علم همراه خدمت

عمل صالح که در آیات قرآن مجید و روایات پیشوایان دینی بر آن تاکید فراوان شده و عامل فلاح و رستگاری انسان شمرده شده است، دایره گسترده ای دارد که در عین اینکه شامل عباداتی چون نماز و روزه می شود، اعمال دیگری چون احسان به دیگران و خدمت به همه موجودات و آفریده های خداوند را نیز شامل می گردد، که از مهم ترین و اساسی ترین کارهای نیک و اعمال صالحی است که انسان می تواند در مقام انسانیت و مظهریت ربوبیت به عنوان خلیفه الهی انجام دهد.

خدمت و نیکی کردن به بندگان خداوند از منظر قرآن کریم در ردیف نماز که ستون دین است، قرار دارد، بگونه ای که در آیات متعددی بصورت توامان مورد تاکید قرار گرفته اند. خدمت به خلق خدا، در فرهنگ تعالیم قرآن و عترت، ارزش و ثواب فراوانی دارد. حتّی در روایات، دستگیری از دیگران و گره گشودن از مردم، نسبت به برخی اعمال عبادی نظیر حج یا عمره مستحب، از ثواب والاتری برخوردار است.

کلینی در کافی در روایت زیبایی به نقل از امام صادق(ع) و در اهمیت خدمت به خلق خدا، آورده است که: « ابان بن تغلب می‌گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که فرمودند: « هرکس خانه خدا را طواف کند، خداوند عزّوجلّ شش هزار حسنه برای او می‌نویسد و شش هزار گناه از او می‌آمرزد و شش هزار درجه به وی عطا می‌فرماید و شش هزار حاجت از او برآورده می‌سازد. سپس فرمودند: قَضَاءُ حَاجَةِ الْمُ?ْمِنِ أَفْضَلُ مِنْ طَوَافٍ وَ طَوَافٍ حَتَّى عَدَّ عَشْراً؛گره‌گشایی از کار یک م?من، ده برابر این طواف فضیلت دارد!»(1)

با نظر به این تاکیدات در شرع مقدس، علما ربانی و اولیاء الهی، ارزش و فضیلت خدمت‌رسانی به مخلوقات را بخوبی و بهتر از دیگران درک کرده و از این جهت، اگر یک شبانه روز خدمت به خلق خدا نکنند، گویا گم کرده‌ای دارند. علامه مجلسی در بیان زیبایی درباره ارتباط علم و خدمت به مردم، می نویسد: « علماء به هر مقدار که در علم و کمال کاملتر باشند باید به همان میزان، نسبت به مردم مهربان تر باشند و همین مهربانی و دلسوزی است که آنها را به خدمتگذاری می کشاند و عالم باید بوسیله‎ تواضع و خدمت و مهربانی در دلهای مردم راه پیدا کند و قلوب مردم را به طرف خود جلب می کند، تا بتواند آنها را هدایت کند وگرنه در هدایت مردم توفیقی به دست نمی آورد و این را تجربه ثابت کرده است.»(2) و یا اینکه آیت الله العظمی بهجت(ره) می فرمایند: «آیا می توانیم سالم بار خود را به منزل برسانیم و در عین حال به امور مسلمانان و مومنین بی تفاوت باشیم. آیا امکان دارد بدون اهتمام به امور مسلمانان به مقصود خود برسیم؟!»(3)

به هر حال، آنچه که از سیره علما اسلام بدست می آید، حاکی از این مطلب است که انسان برای صعود و پیشرفت معنوی و در واقع برای پرواز، محتاج دو بال است:

بال اوّل: رابطه با خداوند

بال دوّم: رابطه با مردم.

کسی که از رابطه با خداوند، منهای رابطه با مردم، بهره گیرد، مرغ یک بال است و نمی‌تواند حرکت کند. چنانکه اگر با مردم رابطه داشته باشد و در برقراری رابطه با خداوند کوتاهی کند، قادر به پرواز و حرکت نخواهد بود، به همین دلیل نیز علما اعلام تشیع همواره سعی داشتند، در کنار ممحض شدن در تحقیق و مطالعه، خدمت به مردم را نیز در سرلوحه کارهای خویش قرار دهند. « نقل است که روزی از آیت الله محمدحسن نجفی فقیه نامدار شیعه، معروف به صاحب جواهر که م?لف کتاب گرانسنگ جواهرالکلام است، س?ال می کنند که اگر خداوند به شما اطلاع دهد که از عمر شما جز چند ساعت و جز اندکی نمانده، این ساعات پایانی عمر را صرف چه کار می کنید؟ ایشان در جواب می فرماید: این چند ساعت عمرم را صرف خدمت به خلق و گره گشائی از مردم می کنم و اگر دیدم که کاری نمی توانم برای کسی انجام دهم، می روم جلوی در خانه ام می نشینم، تا شاید کسی به من مراجعه بکند و بگوید حاج آقا برایم استخاره ای بگیرید.»(4)

این حکایت بخوبی گویای میزان اهمیت و ارزش خدمت به مردم و انسانها در سیره علما است. در داستان جالب دیگری که در احوالات حضرت آیت الله بروجردی (ره) وارد شده، آمده است: « در ایام اقامتم در بروجرد شبى در خواب دیدم به خانه اى وارد شدم . گفتند: رسول خدا (ص) آنجا تشریف دارند، وارد شدم در آن بیت و سلام کردم و در آخر مجلس که جا بود، نشستم. دیدم حضرت رسول (ص) در صدر مجلس جلوس فرموده و کبار سلسله، از علما و سادات و زهاد در کنار ایشان به ترتیب نشسته اند و مقدم بر همه و اقرب به رسول اکرم (ص) سید جواد طباطبائى (برادر کوچکتر سید مهدى بحرالعلوم که یکى از اجداد مرحوم آقاى بروجردى است) نشسته است، به فکر فرو رفتم که در میان جالسین، کسانى هستند که هم اعلم از سید جوادند و هم ازهد از او! یک مرتبه شنیدم از حضرت رسول (ص) که فرمود به این مضمون : سید جواد به کار مردم و اهل حاجت از همه کوشاتر بود.»(5)

پی نوشت‏ها:

1.کلینی،کافی،قم، اسوه، ج 2، ص 194  

2.آیه الله نوری همدانی، اسلام مجسم (علمای بزرگ اسلام )، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ج1،‌ ص482

3.محمد حسین رخشاد ، در محضر آیه الله العظمی بهجت،قم، ، موسسه فرهنگی سماء، ص 51

4.http://akhlagh.porsemani.ir

5.نعمت الله حسینی، مردان علم در میدان عمل، قم، دفتر انتشارات اسلامی،ج4، ص76

منابع:

مردان علم در میدان عمل

تهیه و فراوری: فربود، گروه حوزه علمیه تبیان