قرآن کریم کتاب هدایت بشر به سوی خدای متعال است که در راستای اهداف هدایتی خود از شیوه های گوناگون برهان، موعظه، جدل به روش نیکو و اشاره های علمی استفاده کرده است. در قرآن کریم بیش از هزار آیه به مطالب علمی اشاره دارد که برخی در حد اعجاز علمی قرآن به شمار می آید.

تمام گیاهانی که از زمین می رویند از هر نظر مهم و آیت روشنی از عظمت خداوند می باشند. گیاهانی که در قرآن کریم از آنها اسم برده شده هم از نظر خواص و کاربرد و هم از جهت اشاره به رویدادها و اتفاقاتی که همراه با نام این گیاهان آمده نیز از اهمیت ویژه ای برخوردارند. چون نام این گیاهان با کلام الهی آمیخته شده اند به نوعی ارزشمند و مهم جلوه می کنند.

نام قرآنی: زیتون

اشارات قرآنی

1ـ اوست خدایی که از آسمان باران فرستاد و بدان باران هر گونه نباتی را رویانیدیم، و از آن نبات ساقه ای سبز و از آن دانه هایی بر یکدیگر چیده و نیز از جوانه های نخل خوشه هایی سر فرو هشته پدید آوردیم، و نیز بستان هایی از تاک ها و زیتون و انار همانند و ناهمانند. به میوه هایش آنگاه که می رسند بنگرید که در آنها عبرت هاست برای آنها که ایمان می آورند. (انعام / 99)

2ـ و اوست که باغ هایی آفرید نیازمند به داربست و بی نیاز از داربست، و درخت خرما و کشتزار با طعم های گوناگون، و زیتون و انار، همانند، در عین حال ناهمانند. چون ثمره آورند از آنها بخورید و در روز درو، حق آن را نیز بپردازید و اسراف مکنید که خدا اسراف کاران را دوست ندارد. (انعام / 141)

3ـ و با آن برایتان کشتزار و زیتون و نخل ها و تاکستان ها و هر نوع میوه برویاند، در این عبرتی است برای مردمی که می اندیشند. (نحل / 11)

4ـ و درختی است که در طور می روید. روغن می دهد و آن روغن برای خورندگان نان خورشی است. (مؤمنون / 20)

5ـ از روغن درخت پر برکت زیتون که نه خاوری است و نه باختری افروخته باشد. روغنش روشنی بخشد هر چند آتش بدان نرسیده باشد.

6ـ و زیتون و نخل (عبس / 29)

7ـ سوگند به انجیر و زیتون (تین / 1)

پیشینه درخت زیتون

نام علمی زیتون «الیا یوروپیا» است و در سرتاسر منطقه مدیترانه ای کاشته می شود. اما مرکز عمده تولید آن اسپانیا، ایتالیا، ترکیه، تونس و مراکش می باشد. زادگاه اصلی این درخت احتمالاً فنیقیه بوده که در حدود سال 2000 قبل از میلاد در این ناحیه کاشته می شده است.

موارد مصرف زیتون

هر درخت زیتون 10 تا 20 کیلوگرم میوه می دهد. گوشت میوه ای زیتون منبعی برای روغنی ماندنی با کیفیتی عالی است که 15% یا بیشتر روغن از آن گرفته می شود. اولین افشره بهترین نوع روغن را دارد که نیازی به تصفیه آن نیست. از تفاله های زیتون در صنعت صابون سازی استفاده می شود.

روغن زیتون خوراکی در اروپا خواهان بسیاری دارد و در تهیه سالاد و غیره مصرف می شود. این روغن را می توان در برخی از غذاها به طور خام مصرف کرد.

روغن زیتون به دو صورت خوراکی و مالیدنی استفاده می شود.

در روایت ها نیز به خوردن زیتون و مالیدن آن به بدن توصیه شده است. روغن زیتون در بعضی از احادیث طعام انبیاء و در بعضی دیگر طعام المسلمین نامیده شد. این خود نشان دهنده آن است که انبیا و مسلمین اهتمام خاصی به روغن زیتون داشته اند و نشان دهنده آن است که دارای فواید زیادی برای سلامتی و تندرستی انسان است.

