** فروردین 8, 1399 (شبکه اجتهاد)
در شریعت ، مصداق خاص و مُعیّنی برای صِلَه رَحِم ذکر نشده است و همان عنوان کلی صِلَه رَحِم موردِ دستور واقع شده است و بنابراین برای مصادیق باید به عُرف مراجعه کرد و به نظر می‌رسد که در شرایط طبیعی و معمولی و حتّی با نبود فاصله بین نزدیکان، از طریق نامه، تلفن یا فضای مجازی این دستور امتثال می‌شود.
به گزارش (شبکه اجتهاد) ، با توجه به شیوع بیماری کرونا [نِیُو کُرونا یا کُووِید19«new coronavirus»] و توصیه‌هایی که پزشکان در زمینه ماندن در خانه انجام می‌دهند، دید و بازدید‌ها و همچنین صِلَه رَحِم به صورت حضوری با توجه به این توصیه‌های پزشکی مُیسّر نیست.
در همین زمینه و در خصوص صِلَه رَحِم مَجازی یا تلفنی ، استاد محمدجواد فاضل لنکرانی، رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار (عَلَیهِمُ السَّلامُ) و عضو جامعه مُدرّسین حوزه علمیه قم به آن پاسخ داده است :
سُؤال : سلام علیکم؛ احتراماً با عرض تبریک عید مبعث در بهار معنویّتِ رَجَبُ المُرَجَّب همانطور که مطلع هستید با وجود شیوع ویروس کرونا در کشور و دستور در خانه ماندن جهت جلوگیری از انتقال این ویروس در سطح جامعه، مسئله سُنّت حَسَنَه صِلَه رَحِم آن هم در ایام تعطیلات نوروزی مطرح است که از این سُنّت حَسَنَه اسلام محروم شده ایم. اما از آنجایی که دارای امکانات جدید تکنولوژی هستیم و فضای مَجازی، شبکه‌های اجتماعی، پیام رسان‌ها و تلفن ، این امکانِ ارتباط را با اَرحام ایجاد می‌نماید که می‌توانیم از این طریق به صورت‌های مختلف از جمله ارتباط تصویری، صوتی، نوشتاری با اَرحام خویش ارتباط داشته باشیم. از این رو خواستار نظر حضرتعالی در این زمینه هستم که با توجه به این شرایط و در این مقطعِ زمانی که چنین مُشکلی ایجاد شده است، صِلَه رَحِمِ مَجازی و تلفنی و دیگر ابزارهای جدید موجود چه حُکمی دارد و آیا جایگزین صِلَه رَحِمِ حضوری می‌شود و رفع تکلیف می‌نماید؟
و نکته دوم اینکه اصلا منظور از صِلَه رَحِم و قطع رَحِم چیست؟
بعضا در سالهای گذشته شاهد بودیم که به خاطر صِلَه رَحِمِ حضوری ، برخی اقوام ، مهمانِ اقوامی می‌شدند که از نظر مالی مُشکل داشتند و به جای اینکه با این صِلَه آن فرد خوشحال شود [چه بسا و ] بلکه او غمگین و حتی قرض دار هم می‌شد!
بسمه تعالی
با سلام و تحیت
ج 1 – از مواردی که زمان و مکان به عنوان دو عُنصرِ دخیل در اجتهاد، در آن نقش دارند مصادیق است. به این معنا که مصادیق با اختلاف شرایط زمان و مکان تغییر می‌کند. در موضوع صِلَه رَحِم نیز مساله اینچنین است که:
اول: با اختلافِ شرایطِ زمانی و مکانی بر حسب عُرف، مصادیقِ مختلف به وجود می‌آید.
دوم: مُسلَّم است که در شرایط فعلی [ابتلای به نِیُو کُرونا یا کُووِید19«new coronavirus»] که دیدار حضوری مُیسّر نیست، از طریق تلفن یا فضای مَجازی به صورت نوشتاری یا تصویری می‌توان به این دستور دینی عمل نمود و تردیدی نیست که همه آثارِ صِلَه رَحِم بر اینها نیز مُترتّب می‌شود.
سوم: با قطع نظر از مریضی ، در کشورهایی که نزدیکان [و اَقوام و خویشان] با فاصله زیاد از یکدیگر زندگی می‌کنند و عادتاََ دیدار حضوری مُیسّر یا سازگار با امور انسان نیست از طریق نامه، تلفن یا فضای مَجازی می‌توان صِلَه رَحِم را انجام داد.
نکته قابل توجه آن است که در شریعت [اسلام] ، مصداقِ خاص و مُعیّنی برای صِلَه رَحِم ذکر نشده است و همان عنوان کلّی صِلَه رَحِم مورد دستور واقع شده است و بنابراین برای مصادیق باید به عُرف مراجعه کرد و به نظر می‌رسد که در شرایط طبیعی و معمولی [ و شرایط فعلی که مردم مُبتلا به نِیُو کُرونا یا کُووِید19«new coronavirus»هستند] و حتی با نبود فاصله بین نزدیکان، از طریق نامه، تلفن یا فضای مَجازی این دستور امتثال می‌شود.
