ذکرهای عارفان

شروع سلوک معنوی / آیت الله کشمیری

‏آیت آلله کشمیری به کسانی که علاقه مند به سیر و سلوک بودند می فرمودند: برای همه راه بازاست و آن ها که گذشته خوبی ندارند، استغفار و ذکر یونسیه بگویند و عزم بر بازگشتن از کارهای ناپسند گذشته کنند.
ورود به بهشت/ علامه حسن زاده آملی
‏ایشان نقل می کنند از زید بن ارقم از نبی(ص) که فرمودند: کسی که «لا اله الا الله»را مخلصاً گوید، وارد بهشت می شود واخلاص او به این است که «لا اله الا الله» او را از هر چه که خدا حرام فرموده باز دارد.
حب وقُرب الهی/آیت الله بهجت
‏حضرت آیت الله بهجت در خصوص حبّ الهی و بالا رفتن مرتبه فرموده اند: کار آسان و کوچک و مفید - بعد ازملاحظه ی واجبات و محرمات –صلوات فرستادن است؛ محبت آور است و محبت انسان را بالا می کشد.
ادای دین/آیت الله کشمیری
‏از مرحوم آیت الله کشمیری سؤال شد کدام دعا برای ادای قرض خوب است خوانده شود؟ فرمودند این دعا تأثیر دارد: «یا قاضِی َالدُّیُونِ مِن خَزائِنِکِ المَکنُون الَّتی بَینَ الکافُّ وَالنُّونِ اِقضِ دَینِی وَ دَینِ کُلِّ مَدیُون».
افزایش رزق /منقول
‏به تجربه رسیده آنکه هر روز دو آیه شریفه 2و3 ‏سوره «طلاق» را سه مرتبه بعد از نمازهای واجب با سه مرتبه صلوات در اول آن و سه مرتبه صلوات در آخر آن بخواند، رزقش وسیع خواهد شد. ان شاءالله .
‏رفع وسواس و خواطر/استاد فاطمی نیا
دعایی ازحضرت رضا (علیه السلام) منقول است که خوب است آن را در قنوت ها و سجده ها خواند:«و یا رَحمانَ الدِّنیا وَالاخِرَةِ و رَحِیمَهمُا صَلِّ عَلی مُحَمِّد وَ آلِ مُحمَّد». شخصی می گفت: وسواس و خواطر سوء مرا بسیار اذیت می کرد، چند روز این دعای حضرت را در قنوت خواندم، تمام آن وسواس از بین رفت.
منبع:ذکرهای شگفت عارفان
نشریه نسیم وحی، شماره 25.
ذکر های عارفان
روشنایی دل و آمرزش گناهان/ آیت الله سید عبدالکریم کشمیری
70 مرتبه استغفار بعد از نماز عصر، برای روشنایی دل، چنان که امام صادق (ع) فرمود: هفتصد گناه را خدا می آمرزد.
100 مرتبه استغفار هنگام خوابیدن برای آمرزش گناهان. مرحوم سید علی آقا قاضی به این دو استغفارسفارش می کردند.
تنویر قلب/ سید هاشم حداد
برای تنویر قلب، ذکر تسبیحات اربعه سی مرتبه بعد از هر نماز خوب است.
رسیدن به محبت الهی/ حاج اسماعیل دولابی
غرض از خلقت انسان، معرفت الهی است و بعد از عرفان، رسیدن به درجه محبت الهی. این دو حاصل نمی شود مگر با تصفیه و جلای دل و این حاصل نمی شود، مگر با یاد و ذکر خدا.
ازدیاد یقین/ آیت الله سید عبدالکریم کشمیری
آیت الله کشمیری می فرمودند: مداومت بر قرائت سوره توحید، باعث ازدیاد یقین می شود.
تشکر از خدا/ شیخ عبدالقائم شوشتری
خوب است مؤمنین برای تشکر از خدا ادعیه زیر را بخوانند:
1- صحیفه سجادیه، دعای اول و سی و هفت.
2- مناجات الشاکرین از مناجات خمسه عشر که در مفاتیح الجنان آمده است.
3- ادعیه الوسائل الی المسائل. این ادعیه نیز در کتاب باقیات الصالحات که در حاشیه مفاتیح الجنان چاپ شده، آمده است.
ذکر مخصوص حضرت امام باقر (ع)
از حالات امام محمد باقر (ع) منقول است که زبان مبارک ایشان اکر اوقات گویا بوده است به کلمه طیبه «لااله الا الله»، اگر چیزی می خورده اند و اگر سخن می گفته اند و اگر راه می رفته اند.