از پیامبر اسلام(ص) نقل شده است: روغن زیتون را تناول کنید و همچنین بدن خود را روغن مالی کنید که با این عمل شیطان 40 روز وارد بدن شما نمی شود.

در این روایت شیطان به معنای موجود شرور و ضرر زننده و میکروب تفسیر می شود.

فواید طبی زیتون

زیتون ارزش دارویی زیادی دارد. در صورتی که به صورت خوراکی مصرف شود ماده ای مغذی، آرام بخش و مسهلی ملایم است و زخم معده و اثنی عشر بیمار را بهبود می بخشد. این روغن برای ماساژ دادن نیز مناسب است. رسول خدا(ص) به مردم توصیه می کند که از روغن زیتون برای خوردن و برای ماساژ دادن استفاده کنند زیرا از شجره مبارکه گرفته شده است.

زیتون، کبد را با نشاط می کند و دستگاه گوارش را تقویت می کند، پوست را لطیف، و رشد انسان را قوی، و ضد سموم بدن و تسکین دردهای شکم است، و برای تقویت مو و برای امراض پوستی و تقویت اعصاب و تقویت نور چشم مفید است.

نام قرآنی: خیار

اشارات قرآنی

1ـ و آن زمان را که گفتید: ای موسی، ما بر یک نوع طعام نتوانیم ساخت از پروردگارت بخواه تا برای ما از آنچه از زمین می روید چون سبزی و خیار و سیر و عدس و پیاز برویاند. (بقره / 61)

در قرآن در آیه فوق از خیار به نام «قثا» همراه با عدس، سیر و پیاز نام برده است. اینها سبزی هایی بودند که بنی اسرائیل قبل از خروج از مصر و سرگردانی در صحرای سینا، همراه با پیامبرشان موسی، عادت داشتند که آن را بخورند.

خواص خیار

خیار شامل 90 درصد آب، حدود 3 درصد مواد قندی، کمتر از یک درصد پروتئین و مقدار ناچیز چربی می باشد. خیار سرد و مُدرّ (ادرارآور) است. و ماده ای پر ارزش برای ساختن سالاد است.

نام قرآنی: تین (انجیر)

اشارات قرآنی

1ـ سوگند به انجیر و زیتون. سوگند به طور مبارک. به این شهر امین که ما آدمی را در نیکوتر اعتدالی بیافریدیم. (سوره تین / 4 ـ 1)

در قرآن مجید فقط یک مرتبه کلمه تین (انجیر) آمده است. اما این یگانه یادآوری،

اهمیتی بسیار دارد. خداوند به تین و زیتون، طور سینا و بلد امین (مکه) سوگند یاد می کند و می فرماید آدمی در این دنیا به نیکوترین اعتدالی آفریده شده است. خداوند، از یک طرف به انجیر قسم یاد می کند و از طرف دیگر بحث قوام را مطرح می کند، پس بین انجیر و قوام انسان ارتباطی وجود دارد. دانشمندان بعد از تحقیقات در انجیر، به این نتیجه رسیده اند که انجیر تأثیر مستقیم در قوام و قدرت انسان و سلامتی بدن دارد.

تاریخچه انجیر

انجیر شاید گیاه بومی سوریه و فلسطین و مصر باشد، زیرا نوع خودرو و نوع پرورشی آن در این سرزمین ها دیده می شود. این درخت تنها با وجود حشره ای به نام مگس انجیر میوه می دهد، در صورت نبودن این حشره باروری غیر ممکن است و میوه ای به دست نمی آید. لازم است این حشره به مناطق جدید که کاشت درخت انجیر در آن متداول می شود منتقل گردد و گرنه درخت انجیر ثمر نمی دهد.