ج 2 – در کلمات فقهاء تفاسیر مُتعددی برای «رَحِم» ذکر شده است:
تفسیر اول :
شیخ مُفید در (اَلمُقنِعَه ص 675 ) و شیخ طُوسی در (نِهایه ص 614) [در باره معنای رَحِم] فرموده اند : [اَلرَّحِمُ بِمَعنَی القَرابَةِ قِبالَ الأَجنَبِیِّ هِیَ] «اَلقَرابَةُ المُنتَهِیَةُ اِلَی آخِرِ الأَبَوَینِ فِی الأِسلامِ»؛ قرابتی که مُنتهی شود به آخِرین پدر و مادر در اسلام .
بنابراین تعریف :
اولا: رَحِم دارای یک معنی و مَفهوم جدید شرعی است که با معنای لُغوی و عُرفی آن مُغایرت دارد.
مطلب اول : حدیثی است مَنسوب به رسول خدا (صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ) که فرمود: «قَطَعَ الْأِسْلَامُ اَرحامَ الجاهِلِیَّةِ». ( اسلام خویشاوندی هایی که بر اساس عصر جاهلیّت باشد از بین برده و قطع کرده است) [اَلبِحارُ الأَنوار ، ج 71، ص 109 - اَلدُّرُوس لِلشَّهیدِ الأَوَّلِ ، ج 2 ، ص 309 ؛ مَسالِکُ الأَفهامِ لِلشَّهیدِ الثّانِی ، ج 6 ، ص232 ، مِرآةُ العُقُولِ لِلعَلّامَه مُحمّد باقر مجلسی ج8 ص361 ]
.... .... .....
.... .... ... ... ..... ....
اشکال سوم: در میان افرادی که نکاح با آنان حرام است برخی به صورت موقّت حرمت نکاح دارد [مثل ازدواج با خواهر زن که تا زمانی که همسر انسان زنده باشد و یا طلاق داده نشده باشد نکاح و ازدواج با خواهر زن جائز نیست و حرام است و نیز مثل ربائب و دخترانِ همسران از شوهر قبلى] در چنین موردی هم باید گفت؟ [آیا در چنین موردی مثل خواهر زن و ربائب و غیره که حرمت نکاح موقت دارند هم باید گفت که آنها نیز رَحِم هستند ؟!!] آری ممکن است بگویند مقصود حرمتِ تَناکُح به صورت دائمی است که در این صورت همان اشکال اول و دوّم متوجه ایشان خواهد بود.
[در سوره نساء آیه 23 مواردی را که ازدواج و نِکاح با آنها حرام است چنین فرموده است : حُرِّمَتْ عَلَیْکُمْ أُمَّهاتُکُمْ وَ بَناتُکُمْ وَ أَخَواتُکُمْ وَ عَمَّاتُکُمْ وَ خالاتُکُمْ وَ بَناتُ الْأَخِ وَ بَناتُ الْأُخْتِ وَ أُمَّهاتُکُمُ اللَّاتِی أَرْضَعْنَکُمْ وَ أَخَواتُکُمْ مِنَ الرَّضاعَةِ وَ أُمَّهاتُ نِسائِکُمْ وَ رَبائِبُکُمُ اللَّاتِی فِی حُجُورِکُمْ مِنْ نِسائِکُمُ اللَّاتِی دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَإِنْ لَمْ تَکُونُوا دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ وَ حَلائِلُ أَبْنائِکُمُ الَّذِینَ مِنْ أَصْلابِکُمْ وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ إِلَّا ما قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللَّهَ کانَ غَفُوراً رَحِیماً . بر شما حرام شده است نِکاح و ازدواج با مادرانتان و دخترانتان ، و خواهرانتان و عمّه‌هایتان و خاله‌هایتان و دخترانِ برادر و دخترانِ خواهر و آن مادرانتان که به شما شیر داده‌اند و خواهران رضاعى و شیرى شما و مادرانِ همسرانتان و دخترانِ همسرانتان (از شوهر قبلى) که در دامن شما تربیت یافته‌اند، به شرط آنکه با مادرانشان، همبستر شده باشید، پس اگر آمیزش نکرده‌اید مانعى ندارد (که با آن دختران ازدواج کنید) و همچنین حرام است ازدواج با همسرانِ پسرانتان که از نسل شمایند (نه پسر خوانده‌ها) و (حرام است در ازدواج) جمع بین دو خواهر مگر آنچه پیشتر (قبل از اسلام و در عصر جاهلیت و قبل از نزول حکمِ حرمتِ نکاح) انجام گرفته است. همانا خداوند بخشنده و مهربان است. در رابطه با جمله (إِلَّا ما قَدْ سَلَفَ) تفسیرها و معناهای مختلفی شده است که یکی از آن معانی این است که اگر قبل از نزول این آیه اقدام به ازدواج با یکى از مَحارم مورد اشاره در آیه 23 سوره نساء طبق رسومات و مقررات متعارف آن زمان کرده باشند ، حکم تحریم و حرمت نکاح و آثار عدم مشروعیّت شامل آن ازدواجها نمى شود، و فرزندان آنان ، فرزندانی مشروع خواهند بود ولی پس از نزول این آیه و تصریح به حرمت نِکاح با موارد ذکر شده لازم بوده که فورا جدا شوند. ]
تفسیر پنجم:
اِبن جُنَید [در باره کلمه رَحِم] این چنین تفسیر نموده است: «هِیَ القَرابَةُ مِن جِهَةِ الوالِدِ اَوِ الوَلَدِ و َ لکِن لا یَتَجاوَزُ عَن وَلَدِ الأَبِ الرّابِعِ» مقصود از رَحِم خصوص قرابت از ناحیه پدر و یا فرزند است و نسبت به وَلَد ، از نسل چهارم تجاوز نمی‌کند .
