تفسیر آیات 1 تا 6 سوره قصص

فضیلت تلاوت سوره قصص
در حدیثى از پیامبر اسلام (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) مى خوانیم :
من قرء طسم القصص اعطى من الاجر عشر حسنات بعدد من صدق بموسى و کذب به ، و لم یبق ملک فى السماوات و الارض الا شهد له یوم القیامة انه کان صادقا: ((کسى که سوره قصص را بخواند به تعداد هر یک از کسانى که موسى را تصدیق یا تکذیب کردند ده حسنه به او داده خواهد شد، و فرشته اى در آسمانها و زمین نیست مگر اینکه روز قیامت گواهى بر صدق او مى دهد)).
در حدیث دیگرى از امام صادق (علیه السلام ) آمده است : ((کسى که طواسین ثلاث (سوره قصص و نمل و شعراء) را در شب جمعه بخواند از دوستان خدا، و در جوار او، و در کنف حمایت او قرار خواهد گرفت و در دنیا هرگز فقر و ناامنى و ناراحتى شدید پیدا نخواهد کرد و در آخرت خداوند آنقدر از مواهب خود به او مى بخشد که راضى شود و برتر از راضى بودن )).
بدیهى است این همه اجر و پاداش از آن کسانى است که با خواندن این سوره در صف موسى (علیه السلام ) و مؤ منان راستین و در خط مبارزه با فرعونها و قارونها قرار گیرند، در مشکلات در برابر دشمن زانو نزنند، و ذلت تسلیم را بر خود هموار نکنند که این همه موهبت را ارزان به کسى نمى دهند، مخصوص آنها است که مى خوانند و مى اندیشند و برنامه عمل خویش قرار مى دهند.

تفسیر نمونه جلد 16 صفحه 7
آیه 1-6
آیه و ترجمه
بِسمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
طسم (1)
تِلْک ءَایَت الْکِتَبِ الْمُبِینِ(2)
نَتْلُوا عَلَیْک مِن نَّبَإِ مُوسى وَ فِرْعَوْنَ بِالْحَقِّ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ(3)
إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلا فى الاَرْضِ وَ جَعَلَ أَهْلَهَا شِیَعاً یَستَضعِف طائفَةً مِّنهُمْ یُذَبِّحُ أَبْنَاءَهُمْ وَ یَستَحْىِ نِساءَهُمْ إِنَّهُ کانَ مِنَ الْمُفْسِدِینَ(4)
وَ نُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلى الَّذِینَ استُضعِفُوا فى الاَرْضِ وَ نجْعَلَهُمْ أَئمَّةً وَ نجْعَلَهُمُ الْوَرِثِینَ(5)
وَ نُمَکِّنَ لهَُمْ فى الاَرْضِ وَ نُرِى فِرْعَوْنَ وَ هَمَنَ وَ جُنُودَهُمَا مِنْهُم مَّا کانُوا یحْذَرُونَ(6)

تفسیر نمونه جلد 16 صفحه 8

1 - طسم .
2 - اینها آیات کتاب مبین است .
3 - ما از داستان موسى و فرعون به حق بر تو مى خوانیم ، براى گروهى که ایمان بیاورند.
4 - فرعون برتریجوئى در زمین کرد و اهل آنرا به گروههاى مختلفى تقسیم نمود، گروهى را به ضعف و ناتوانى مى کشاند، پسران آنها را سرمى برید و زنان آنها را (براى کنیزى ) زنده نگه مى داشت ، او مسلما از مفسدان بود.
5 - اراده ما بر این قرار گرفته است که به مستضعفین نعمت بخشیم ، و آنها را پیشوایان و وارثین روى زمین قرار دهیم !.
6 - حکومتشان را پابرجا سازیم و به فرعون و هامان و لشکریان آنها آنچه را بیم داشتند از این گروه نشان دهیم .

مشیت ما به پیروزى مستضعفان تعلق گرفته !
این چهاردهمین بار است که با ((حروف مقطعه )) در آغاز سوره هاى قرآن روبرو مى شویم ، مخصوصا ((طسم )) سومین و آخرین بار است .
و چنانکه بارها گفتیم حروف مقطعه قرآن تفسیرهاى گوناگونى دارد که ما در آغاز سوره هاى ((بقره )) و ((آل عمران )) و ((اعراف )) مشروحا از آن بحث کردیم .
بعلاوه در مورد ((طسم )) از روایات متعددى برمى آید که این حروف علامتهاى اختصارى از صفات خدا، و یا مکانهاى مقدسى مى باشد، اما در عین حال مانع از آن تفسیر معروف که بارها بر روى آن تاءکید کرده ایم نخواهد بود که خداوند مى خواهد این حقیقت را بر همه روشن سازد که این کتاب بزرگ آسمانى که سرچشمه انقلابى بزرگ در تاریخ بشر گردید و برنامه کامل زندگى سعادتبخش انسانها را در بردارد از وسیله ساده اى همچون حروف ((الف باء)) تشکیل یافته