فواید انجیر

انجیر ماده ای سرشار از مواد غذایی است و چون الیافی ندارد خوردن آن مخصوصا پس از بهبودی از بیماری های طولانی تجویز می شود. گذشته از حدود شصت درصد مواد قندی موجود در آن، دارای مقدار محسوس جوهر لیمو و اسید مالیک و نمک های کانی نیز می باشد. انجیر غذایی است کامل و به سادگی هضم می شود. از نظر طبی ماده ای است که سنگ کلیه و صفرا را برطرف می کند و در رفع انسداد خفیف کبد و طحال مؤثر است. این میوه برای بهبود بواسیر و نقرس تجویز می شود و برای نارسایی کبد نیز مفید است.

امام رضا(ع) در باره فواید انجیر فرموده اند: انجیر، استخوان ها را محکم و موها را پرپشت و مرض و درد را از بین می برد. حتی احتیاج به دارو نیست.

انجیر که دارای کلسیم و فسفر است برای نیروی فکری و رشد بدن مفید است و پتاسیم آن فعالیت کلیه را فزونی می دهد و آهن در آن، کم خونی را درمان می کند.

انجیر برای اطفال مفید است، چون دارای مواد قندی و ازت خالص و مواد چربی است.

جوشاندن انجیر برای درد گلو و سرماخوردگی و سرفه، مفید است همچنین برای اسهال خونی مؤثر.

نام قرآنی: عنب (انگور)

اشارات قرآنی

1ـ آیا از میان شما کسی هست که دوست داشته باشد که او را بوستانی از خرما و انگور بوده باشد، و هر گونه میوه ای دهد. (بقره / 266)

2ـ و بر روی زمین قطعه هایی است در کنار یکدیگر و باغ های انگور و کشتزارها و نخل هایی که دو تنه از یک ریشه رسته است ... (رعد / 4)

3ـ و با آن برایتان کشتزار و زیتون و نخل ها و تاکستان ها و هر نوع میوه برویاند، در این عبرتی است برای مردمی که می اندیشند. (نحل / 11)

4ـ و از میوه ها و نخل ها و تاک ها شرابی مستی آور و رزقی نیکو به دست می آورید، و خردمندان را در این عبرتی است. (نحل / 67)

5ـ یا تو را بوستانی باشد از درختان خرما و انگور که در خلالش نهرها جاری گردانی. (اسراء / 91)

6ـ بر ایشان داستان دو مرد را بیان کن که به یکی دو تاکستان داده بودیم و بر گرد آنها نخل ها و در میان شان کشتزارها کرده بودیم. (کهف / 32)

7ـ با آن برایتان بوستان هایی از خرما و انگور پدید آوردیم. شما را در آن باغ ها میوه های بسیاری است که از آنها می خوریم. (مؤمنون / 19)

8ـ و در آن باغ هایی از نخل ها و تاک ها پدید آوردیم و چشمه ها را روان ساختیم. (یس / 34)

9ـ پرهیزکاران را جایی است در امان از هر آسیب، بستان ها و تاکستان ها. (نبأ / 31 ـ 32)

10ـ و تاک و سبزی های خوردنی. (عبس / 28)

انگور یکی از لذیذترین میوه هایی است که خداوند برای انسان آفریده است و یازده مرتبه در قرآن مجید نام این میوه آمده است.

تاریخچه کاشت انگور

بعضی از دانشمندان، ارمنستان و آذربایجان را منشأ اصلی این گیاه می دانند. احتمالاً کاشت مو در این ناحیه آغاز شده و از اینجا به ایران، عربستان و مصر گسترش یافته است. نقل شده که کاشت مو قبل از زمان نوح متداول بوده است. از این رو می توان گفت که در بین میوه ها انگور قدمتی بیش از نخل دارد. در تمدن های کهن آفریقا و آسیا به کاشت مو اهمیت بسیار می دادند. بیش از نیمی از محصول انگور جهان در کشورهای اروپایی تولید می شود.