به دست آوردن روزی حلال/ آیت الله سید عبدالکریم کشمیری
سوره مبارک عادیات روزی 110 خوانده شود روزی حلال فراوانی خواهد آمد و ارتباط و اتصالش به امیرالمؤمنین است، که از مستور آقا شیرازی به ما رسیده است.
محتاج نشدن به خلق/ سید هاشم حداد
برای محتاج نشدن به خلق، آیة «ألیس الله بکاف عبده» سوره زمر آیه 36، را به شرط ملازمت باید خواند.
حضرت محمد (ص) فرمودند: «هرکس که خواهد خانه اش به نعمت آبادان باشد، به ذکر شش گانه زیر بپردازد:
اول آن که در آغاز هر کار بگوید: «بسم الله الرحمن الرحیم».
دوم آن که چون نعمتی از راه حلال نصیبش شد، بگوید: «الحمدالله رب العالمین».
سوم آن که چون خطا و لغزشی کند، گوید: «استغفر الله ربی و اتوب الیه».
چهارم آن که چون غم و اندوه بر او هجوم آورد، گوید: «لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم».
پنجم آن که چون تدبیر کاری کند، گوید: «ماشاء الله کان».
ششم آن که چون از ستمگری هراسی کند، گوید: «حسبنا الله و نعم الوکیل».
منبع: ماهنامه قرآنی نسیم وحی- شماره 26
 
4)حفظ قرآن کریم در بیان علما
نویسنده: سید مصطفی حسینی
بسیار جالب است که بیانات علمای اعلام که سال ها عمر شریف خود را صرف فهم و درک معارف قرآن کریم و اهل بیت (ع)، نموده اند، در زمینه حفظ قرآن مطالعه نماییم و از نظرات علما در این باره مطلع گردیم. لذا در این مقاله به ذکر فرمایشات این بزرگان می پردازیم.
- شهید اول رحمت الله علیه:
آیاتی از قرآن را برگزین و ورد خود ساز اگر حفظ قرآن در توانت باشد، حتما آن را حفظ و از بر نما و اگر آن توان را در خود ندیدی، هر مقدار از آیات توانستی حفظ کن و در این امر، کوتاهی مکن. وصیتنامه شهید اول ر.ک غایة المراد ص 183.
- شهید ثانی رحمت الله علیه:
شهید ثانی در کتاب شریف منیة المرید در باب اداب تعلیم و تعلّم می فرماید: اوّلین کاری که طالب علم موظّف به انجام آن است حفظ متقن قرآن کریم می باشد چرا که قرآن اساس علوم و اهم آن می باشد و سیره متقدّمین بر این بود که فقه و حدیث را به غیر حافظ قرآن تعلیم نمی نمودند و پس از حفظ قرآن، اشتغال او به سایر علوم نباید به نحوی باشد که منجر به فراموشی قرآن گردد و یا آن را در معرض فراموشی قرار دهد، بلکه باید فراگیری آن را ادامه داده و روزانه مقداری از آن را دائما تلاوت نماید. منیةالمرید- ص 263.
- آیت الله العظمی بروجردی رحمت الله علیه:
از حفظ داشتن قرآن توشه ای برای انسان است. افسوس بر کسی که از دنیا برود و توشه ای نداشته باشد. زندگی آیت الله بروجردی ص 165.
- حضرت آیت الله العظمی بهجت قدس سره:
قرآن را حفظ کنیم تا همیشه با ما باشد و ما با او باشیم، به قرآن تحصّن بکنیم و آن را وسیله حفظمان در فتن و شدائی دنیا قرار بدهیم. به سوی محبوب ص 71.
... قرآن را حفظ کنید نتیجه حفظ قرآن قابل توصیف نیست... قاعدتا حفظ قرآن خیلی آسان است و تکرار هم لازم ندارد: «سهل الله حفظه لامته» خداوند، حفظ قرآن را بر امت رسول خدا (ص) آسان نموده است. ولی ابقا و نگهداری از آن تکرار لازم دارد، زیرا که فرمود: «تعاهدوا هذا القرآن، فإنّه وحشی.» قرآن را تکرار کنید، که زود از خاطر می رود. در محضر حضرت آیت الله بهجت ص 115.
- حضرت آیت الله العظمی تبریزی رحمت الله علیه:
حفظ قرآن کریم ثواب و فضیلت بزرگی دارد لکن کسی که قرآن را حفظ کرده باید محافظت کند تا از یادش نرود، کوتاهی کردن در این امر بعد از حفظ قرآن به نحوی که یادش برود اشکال دارد. والله العالم.
