سیره عملی معصومین علیهم‏السلام درباره جهاد و امر به معروف و نهی از منکر و سایر امور اجتماعی و سیاسی آگاهی داشته اند؛ اما هیچ یک مانند امام این امور را در متن جامعه ارائه نکردند.

شاید این خلأ تا حد زیادی، ناشی از شرایط زمان و تسلط حکومت‌های ظالم وقت بود که هیچ‏گاه در مسائل مربوط به حکومت، نظر فقها را نمی‏خواستند و جز در مقاطع محدودی، اجازه مداخله به ایشان نمی‌دادند و این سنت تاریخی به‏تدریج، به ترکیبی جدید از نظام اولویت موضوعات در آثار فقها انجامید و بر نوع نگرش فقیهان معاصر نیز تأثیری شگرف گذاشت و از این طریق، کم‏کم پرداختن به مسائل فردی و عبادی و فاصله‏گیری از مباحث اجتماعی و حکومتی به رویه‏ای پذیرفته شده در بین علما تبدیل شده بود.

زمان‏شناسی و آگاهی از تحوّلات زمانه

آن‏چه در بین بخشی از مجامع حوزوی ما در طول تاریخ به عنوان یک آسیب مؤثّر جلوه کرده و پیامدهای تلخی را هم به دنبال داشته، ناآگاهی از جریانات سیاسی و اجتماعی و فقدان فراست و تیزبینی در این‏گونه مسائل بوده است.

امام از همان دوران جوانی سعی در شناخت دقیق حوادث سیاسی زمان خویش داشت و برای استماع مذاکرات مجلس شورای ملی، از قم به بهارستان می‏رفت و با مرحوم مدرس و کاشانی ملاقات و گفت‏وگو می‏کرد و روزنامه‏ها را با دقت از نظر می‏گذرانید؛ موضوعی در حوزه‏های علمیه آن وقت، رایج نبود و کاری عبث تلقی می‏شد. وی از همان ابتدای جوانی با جریانات سیاسی مختلف و پشتیبانان غربی آنها و نقاط ضعف و قوت حرکت‏های اصلاحی و انقلابی مختلف، آشنا شد و این تیزبینی و جریان‏شناسی، آن‏گاه که با فهم عمیق از اهداف شریعت تلفیق می‏شد، مواضعی را به‏دنبال داشت که برای بسیاری از تحصیل‏کردگان حوزه‏های علمیه، تازگی داشت. بنابراین، شناخت زمان را نیز می‏توان یکی از وجوه تمایز امام نسبت به دیگر بزرگان حوزه دانست.

شخصیت اخلاقی

پیشبرد یک نهضت اجتماعی، آن هم در سطحی وسیع و ماندگار، نیازمند رهبرانی با روحیات ایثارگرانه، شجاعانه و خالصانه است. امام هر قدر هم که بصیرت به خرج می‏داد و از فهم دین کمک می گرفت، تا وقتی اخلاص و شجاعت را در وجود خویش فراهم نیاورده بود، امکان ایجاد چنین تحولی وجود نداشت.

امام، ضمن بهره‏مندی از اخلاصی مثال‏زدنی، از شجاعتی شگفت‏آور نیز برخوردار بود و بی‏توجه به تکالیف شرعی، برکنار نمی‏نشست و به رهنمودها و توصیه‌های کلی، اکتفا نمی‏کرد؛ بلکه کوله‏بار مبارزه را بر دوش می نهاد و به وسط میدان می‏آمد و تمام هزینه‏های آن را نیز می‏پرداخت و اگر لازم بود، از جان و مال خویش می‏گذشت و حتی آبرو و شأن خود را نیز در معرض ذبح قرار می‏داد. هنگامی که بعضی، درب خانه‏های خویش را از ترس حملات گارد رژیم بر مردم بی‏پناه می‏بستند و از اظهارنظر پیرامون مسائل سیاسی به دلیل بخش‏نامه‏های ساواک، پرهیز می‌کردند و مدارا با رژیم را ابزاری برای حفظ جایگاه مذهبی خویش می‌دیدند و تحقق مفاهیم عدالت‌خواهانه قرآنی و روایی را به زمان ظهور ارجاع می‏دادند و به طور کلی امور حکومتی و سیاسی را وظیفه خود نمی‏دانستند، امام، پیش گام در عرصه مبارزه شد و تمام تبعاتش را نیز به جان خرید و البته سنت الهی بر این بود که به اوج عزّت نیز دست یابد.

منبع: ویژه نامه پرسمان(امام خمینی، شاخص انقلاب)