روابط عمومی اداره کل تبلیغات اسلامی استان تهران

ارزش علم و عالم در مکتب اسلام

مقدمه:

ارزش و اعتبار عالم و دانشمند به علم و دانش اوست و این یک تصادف نیست  زیرا که در کتاب وحی الهی قرآن مجید، متجاوز از هفتصد مورد ماده علم و مشتقات آن به کار رفته و در اولین آیات نازل شده به رسول اکرم (ص) سخن از علم ، دانش و قلم آمده است:

«الذی علم با القلم؛ همان کسی که به وسیله قلم تعلیم انسان نمود.» (1)

 بهترین و زیباترین تعبیرها و تعریف ها درباره علم و دانش ، در معارف دین ما ذکر شده و تصور نمی شود که در هیچیک از مکاتب دیگر به اندازه مکتب اسلام به ارزش علم و عالم پرداخته باشد.

ارزش علم و عالم:

امام علی(ع) فرمود: در مسجد پیامبر(ص) نشسته بودم که ابوذر وارد شد و سئوال کرد یا رسول الله نزد شما تشییع جنازه عابد ارزشمندتر است یا حضور در محضر عالم؟ رسول اکرم (ص) فرمودند: حضور در مجلس علم ولو برای لحظاتی ارزشمند تر است از حضور در تشییع جنازه هزار شهید. (2)

فضیلت علم و دانش:

در روایت دیگر که ابوذر نقل می کند می گوید رسول اکرم (ص) به من فرمود: ای ابوذر ساعتی درک حضر علم بالاتر از هزار مرتبه ختم قرآن از اول تا به انتهاست. ابوذر تعجب کرد که آیا درک محضر علم بالاتر از خواندن قرآن است.خداوند برای علم این همه ارزش قائل شده است زیرا علم وسیله شناخت حلال از حرام الهی است. (3)

 دلیل اینکه خداوند برای علم این همه ارزش قائل شده است و نگاه معارف و کتب ما به علم نگاهی ارزشی است اینست که علم وسیله شناخت حلال و حرام الهی است.

علم وسیله ای است که در سایه آن اطاعت خدا محقق می شود و اصلا توحید در عبادت الهی به وسیله علم تحقق پیدا می کند و در یک کلمه خیر دنیا و آخرت در سایه علم تحصیل می شود و شر دنیا و آخرت به واسطه جهل و نادانی تحقق پیدا می کند.

اهمیت علم و دانش از دیدگاه قرآن کریم:

در آیات کریمه قرآن هم به مناسبت های مختلف به ارزش علم و عالم اشاره شده است.

در آخرین آیه سوره مبارکه طلاق علت آفرینش آسمان ها و زمین را علم و دانش بشری دانسته و می فرماید:خداوند آسمان ها و زمین را با همه عظمتش آفرید و امر خود را نازل فرمود تا علم و اندیشه کنید که خداوند بر همه کارها تواناست و علم او به همه چیز احاطه دارد. (4)

 در آیه دیگر می فرماید:«قل هل یستوی الذین یعلمون والذین لا یعلمون انما یتذکر اولوالالباب ؛ آیا آنان که می دانند و آنان که نمی دانند مساوی هستند. یقیناً علما نسبت به دیگران برتری دارند.این معنا را صاحبان خرد و اندیشه خوب دریافت می کنند.» (5)

 در آیه دیگر آمده است: «یرفع الله الذین امنوا منکم والذین اوتوا العلم درجات؛ خداوند کسانی را که ایمان آورده اند و کسانی را که علم به آنها داده شده درجات عظیمی می بخشد.» (6)

 خدا در این آیه صاحبان دانش و علم را بر همه موجودات ترجیح می دهد و اساساً در آیات مختلفی از قرآن شریف تسخیر بسیاری از مراتب کمال و وصول به درجات عالیه معنوی را در انحصار صاحبان علم و دانش قرار می دهد.

از مجموع این آیات می توان فهمید که درک توحید و وصول به مقام خشیت ، تعقل، فهم وحی و امثال قرآن و اساس نبوت و معجزات انبیاء همه در گرو دانش و علم است و تنها عالم دانشمند است که می تواند به این مراتب درجات و کمال صعود کند و بالا برود.

 بحث در ارزش علم و دانش از منظر آیات قرآن و روایات فراوان است.

امام سجاد زین العابدین (ع) می فرماید: «حق معلم و آموزگار تو این است که او را بزرگ داری و مجلس او را محترم شماری و گفته های او را خوب گوش کنی و فراگیری و او را کمک کنی تا آنچه را که از دانش و علم بدان نیازمندی به تو بیاموزد.» (7)

 بیان این نکته ضروری است این که عالمبا همه مراتب و درجات اگر بر کسی تعلیم و تدریس قرار بگیرد علاوه بر ارزشمند بودن علم و دانائی او شان معلم و مربی بودنش نیز شایسته تجلیل و احترام است. در حقیقت کسی که در جایگاه تعلیم و تدریس قرار می گیرد لزوم تکریم پیدا می کند و بزرگداشت احترام و تکریم عالم ، تکریم ذات ذوالجلال ربوبی است.

در سخن امیرالمومنین (ع) آمده است:«کسی که به عالمی احترام بگذارد در حقیقت خداوند را احترام کرده است.» (8)

حرمت نهادن و خضوع در مقابل استاد و مربی یک فضیلت اخلاقی است و در مبانی اخلاقی ما مسلمانان نسبت به معلم و استاد بی حرمتی نهی شده است.

منابع:

1) قرآن کریم/سوره علق /آیه 4

2) جامع الاخبار ص 109/ حدیث 195

3) بحارالانوار/جلد1/ص 203

4) سوره طلاق /آیه 12

5) سوره زمر /آیه 9

6) سوره طه /آیه 75

7) رساله حقوق/ امام سجاد(ع)

8) غررالحکم/ص47

حجت الاسلام حسین ولی اللهی

کارشناس امور فرهنگی تبلیغات اسلامی شمال غرب تهران

سایت سازمان تبلیغات اسلامی