- مرحوم نهاوندی (مؤلف تفسیر الرّحمان):
حفظ قرآن از مهم ترین عبادات و مؤکّدترین مستحبّات است. از آنجایی که حفظ قرآن از روی معرفت و ایمان، نورانیّت قلب و انشراح صدر و انبساط روح و تهذیب نفس را به دنبال دارد؛ اجر او روز قیامت هم سنخ با اوست، زیرا حافظه قرآن غرق در نور خداست و نزد خداوند از مقرّبان است. و مع الاسف ان عبادت با فضیلت در زمان ما ترک شده است در حالی که در زمان های قبل از این، شیوع داشته است به طوری که طبق آنچه گفته شده است غیر حافظ قرآن در بین مسلمانان موهون بوده است. تفسیر نفحات الرحمن، ج1، ص 35.
- علّامه شهید استاد مطهّری رحمت الله علیه:
حفظ کردن قرآن مثل تلاوت کردن آن امر بسیار مطلوبی است و مخصوصا بعد از آن که انسان حفظ کرد نباید بگذارد فراموش بشود. شاید گناه هم داشته باشد که انسان قرآن را حفظ کند و بعد این قدر نخواند تا فراموش بشود. افرادی که حافظه شان ضعیف است لااقل اگر یک سوره دو سوره پنج سوره حفظ می کنند، نگذارند که همان سوره ها فراموش بشود؛ چون بعضی، حرام و گناه می دانند که انسان قرآن را حفظ کند و بعد بگذارد فراموش بشود. کتاب آشنایی با قرآن ج 5 ص 228.
- حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی دام ظله:
«من معتقدم که طلبه ها دو دسته اند؛ یک دسته حافظه های قوی و زمینه های ذهنی مناسبی برای حفظ قرآن دارند به گونه ای که اگر وقت بگذارند، به راحتی می توانند حافظ قران شوند. من به این گونه افراد سفارش می کنم که حفظ قرآن را به طور جدّی پیگیری کنند، حوزه ها یک عدّه حافظ قرآن در سطح عالی داشته باشند؛ ولی گروه دیگری هم هستند که تا این اندازه آمادگی ندارند و اگر بخواهند حافظ قرآن شوند، باید همه وقتشان را روی حفظ بگذارند. من به این دسته توصیه می کنم آیاتی را که برای استشهاد بر مسایل مختلف مورد نیاز است حتما از حفظ داشته باشند.» مجله پیام قرآن پیش شماره 6 شهریور 72، ص 52.
ایشان در یکی از جلسات درس خارج خود فرموده بودند: «مرحوم آیت الله خویی در دوران پیری به حفظ قرآن مشغول شدند» و آنچه که معروف است این است که در همان سنین پیری موفق به حفظ بیش از 25 جزء از کلام الله شده بودند.
- حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی دام ظله:
حفظ قرآن کریم بسیار فضیلت دارد و سیره متشرّعه از هنگام نزول قرآن در بین همه طبقات مؤمنین بر حفظ آن بوده و هست و وضوح مطلب به قدری است که محتاج به شرح و تفصیل نیست.
-آیت الله جعفر سبحانی دام ظله:
اگر خداوند عمر دوباره ای به من بدهد در درجه اوّل در وقت، صرفه جوئی می کنم. مثلاً ما، روزی «مقامات حریری» و یا اشعار عرب را حفظ می کردیم اما از حفظ قرآن باز می ماندیم در صورتی که باید قرآن را حفظ می کردیم. مجله سباء سال سوم، ش 21 ص 12 .
در دیداری که تعدادی از حافظان قرآن با ایشان داشتند، سؤال شد، برخی روایاتی که در فضل حفظ و حافظ قرآن آمده است، توجیه تأویل کرده و می گویند، مراد حفظ الفاظ نیست، ایشان در پاسخ فرمودند: «اصولاً در زمان پیغمبر، قرآن حفظی بوده است کتابت، کم بود چند نفر، قرآن را می نوشتند؛ همه حفظی بود؛ حفظ قرآن مهم است قدم اوّل است، انسان می خواهد نماز بخواند قدم اول حفظ قرآن است، حفظ نماز است».