خواص انگور

انگور یکی از بهترین منابع طبیعی گلوکز و فروکتوز است و 20 درصد انگور را این مواد تشکیل می دهند. انگور دارای پتاسیم است و این فلز، فرح بخش است و طپش قلب را که پدیدآورنده غم و اندوه است، درمان می کند. انگور دارای فسفات زیادی است که غذای مغز و اعصاب می باشد. مواد معدنی مانند سدیم، کلسیم و آهن به مقدار زیاد در آن وجود دارد. در صورتی که پروتئین و چربی آن بسیار ناچیز است. انگور دارای ویتامین «پی» است که در جلوگیری از خونریزی های ناشی از بیماری قند بسیار موثر است.

بوعلی سینا در باره فواید انگور می نویسد: انگور برای دردهای معده و روده مفید است.

انگور برای کسانی که رژیم غذایی دارند بسیار خوب است. تورم وریدی و تصلب شرائین بدن را به خوبی بهبود می بخشد. شیره تاک برای بیماری های پوستی مفید است. آب انگور برای تب و سرماخوردگی بسیار ثمربخش است. انگور به علت مواد معدنی موجود در آن خاصیتی محرک، هاضم، آرام بخش، اشتهاآور، مبرّد و مدرّ (ادرارآور) دارد. خون را زیاد و تصفیه می کند و ناتوانی عمومی را درمان می کند.

کشمش از نظر طبی مفیدتر از انگور است. کشمش برای تب، سرفه، نزله، یرقان و تورم نیمه حاد کبد و طحال نافع است.

استفاده نامطلوب از انگور

البته از انگور استفاده های نامناسب می شود. انگور در سرتاسر جهان مصرف خوراکی دارد، که 80 درصد این محصول برای ساختن شراب به کار می رود! و 7 درصد آن صرف تهیه کشمش و سرکه می شود. آمریکا و کشورهای اروپایی از تولیدکنندگان عمده شراب انگور هستند.

شراب سرچشمه امراض جسمی و همچنین کلیه انحرافات روحی است. لذا خداوند متعال در قرآن می فرماید: ای کسانی که ایمان آورده اید همانا خمر و شراب ... پلیدست و از عمل شیطان است پس اجتناب کنید از شراب، شاید شما رستگار شوید.

همچنین در کلام پیامبر اسلام(ص) است که شراب، مادر و ریشه و اساس جنایت ها و زشتی ها است. امراض دستگاه تنفس، بیماری های قلبی و مغزی و عصبی، بیماری های کبد، امراض جلدی و پوستی نتیجه استفاده از شراب است.

در روایتی دیگر از پیامبر(ص) آمده است که هر شرابی، تغییردهنده عقل است.

نام قرآنی: فوم (سیر)

اشارات قرآن

و آن زمان را که گفتید: ای موسی ما بر یک نوع طعام نتوانیم ساخت از پروردگارت بخواه تا برای ما از آنچه از زمین می روید چون سبزی و خیار و سیر و عدس و پیاز برویاند. (بقره / 61)

در زبان عربی سیر را ثوم می نامند اما نام قرآنی آن فوم است.

ابوایوب نقل کرده است: پیامبر(ص) روزی خورشی را که محتوی سیر بود تناول نفرمود. از او پرسیدم آیا حرام است؟ ایشان فرمودند: خیر ولی من بوی آن را دوست ندارم.

پیامبر(ص) همچنین فرموده اند: کسانی از شما که سیر را می خورد، تا بوی آن برطرف نشده است به مسجد نیاید.

حضرت علی(ع) فرموده اند: خود را با سیر معالجه کنید که هفتاد مرض را شفا می بخشد.

خواص سیر

سیر را به علت خواص دارویی آن همه می شناسند و به علت فراوانی آن که در دسترس همه قرار دارد آن را به عربی تریاق الفقرا می نامند. سیر برای مداوای امراض مختلف و برای معالجه فشار خون مفید است. گیاهی است گرم، محرک، ضد نفخ، ضد درد استخوان، ضد کرم، مقوی و برای درمان تنگی نفس بسیار مفید است. سیر برای درمان ناراحتی های روده ای به عنوان ماده ای ضد عفونی کننده به کار می رود. سیر برای درمان فلج، نقرس، سیاتیک و امراض پوستی مؤثر است.