تفسیر نمونه جلد 16 صفحه 9
که هر کودکى مى تواند به آن تلفظ کند، این نهایت عظمت است که آنچنان محصول فوق العاده با اهمیتى را از چنین مواد ساده اى ایجاد کند که همگان آنرا در اختیار دارند.
و شاید به همین دلیل بلافاصله بعد از این حروف مقطعه سخن از عظمت قرآن به میان آورده مى گوید: ((این آیات با عظمت آیات کتاب مبین است )) کتابى که هم خود روشن است و هم روشنگر راه سعادت انسانها (تلک آیات الکتاب المبین ).
گرچه ((کتاب مبین )) در بعضى از آیات قرآن مانند آیه 61 سوره یونس (و لا اصغر من ذلک و لا اکبر الا فى کتاب مبین ) و آیه 6 سوره هود (کل فى کتاب مبین ) به معنى لوح محفوظ تفسیر شده ، ولى در آیه مورد بحث به قرینه ذکر ((آیات )) و همچنین جمله ((نتلوا علیه )) که در آیه بعد مى آید به معنى قرآن است .
در اینجا قرآن به مبین بودن توصیف شده و ((مبین )) چنانکه از لغت استفاده مى شود هم به معنى لازم و هم به معنى متعدى آمده است ، چیزى که هم آشکار است و هم آشکار کننده ، و قرآن مجید با محتواى روشنش حق را از باطل آشکار و راه را از بیراهه نمودار مى سازد.
قرآن بعد از ذکر این مقدمه کوتاه وارد بیان سرگذشت ((موسى )) و ((فرعون )) شده مى گوید: ((ما به حق بر تو از داستان موسى و فرعون مى خوانیم براى گروهى

تفسیر نمونه جلد 16 صفحه 10
که ایمان مى آورند)) (نتلوا علیک من نبا موسى و فرعون بالحق لقوم یؤ منون ).
تعبیر به ((من )) که به اصطلاح ((تبعیضیه )) است اشاره به این نکته مى باشد که آنچه در اینجا آمده گوشه اى از این داستان پرماجرا است که بیان آن تناسب و ضرورت داشته .
و تعبیر ((بالحق )) اشاره به این است که آنچه در اینجا آمده خالى از هر گونه خرافات و اباطیل و اساطیر و مطالب غیر واقعى است . تلاوتى است تواءم با حق و عین واقعیت ، تعبیر به ((لقوم یؤ منون ))، تاءکیدى است بر این حقیقت که مؤ منان آنروز که در مکه تحت فشار بودند و مانند آنها باید از شنیدن این داستان به این حقیقت برسند که قدرت دشمن هر قدر زیاد باشد، و جمعیت و نفرات و نیروهایشان فراوان ، و مردم با ایمان هر قدر در اقلیت و تحت فشار باشند و ظاهرا کم قدرت ، هرگز نباید ضعف و فتورى به خود راه دهند که در برابر قدرت خدا همه چیز آسان است .
خدائى که موسى را براى نابود کردن فرعون در آغوش فرعون پرورش داد خدائى که بردگان مستضعف را به حکومت روى زمین رسانید، و جباران گردنکش را خوار و ذلیل و نابود کرد، و خدائى که کودک شیرخوارى را در میان امواج خروشان محافظت فرمود و هزاران هزار از فرعونیان زورمند را در میان امواج مدفون ساخت قادر بر نجات شماست .
آرى هدف اصلى از این آیات مؤ منانند و این تلاوت به خاطر آنها و براى آنها صورت گرفته ، مؤ منانى که مى توانند از آن الهام گیرند و راه خود را به سوى هدف در میان انبوه مشکلات بگشایند.
این در حقیقت یک بیان اجمالى بود سپس به تفصیل آن پرداخته مى گوید:

تفسیر نمونه جلد 16 صفحه 11
((فرعون استکبار و سلطه گرى و برتریجوئى در زمین کرد)) (ان فرعون علا فى الارض ).
او بنده ضعیفى بود که بر اثر جهل و نادانى شخصیت خود را گم کرد و تا آنجا پیشرفت که دعوى خدائى نمود.
تعبیر به ((الارض )) (زمین ) اشاره به سرزمین مصر و اطراف آن است ، و از آنجا که یک قسمت مهم آباد روى زمین در آن روز آن منطقه بوده این واژه به صورت مطلق آمده است .این احتمال نیز وجود دارد که الف و لام ، براى عهد و اشاره به سرزمین مصر باشد.
به هر حال او براى تقویت کردن پایه هاى استکبار خود به چند جنایت بزرگ دست زد:
نخست ((کوشید در میان مردم مصر تفرقه بیندازد)) (و جعل اهلها شیعا).
همان سیاستى که در طول تاریخ پایه اصلى حکومت مستکبران را تشکیل مى داده است ، چرا که حکومت یک اقلیت ناچیز بر یک اکثریت بزرگ جز با برنامه ((تفرقه بینداز و حکومت کن )) امکانپذیر نیست !
آنها همیشه از ((توحید کلمه )) و ((کلمه توحید)) وحشت داشته و دارند، آنها از پیوستگى صفوف مردم به شدت مى ترسند، و به همین دلیل حکومت طبقاتى تنها راه حفظ آنان است ، همان کارى که فرعون و فراعنه در هر عصر و زمان کرده و مى کنند.
آرى فرعون مخصوصا مردم مصر را به دو گروه مشخص تقسیم کرد: ((قبطیان )) که بومیان آن سرزمین بودند، و تمام وسائل رفاهى و کاخها و ثروتها و پستهاى حکومت در اختیار آنان بود.
و ((سبطیان )) یعنى مهاجران بنى اسرائیل که به صورت بردگان و غلامان و کنیزان در چنگال آنها گرفتار بودند.