ایشان در پاسخ به سؤال دوم که در خصوص تأثیر حفظ قرآن در تحصیل بود فرمودند:
«قرآن نور است. انسان اگر در ذهنش نور باشد معلوم است که مؤثّر است. من امتحان کرده ام کسانی که با قرآن مأنوسند، کم یا زیاد، کمتر گناه می کنند... همین انس با قرآن، انسان را از گناه نگاه می دارد»
- حضرت آیت الله معرفت رحمت الله علیه:
امروزه همانند دوره صدر اسلام حفظ قرآن در سینه ها یکی از ضروریات جامعه اسلامی به شمار می رود و اساسا حاکمیت قرآن در صورتی است که تک تک افراد جامعه از آیات مربوطه به هر حادثه و پیش آمد آگاهی داشته و مستحضر باشند. و در حمله قرآن به کسانی می گویند که قرآن را در سینه حامل باشند نه آنکه صرفاً در نوشته ها و در محفظه کتابخانه ها، خلاصه حفظ و ضبط و قرائت صحیح قرآن یکی از واجبات شرعی است در همه زمان ها به ویژه در عصر حاضر و در سایه حکومت عدل اسلامی. وفق الله تعالی الحاملین للقرآن العاملین به.
- آیت الله حسن زاده آملی مدظله العالی:
حقیقت امر این است که از همان ابتدا عشق عجیبی به دیوان شعرا و نیز نظم و شعر داشتم روی این ذوق، همان وقت، تمام دوبیتی های بابا طاهر را حفظ بودم و تمام رباعیات خیام را و اکثر غزلیات حافظ را، همین طور دیگران را. ای کاش از همان وقت کسی به من می گفت که آقا به جای این که این ها را حفظ کنی، شروع کن به حفظ قرآن و الان این حسرت برای من به جای مانده است که این عشق و علاقه ای که به دواوین (دیوان های) شعرا داشتم، کاش در حفظ قرآن به کار می بردم. میراث ماندگار ص 563. نهضت قرآنی که به برکت انقلاب اسلامی در میهن اسلامی مان آغاز گشته است، مرهون خون هزاران شهید و تلاش خادمان دلسوز قرآن کریم می باشد، در این میان تلاش ها و رهنمودهای مقام معظّم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای دام ظله العالی به عنوان پرچم دار این نهضت مبارک، تأثیر بسزایی در اوج گیری و به بار نشستن حرکت قرآنی در کشور داشته است. در ادامه به برخی از بیانات ایشان در این خصوص اشاره خواهیم کرد:
مردم مسلمان ایران باید حفظ قرآن را جدّی بگیرند... و آن را به عنوان سرمایه ای بزرگ در زندگی خویش بکار گیرند. این شرف بزرگی است که آیات الهی برای همیشه در ذهن و دل شما ماندگار باشد، ما به قرآن نیاز داریم... من از نوجوان ها خواهش می کنم که قدر سنین فراگیری و حفظ را که الان در آن هستند بدانند و قرآن را حفظ کنند. نوجوانان باید قرآن را حفظ کنند تا معارف آن در سینه ها نفوذ پیدا کند. قرآن کتاب هدایت ص 43.
شما جوانان و نوجوانانی که قرآن را فرا می گیرید، این را بدانید که یک ذخیره مادام العمر برای اندیشیدن و فکر کردن را برای خودتان فراهم می کنید. این چیز بسیار با ارزشی است. ممکن است در سنین جوانی، معانی و معارف عمیقی را از آیات قرآن استنباط نکنید و نتوانید درست بفهمید- فقط چیزهای سطحی و اندکی از معارف را بفهمید- اما به موازات بالا رفتن سطح معلومات و پیشرفت علمی، هر چه علم شما بیشتر بشود،از آیات قرآن که در حافظه شما و در ذهن شماست، بیشتر استفاده می کنید. حضور قرآن در ذهن انسان، نعمت بسیار بزدگی است. فرق است بین کسی که برای مطلبی، بارها آیات قرآن و فهرست های قرآنی را جستجو می کند تا ببیند در این باره آیه ای وجود دارد یا نه، با آن کسی که آیات قرآن در ذهن اوست، قرآن در دل اوست، آیات قرآن جلوی چشم اوست؛ نگاه می کند، آنچه را که هر بخشی از معارف اسلامی به آن نیاز دارد، از قرآن استنباط و استخراج می کند و روی آن فکر و تامّل می کند و از آن استفاده می برد. انش با قرآن در دوران کودکی و نوجوانی، تا دوران جوانی، یک نعمت بسیار بزرگ است. البته این مقدّمه است؛ آشنایی با الفاظ و ظواهر قرآن، گام اوّل است؛ اما گامِ اوّلِ لازم. اگر دانش پژوهان دینی و قرآنی، این قدم را برندارند، قدم های بعدی دشوار و گاهی هم ناممکن خواهد شد. بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار جمعی از حافظان و قاریان قرآن نونهال و نوجوان کشور 1380/06/28
مسأله حفظ را خیلی جدّی بگیرید. متأسّفانه ما و بچه هایمان، حفظ قرآن نداریم. بگذارید یک خرده جلو برویم و در سطح کشور مسأله حفظ قرآن را گسترش بدهیم؛ آن گاه حرفی نداریم که در موقع سربازی، حافظان قرآن را معاف کنیم. البته ما نباید این طور بگوییم که حافظ قرآن معاف است؛ چون مسأله سربازی در این جا، غیر از سربازی در مصر است. سربازی در این جا، مثل قرآن خواندن است و جهاد فی سبیل الله است. جهاد فی سبیل الله با قرآن خواندن، عدلین هستند؛ اینها از هم جدا نیستند. بیانات در مراسم تودیع با قاریان قرآن: استاد شحات محمّدانور و استاد محمّد بسیونی 1369/12/01
نتیجه بررسی بیان علما:
- هدف از نزول آیات قرآن، تدبر در آن بوده است «کتاب انزلناه الیک مبارک لیدبروا ایاته ولیتذکّرا اولوالالباب» سوره ص آیه 29، تدبر در آیات با یک بار و دو بار و دو بار خواندن حاصل نمی شود و نیاز به انس دائمی با قرآن دارد. از بهترین شیوه های انس با قرآن حفظ آیات کریمه آن می باشد. پس حفظ قرآن یکی از مقدمات تدبر در قرآن می باشد.