نام قرآنی: رمّان (انار)

اشارات قرآنی

1ـ اوست خدایی که از آسمان باران فرستاد و بدان باران هر گونه نباتی را رویانیدیم، ... و نیز بستان هایی از تاک ها و زیتون و انار، همانند و ناهمانند. به میوه هایش آنگاه که پدید می آیند و آنگاه که می رسند بنگرید که در آنها عبرت هاست برای آنان که ایمان می آورند. (انعام / 99)

2ـ و اوست خدایی که باغ هایی آفرید نیازمند به داربست و بی نیاز از داربست، و درخت خرما و کشتزار، با طعم های گوناگون، و زیتون و انار، همانند، و در عین حال ناهمانند. چون ثمره آوردند از آنها بخورید و در روز درو حق آن را نیز بپردازید. (انعام / 141)

3ـ و آن دو میوه، نخل و انار (رحمن / 68)

در تورات و انجیل هم از این میوه بهشتی نام برده شده است.

تاریخچه انار

زادگاه انار که نام علمی آن پونیکا گرانتوم می باشد، ایران می باشد. بزرگ ترین باغ انار دنیا در ایران (یزد) قرار دارد. بزرگ ترین موزه انار هم با 700 نوع انار متعلق به کشور ایران است.

انار میوه ای بسیار لذیذ و آبدار است و از روزگاران بسیار قدیم به عنوان میوه ای خوراکی و هم برای مصارف پزشکی اهمیت بسیار دارد. از گل، برگ، پوست ساقه و ریشه، پوست میوه و دانه و بالاخره عصاره و آب انار استفاده درمانی به عمل می آید.

در باغ های معلق بابل درختان انار بسیار خوبی کاشته بودند و در مصر باستان انار را می شناختند. در زمان حضرت موسی انارهای بسیار مرغوب در فلسطین و سوریه و لبنان کاشته می شد.

فواید انار

ارزش انرژی زایی میوه انار 65 درصد است. آب انار به سادگی هضم می شود و شامل 15 درصد مواد قندی است که منبعی سرشار از سدیم است و نیز شامل مقادیر زیادی ویتامین ث، کلسیم و فسفر می باشد. پروتئین و چربی آن بسیار اندک است. انار سرشار از ویتامین های آ، ب، ث، ای و به دلیل وجود ویتامین ب و آهن فراوان در انار، خوردن این میوه برای افراد کم خون بسیار مفید است. انار ماده ای غذایی مطبوع و دارای خواص طبی بسیار مفید است. دارویی مقوی برای قلب است و برای التهاب معده و جلوگیری از درد دل نافع است. آب انار شربتی مبرد و بسیار عالی است و به هنگام اسهال تشنگی را برطرف می کند. در درمان اسهال ساده و اسهال خونی مؤثر است. آب انار برای انواع ناخوشی ها از قبیل کم خونی، یرقان، فشار خون، بواسیر و درد مفاصل، دارویی مفید است. و اگر با عسل خورده شود صفرا را کم می کند. پوست ضخیم انار باعث می شود که این میوه با کیفیت خوبی نگهداری شود. انار را می توان تا شش ماه نگهداری کرد. پوست انار بیش از 20% جوهر مازو دارد و گاهی در صنعت چرم سازی به کار می رود. چرم معروف مراکشی و اسپانیایی در زمان گذشته با پوست انار دباغی می شد.

منابع: ــــــــــــــــــــــــــ

1ـ قرآن مجید.

2ـ وسیله الشیعه.

3ـ گیاهان در قرآن، دکتر محمد اقتدار حسین فاروقی، ترجمه احمد نمایی، پژوهش های استان قدس رضوی، مشهد، چ اول، 1374.

4ـ آموزه های تندرستی در قرآن، حسن رضا رضایی، انتشارات عطرآگین، قم، چ اول، 1384.