آفت زندگی طلبگی

در بین آیات و روایات، فراوان از «دنیا» سخن گفته شده است، از تشبیه دنیا به امری با ظاهر زیبا اما فریبنده تا روایاتی که آن را مزرعه آخرت دانسته‌اند، و این سوال در ذهن انسان نقش می‌بندد به راستی چقدر به دنبال دنیا رفتن و طلب رفاه دنیوی نمودن مطلوب است؟ آیا مقدار این امر برای طلاب تفاوت دارد؟

حضرت آیت الله سبحانی در جلسه درس اخلاق خویش در موسسه امام صادق(ع) به این بحث پرداخته  و آیات و روایات پیرامون آن را تبیین نمودند.

ایشان فرمودند: یکی از مشکلاتی که الان گریبانگیر جامعه، بالاخص طلاب اندیشه دنیا گرایی است، الان شرایط ما را به دنیا گرایی کشیده است، وضع زندگی طلبه امروز با طلبه 50 سال پیش بسیار فرق کرده است.

آیا این دنیاگرایی مطلوب است یا مذموم؟

در ابتدا باید ببینیم مراد از دنیا چیست؟ ایشان فرمودند: اصلا دنیا یعنی چی؟ دنیا یعنی آسمان و زمین؟ آسمان و زمین که حسن و قبح ندارد؟ حسن و قبح به افعال بشر تعلق می‌گیرد، بنابر این مراد ما از دنیا در این بحث حیات دنیوی است و در مورد زندگی و حیات دنیوی آیات متفاوتی در قرآن وجود دارد که حتی در بدو نظر ممکن است تصور شود اختلافی بین آنها وجود دارد.

آیت الله سبحانی فرمودند: در آیات و روایاتی از دنیا تعریف شده است:

« إِنْ تَرَکَ خَیْراً»(1) یعنی قرآن کریم مال را «خیر» معرفی می‌نماید. یا از آیاتی که امر به انفاق می‌کنند معلوم می شود که گردآوری مال مذموم نیست:

«وَ أَنْفِقُوا مِنْ ما رَزَقْناکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ أَحَدَکُمُ الْمَوْت‏»(2)

و روایات مختلفی نیز به مدح دنیا می‌پردازند، مانند این که :

الْکَادُّ عَلَى عِیَالِهِ‏ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّه‏ (3)، یا روایتی که در کتاب «أسد الغابة» آمده است، که پیامبر(ص) دست کارگری را که پینه بسته بود بوسیدند، یعنی افضل خلائق دستی را که در طریق امرار معاش پینه بسته است می‌بوسد.

در مقابل آیاتی نیز وجود دارد که از دنیا نهی نموده و نسبت به آن هشدار داده‌اند:

«وَ مَا الْحَیاةُ الدُّنْیا إِلاَّ لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ لَلدَّارُ الْآخِرَةُ خَیْرٌ لِلَّذینَ یَتَّقُونَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ» (4)

و روایاتی، مانند این که امیرالمومنین(ع) فرمودند:

«فَإِنَ‏ الدُّنْیَا لَمْ‏ تُخْلَقْ‏ لَکُمْ‏ دَارَ مُقَامٍ‏ بَلْ خُلِقَتْ لَکُمْ مَجَازاً لِتَزَوَّدُوا مِنْهَا الْأَعْمَالَ إِلَى دَارِ الْقَرَار» (5)

و در جای دیگر می‌فرمایند:

«إِنَّ مَثَلَ‏ الدُّنْیَا مَثَلُ‏ الْحَیَّة» (6)

جمع بین آیات و روایات

با توجه دقیق به آیات و روایات معلوم می‌شود که مراد از دنیای مذموم «دنیا زدگی» و «دنیاگروی» است اما طلب دنیا برای یک زندگی معمولی آبرومند مطلوب است.

در اسلام نه رهبانیت داریم و نه دنیاگرایی، مفسرین در تفسیر آیه شریفه « وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً» (7) گفته‌اند یعنی اسلام دین اعتدال و میانه‌روی است، یعنی بر خلاف مسیحیت که غالبا گرایش به رهبانیت دارند (البته نه مسیحیت امروزی) و یهود که گرایش به دنیا گرایی داند.

به دنیا باید به مانند یک ابزار نگاه کرد، نه هدف؛ امیرالمومنین(ع) می‌فرمایند:

«مَنْ‏ أَبْصَرَ بِهَا بَصَّرَتْهُ وَ مَنْ أَبْصَرَ إِلَیْهَا أَعْمَتْه‏ (8)

باء، باء سببیت است، یعنی به وسیله دنیا، اما فیها به عنوان هدف است مثل عینک که وسیله برای دیدن است نه هدف.

و در روایتی دیگر می‌فرمایند:

«أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا الدُّنْیَا دَارُ مَجَازٍ وَ الْآخِرَةُ دَارُ قَرَارٍ فَخُذُوا مِنْ مَمَرِّکُمْ لِمَقَرِّکُمْ وَ لَا تَهْتِکُوا أَسْتَارَکُمْ عِنْدَ مَنْ یَعْلَمُ أَسْرَارَکُم»‏(9)

 در این روایت مجاز در مقابل حقیقت نیست ، مجاز یعنی گذرگاه اگر به استعمال در غیر معنای حقیقی، هم مجاز می گویند چون معبری است برای معنای دوم .

بنابراین دنیا دو بخش دارد که باید بخشی را تحصیل نموده و از بخش دیگر پرهیز کرد. اینجا باید به اندازه یک مسافر کار کرده و آذوقه برداریم.

ایشان در ادامه فرمودند: ما طلبه ها اسوه هستیم برای دیگران، باید زندگی ما در حد وسط باشد، نه عبای کهنه ای که نشانه تکدی باشد و نه از آن لباس‌های فاخری که برای اعیان و اشراف باشد .

اینکه بگوییم طلاب در امروز باید مانند طلاب 50 سال پیش باشند صحیح نیست، زمانه عوض شده است ، زندگی 50 سال پیش مطابق همان زمان بود اما امروز نمی توان گفت که به همان سبک زندگی کنند ، امکان پذیر نیست ، اسلام نیامده بشر را بر خلاف فطرت دعوت کند.

ما باید در نوع پوشش، وسیله نقلیه، مجالس و تمام شئون زندگی خویش حد وسط را رعایت نماییم تا برای دیگران اسوه باشیم.

حضرت آیت الله سبحانی در بخش پایانی سخن خویش نیز فرمودند:

خیلی دنبال وام و قرض نروید اینها خودش مشکلاتی ایجاد می کند ، تا کارد به استخوان نرسیده دنبال این امور نروید که بعدا دچار مشکلات نشوید.

منابع:

1-     بقره-180

2-     منافقون-10

3-     الکافی، 5، ص88

4-     انعام-32

5-     نهج البلاغه، خطبه 132

6-     همان، نامه 68

7-     بقره-143

8-     نهج البلاغه، خطبه82

9-     همان، خطبه203

تهیه و فرآوری: مسلم زمانیان، گروه حوزه علمیه تبیان