- در گفتار بزرگان دائماً بر این نکته تأکید شده است که مبادا قرآن صرفاً در مجلس مردگان و بر سر مزار ایشان تلاوت گردد که این قران برای تنبّه زندگان نازل گردیده است و این آیات، آیات زندگی است: «لینذر من کان حیّا و یحقّ القول علی الکافرین» سوره مبارکه یس آیه 70 پس برای این که اعمال ما مطابق با احکام قرآن باشد باید از جایگاه تک تک آیات که در مورد مسائل مختلف وارد شده است اطلاع داشته باشیم و این جز با انس بسیار قوی با قرآن کریم مقدور نخواهد بود، که بهترین وجه آن حفظ قرآن می باشد.
منبع: ماهنامه قرآنی نسیم وحی- شماره 26
5)انجام مستحبات و ترک مکروهات    نویسنده: محمد رضا مهدوی کنی منبع: سایت اندیشه قم
یکی از نقطه های آغاز در رسیدن به کمال ، التزام به نوافل و مستحبات است. نوافل و سنن صالحه چندان مهم است که بعضی از فقها ترک جمیع سنن را از آن جهت که دلیل بر بی اعتنایی به آداب شرع مقدس است حرام دانسته اند.[1]
چند نکته مفید:
الف. التزام و استمرار بر نوافل و مستحبات سه اثر مهم دارد:
1. گناهان انسان را محو می سازد، چنانکه خداوند متعال می فرماید:
«وَ أَقِمِ الصََّلاهَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ»[2]
نماز بگذار در آغاز و انجام روز و ساعاتی از شب. زیرا نیکیها بدیها را از میان می برد... .
و در حدیث آمده است که نماز مؤمن در شب گناهان روز او را از بین می برد.[3] و در بعضی نقلها آمده است که نماز وِتْر گناهان را از بین می برد.[4]
2. نواقص و کمبودهایی را که بر اثر غفلت یا قصور در فرایض و واجبات رخ داده است، جبران می‎کند. مثلاً نوافل یومیه ـ خصوصاً نوافل شب ـ نواقص نمازهای یومیه را مرتفع می سازد، روزه های مستحبّی نواقص روزه های ماه رمضان را برطرف می کند، صدقات مستحبّه کمبودهای واجبات مالی از قبیل زکات و خمس را رفع می نماید و ... احتمال دارد که اعمال مستحبه مطلقاً در رفع نواقص کلیه فرایض و واجبات مؤثر باشد. در این مورد به چند حدیث اشاره می شود.
از امام باقر ـ علیه السّلام ـ نقل شده است که فرمود:
« إنَّما جُعِلْتَ النّافلهُ لِیَتُمَّ بها ما یَفْسُد منَ الْفریضهِ.»[5]
نماز نافله برای آن قرار داده شده است که فساد و نقص فرایض را جبران کند.
و در حدیث دیگر آمده است:
«إنَّ تبارکَ و تعالی أتمَّ صلوهَ الْفریضهَ بصلوهِ النّافِلهِ.»[6]
خداوند تبارک و تعالی نماز واجب را با نماز نافله کامل کرده است.