دراین تعریف :
اولا: رَحِم را نسبت به نزدیکان از طرف مادر یعنی پدر و مادر و خواهرِ مادر یعنی خاله انسان مُنتفی دانسته اند درحالی که مُسلّم اینها عنوان رَحِم را دارند.
ثانیا: چه معیاری برای عنوان رابع [... عَن وَلَدِ الأَبِ الرّابِعِ] وجود دارد؟ ظاهر آن است که هیچ شاهدی برای آن وجود ندارد.
تفسیر ششم:
مرحوم شهیدِ اوّل در اَلقواعِد والفَوائِد ج 2 ص 51 فرموده است [ و نیز در مِرآةُ العُقُول علامه مجلسی ؛ ج 8 ص 360 قول شهید اول چنین آمده است ] : «وَ الظّاهِرُ أَنَّهُ المَعرُوفُ بِنَسَبِةِِ وَ إِن بَعُدَ وَ إِن کانَ بَعضُهُ آکَدَ مِن بَعضِِ ذَکَراََ کان أَو أنُثَی». [رَحِم عبارت است از] هر انسانی که از طریق نَسَب با انسان دیگر مرتبط باشد، و لو اینکه این نسبت، یک ارتباط بسیار دور باشد. این تعریف ظاهرا به همان تعریف و تفسیر دوم بر می‌گردد و همان اشکالات نیز بر آن وارد است. [ تفسیر دوم در باره معنای رَحِم همانگونه که قبلا گذشت از مرحوم مجلسی بوده که فرمود : «اِنَّها نِسبَةُُ وَ اِتِّصالُُ بَینَ المُنتَسَبِینَ یَجمَعُها رَحِمُُ واحِدَةُُ» . بِحارُالأَنوار جلد 71 ص 108 و 109.] .
تفسیر هفتم:
در برخی دیگر از تعبیر آمده است: «مُطلَقُ قَرابَةِ الأِنسانِ مِن کُلِّ واحِدِِ مِنَ الأَبِ وَ الأُمِّ».
این تعریف شامل جمیعِ اَقارِب که از راه نَسَب چه از طرف پدر و چه از طرف مادر به انسان مرتبط باشد می‌شود و نیز فرقی میان کسانی که ازدواج با آنان حرام است و کسانی که ازدواج با آنان حرام نیست نمی‌باشد؛ همان طوری که فرقی وجود ندارد که وارث باشد یا نباشد. برحَسب این تعریف در رَحِم، قرابتِ عُرفی معتبر است و کسانی که با انسان ارتباط نسبی دارند، اما این ارتباط دور است و عرف آن را بعید می‌شمرد، از این عنوان خارج است، به عبارت دیگر؛ این تعریف افراد نزدیک به انسان از طریق نَسَب را شامل می‌شود و دیگر شامل اَقرِباء بعیده نی شود. به نظر می‌رسد این تعریف مطابق با لغت و فهم عُرف نیز می‌باشد. از نظر لغت در مفهوم و معنای رَحِم، قرابت ، اِشراب شده است و عرف ، نَسَب قریب را به عنوان رَحِم تلقّی می‌کند.
در کتاب مَجمَعُ البَحرَین در ذَیل «صِلُوا أَرْحَامَکُمْ.» آورده است: «رَحِمُُ وَ هُمُ القَرابَةُ» [اَلأرْحَامُ : جَمعُ الرَّحِمِ وَ هُمُ القَرابَةُ] و در لِسانُ العَرَب آمده است: «ذُو الرَّحِمِ هُمُ الأَقارِبِ» و نیز از سائر کُتُب لغت استفاده می‌شود که در معنای رَحِم، قرابت ، اِشراب شده است.
آری نمی‌توان گفت هر قریب ، عنوانِ رَحِم را دارد چرا که مثلا داماد ، عنوانِ قریب را دارد اما رَحِم نیست . در رَحِم علاوه بر إِشرابِ قرابت، عنوان نَسَب بودن هم دخالت و موضوعیت دارد.
جهت دنبال کردن متن کامل به لینک زیر رجوع شود :
*** اصلاحات و اضافات و ... توسّط : استاد سیداصغرسعادت میرقدیم لاهیجی
*************************************************
***کتابخانه اینترنتی آیت الله سیداصغرسعادت میرقدیم لاهیجی ....+کلیک کنید
*************************************************
.: Weblog Themes By Pichak :.