ابوحمزه ثمالی می گوید که امام ـ علیه السّلام ـ فرمود: هیچ نمازی بدون حضور قلب قبول نیست. من عرض کردم: فدایت شوم، همه ما هلاک شدیم؟ فرمود: نه، زیرا خداوند متعال این گونه عبادات را به وسیله نافله ها کامل می‎گرداند.[7]
3. موجب تقرّب به خداوند سبحان می شود، چنانکه می فرماید:
«تَتَجافی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّهِ أَعْیُنٍ جَزاءً بِما کانُوا یَعْمَلُونَ»[8]
مؤمنان حقیقی شبها پهلو از بستر برمی دارند و خدای را با بیم وامید می خوانند و از آنچه روزیشان کرده ایم انفاق می کنند. پس هیچ کس نمی داند به پاداش اعمالشان چه نعمتها به عنوان چشم روشنی برای آنها در عالم غیب آماده شده است.
و نیز می فرماید:
«وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَهً لَکَ عَسى أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً»[9]
پاسی از شب را برای ادای نافله بیدار باش، باشد که خدایت تو را به جایگاه پسندیده ای برگزیند.
و در حدیث قدسی آمده است:
«... و ما تقرَّب إلیَّ عبدٌ بشیْ ءٍ احبُّ إلیَّ ممّا افْترضْتُ علیهِ و انَّهُ لیتقرَّبُ إلیَّ بِالنّافلهِ حتی اُحبَّهُ فَإذا احْبیْتُهُ کُنْت سَمْعَهُ الّذی یسْمع بِهِ، و بصرهُ الَّذی یُبْصرُ بِهِ و لِسانَهُ الّذی ینْطقُ بِهِ وَیَدَهُ التَّی یَبْطِشُ بها، إنْ دعانی أجبتُهُ، و إنْ سَئلنی أعْطَیْتُهُ...»[10]
هیچ بنده ای به عبادتی بهتر از فرایض و واجبات به من تقرّب نجسته است و او به وسیله نوافل به من تقرب می‎جوید تا جایی که من او را دوست بدارم؛ آنگاه که دوستش داشتم من گوش شنوای او و دیده بینای او و زبان گویا و دست توانای او خواهم بود، اگر مرا بخواند پاسخش می دهم و چنانچه چیزی از من بخواهد ارزانی اش می دارم.
در حدیث دیگر آمده است:
«صلوهُ النَّوافِلِ قُربانُ کلِّ مؤمنِ... .»[11]
نماز نافله وسیله نزدیک شدن مؤمنان به خداوند است... .
از رسولخدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ نقل شده است:
«أشرف اُمَّتی حملهُ الْقرانِ و اصْحاب اللَّیلِ.»[12]
بزرگان و اشراف امّت من دو گروه اند: حاملان (: حافظان) قرآن، و شب زنده داران.
ب. نکته دوم آنکه اعمال مستحبه و نوافل در صورتی مفید و مؤثر است که استمرار و تداوم داشته باشد، چنانکه دراحادیث آمده است: هر عمل نیکی را که شروع می‎کنید حداقل آن را تا یک سال ادامه دهید[13] که تأثیر عمل در تداوم آن است.
و در حدیث دیگر آمده است: مداومت بر کار خیر آثار خوبی از آن ناشی می شود از جمله: ترک کارهای زشت، پرهیز از لغزش و گناه، حصول یقین، حبّ نجات، طاعت خدای رحمان، تعظیم منطق و برهان، دوری از وسوسه شیطان و پذیرفتن عدل و گفتار حق. اینها چیزهایی است که شخص خردمند از تداوم بر کار خوب به دست می آورد.[14]
و در حدیث دیگر در اهمیت مداومت بر کار خیر از امام باقر ـ علیه السّلام ـ نقل شده است که آن حضرت همواره می فرمود: هنگامی که بر کار خوبی خود را عادت می دهم دوست دارم که بر آن مداومت داشته باشم. چنانچه نتوانم آن را در شب انجام دهم قضای آن را در روز بجا می آورم و اگر در روز از من فوت شود در شب آن را قضا می کنم. به راستی محبوب ترین عمل نزد خدا عملی است که دوام داشته باشد.[15]
ج. مقصود از التزام به نوافل و مستحبات آن نیست که انسان تمام مستحبات را بجا آورد که چنین چیزی نه ممکن است و نه جایز، زیرا نه امکانات اجازه می دهد و نه سایر تکالیف و مسئولیتها برای انسان این همه وقت باقی می گذارد بلکه مقصود آن است که انسان در حدود شرایط و امکانات فردی و اجتماعی اعمالی را انتخاب کند و ملتزم به انجام آن باشد.
د. در شرع انور نسبت به پاره ای از عبادات و مستحبات و خدمات و صدقات و سنن صالحه بیشتر تأکید شده و سیره و روش اولیای دین و ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ بر التزام به این گونه سنن بوده است مانند: قرائت قرآن، تهجّد و شب زنده داری و مناجات و راز و نیاز در دل شب (آنگاه که چشمها همه در خواب اند)، التزام به اوّل وقت در نمازهای واجب، بجا آوردن پنجاه و یک رکعت نماز در شبانه روز که هفده رکعت آن واجب و بقیه مستحب است به ویژه نماز شب و دو رکعت نافله صبح و دو رکعت نافله عشاء (و تیره)[16] و همواره با وضو بودن، رعایت آداب و سنن و حضور قلب در عبادات، تعقیبات نماز، شرکت مداوم در نماز جمعه و جماعات، طولانی کردن قنوت و سجده های نماز، و سه روز روزه در هر ماه، زیارت قبور اولیاء و شهدا خصوصاً پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ و ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ گریه و بکاء در عزای سیّد الشّهداء ـ علیه السّلام ـ و توسّل به آن حضرت و سایر معصومین ـ علیهم السّلام ـ صله رحم و دستگیری از ارحام و مستمندان، اطعام طعام و افشای سلام به ویژه در مورد دوستداران اهل بیت عصمت ـ علیهم السّلام ـ تداوم نسبت به برخی از اوراد و اذکار مأثوره مانند ذکر «لا اله الّا الله» و «استغفرالله ربی واتوب الیه» و صلوات بر محمد و آل محمد ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ و تسبیحات حضرت فاطمه سلام الله علیها[17] بعد از هر نماز و در هنگام خواب. بعضی از بزرگان فرموده اند صد بار ذکر «لا اله الّا الله» و هفتاد بار استغفار پس از نماز صبح به شرط توجه و حضور قلب بسیار مجرب است، حتی المقدور آن را ترک نکنید. و همچنین ده بار گفتن «لا اله الّا الله الملک الحقّ المبین» و هفت بار «لا حول و لا قوَّه الّا بالله العلی العظیم» پس از نماز صبح و نماز مغرب.
در احادیث آمده است که قرائت چهار آیه از آخر سوره حشر که از آیه شریفه «لَوْ أنزلنا هذَا الْقُران» شروع شده و تا آخر سوره به پایان می رسد هر روز صبح بسیار خوب است و بهتر آن است که در سجده شکر خوانده شود. این بود قسمتی از مستحبّات که تداوم بر آن بسیار مجرّب و مفید است.
پی نوشت:
[1] . مرحوم صاحب جواهر در کتاب فضا و شهادات (ج 41 / صفحه 30) در عدالت شاهد می فرماید: بعضی از فقها معتقدند که ترک جمیع سنن و مستحبات در صورتی که دلیل بر بی اعتنایی به سنن اسلامی باشد منافی و قادح عدالت است.
[3] . جامع احادیث الشیعه، ج 7 / صفحه 107.
[4] . همان، صفحات 107، 108. نماز وتر یک رکعت است که با آداب مخصوصه در پایان نوافل شب خوانده می شود. نوافل شب یازده رکعت است که هشت رکعت آن به نیت نماز شب و دو رکعت به نیت نماز شفع و یک رکعت به نیت نماز وتر خوانده می شود و ثواب و آثار فراوانی دارد.
[5] . جامع احادیث الشیعه، ج 7 / صفحات 116، 118. [6] . جامع احادیث الشیعه، ج 7 / صفحات 116، 118. [7] . همان، صفحه 135.
[10] . جامع احادیث الشیعه، ج 7 / صفحه 99. [11] . همان، ـ صفحه 100. [12] . همان، صفحه 102.
[13] . اصول کافی، ج 2 / صفحات 82، 83. [14] . تحف العقول، صفحه 14. [15] . مستدرک، ج 1 / صفحه 15.
[16] . مفسّران قرآن گفته اند: آیه شریفه «وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کانَ مَشْهُوداً» (اسراء / 78) مربوط به نافله صبح می باشد که در نزد خدا مشهود و مقبول است.
[17] . تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها عبارت است از 34 بار الله اکبر، 33 بار الحمدالله و 33 بار سبحان الله.
6)معاشرت با مردم و خدمت به خلق علما      نویسنده: مهدی رحیمی
معاشرت و خدمت به مردم در معارف دین:
حسن معاشرت، مصاحبت نیکو، برخورد پسندیده و خدمت به خلق از دستورات مورد تأکید قرآن کریم، پیامبر گرامی اسلام(ص) و پیشوایان معصوم ماست. طبق دستورات دین اسلام مسلمانان موظفند با هم رفتاری نیکو و ملاطفت آمیز داشته باشند و هیچ کس حّق ندارد بر اساس معیارهای مادی رفتار خود را با دیگران تنظیم نموده و فقراء را به خاطر فقر و تهی دستی مورد بی مهری قرار دهد، بلکه باید با چهره ‎ای باز و گشاده بر اساس معیارانسانیت و ایمان با چهره‎ای گشاده و باز با دیگران روبه رو شده، گره از مشکلات هم بگشایند.
در این میان پیامبر گرامی اسلام (ص) از همه پیشقدمتر است تا جایی که خداوند در وصف ایشان می‎فرماید: « وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ»[1] به تحقیق تو دارای خلقی عظیم و نیکو هستی »، «لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَئوفٌ رَحِیمٌ»[2] همانا رسولی از جنس شما برای هدایت خلق آمد که از فرط محبت و نوع پروری، فقر، پریشانی و جهل و فلاکت شما بر او سخت می آید و بر نجات شما حریص و به مؤمنان مهربان است.»
اگر چه او خلیفه و جانشین خدا بر روی زمین و محبوبترین خلائق در نزد خداست لکن خداوند اورا به خاطر مردم به زحمت انداخته، به ایشان امر می نماید«وَ اخْفَضْ جَناحَکَ لِلْمُؤْمِنِینَ»[3] «بال عطوفت و مهربانی خویش را برای مؤمنین بگستران». ائمة اطهار (علیهم السلام) نیز چون رسول خدا (ص) الگوی عطوفت، مهربانی حسن معاشرت و خدمت به خلق بوده‎اند. در روایات نیز نسبت به این امر تأ کید فراوان شده است:
حضرت علی(ع) فرمودند: «با مردم نرمخو و مهربان و خوش رفتار باشید که آن درختی که نرم تر وشادابتر است شاخه‎های انبوه تر و پربار تر هم دارد.»[4] پیامبر اسلام(ص) فرمود: «کسی که برادر دینی اش را احترام کند و او را گرامی بدارد خدا را احترام کرده و گرامی داشته است»[5] طبق فرمایش امام صادق(ع)؛ «خلائق به منزله‎ی عائله پروردگار هستند و محبوبترین مردم نزد خدا مهربانترین آنها برای عائله‎ی الهی است و دوست داشتنی ترین آنان کسانی هستند که در رفع نیازمندیهای بندگان خدا کوشا باشند.»[6] در بیانی دیگر پیامبر اسلام (ص) به ابوذر فرمودند: ای اباذر، هرچه می توانی در انجام کارهای خیر و اعمال نیک بکوش و اگر از دست تو بر نمی آید که برای مردم ، کاری و خدمتی انجام دهی لا اقل با روی باز و چهره‎ی گشاده با آنان روبه رو شو.»
از همین روست که، پس از پیامبران و ائمه (ع) عالمان دین، سودمندترین، خادم ترین و خوش خلق ترین افراد جامعه نسبت به توده‎های انسانی بوده‎اند و از نظر مادی و معنوی فوق العاده در این راه کوشیده و در طریق بی نیاز کردن مردم از فقر فرهنگی و اقتصادی و زنده کردن ارزشهای والای الهی و انسانی و رهانیدن محروم از قید و بندهای ستم و خیانت بزرگترین رنج ها را به جان خریده‎اند.
در این گفتار کوتاه به برخی از نمونه‎ها از سیره‎ی علمی بزرگان دین در حسن معاشرت با مردم و خدمت به آنها اشاره می کنیم.
معاشرت با مردم و خدمت به خلق در کلام بزرگان :
علامه مجلسی(ره): «علماء به هر مقدار که در علم و کمال کاملتر باشند باید به همان میزان، نسبت به مردم مهربان تر و همین مهربانی و دلسوزی است که آنها را به خدمتگذاری می کشاند و عالم باید بوسیله‎ی تواضع و خدمت و مهربانی در دلهای مردم راه پیدا کند و قلوب مردم را به طرف خود جلب کند تا بتواند آنها را هدایت کند وگرنه در هدایت مردم توفیقی به دست نمی آورد و این را تجربه ثابت کرده است.»[7]
شیخ محمد بهاری همدانی (ره): «ومنها ان یکون ملجأً وملاذاً للمسلمین حقیقة فی موارد حاجاتهم وابتلاءاتهم» و از جمله اموری که عالم باید رعایت کند این است که حقیقتاً در موارد نیاز‎ها و گرفتاریهای مردم پشت و پناه مسلمین باشد»[8]
حضرت امام خمینی(ره): صد ها سال است که روحانیت اسلام تکیه گاه محرومان بوده است، همیشه مستضعفان از کوثر زلال معرفت فقهای بزرگوار سیراب شده‎اند...»[9]

نقل از سایت آدینه امید