آرامگاه اویس  
اگر بپذیریم که محل شهادت اویس صفین بوده است ، آرامگاه اویس قرنى در رقه خواهد بود، که موضعى است در ساحل فرات و نزدیک صفین . و المرجح انه قتل بصفین و قبره بصفین ⁽³⁷⁴⁾ آرامگاه اویس رقه سوریه واقع است که بنابر توافق رایزن فرهنگى جمهورى اسلامى و استاندار رقه نوسازى : مزارها و حرمهاى عمار یاسر، اویس قرنى و کعب انصارى در استان رقه سوریه با همکارى جمهورى اسلامى ایران نوسازى مس شود... در صورتى که توسعه و نوسازى مزارهاى این اصحاب امیرالمومنین علیه السلام به نحوى مطلوب صورت گیرد، استان رقه در مسیر عبور کاروانها و زوار ایرانى حضرت زینب علیهما السلام قرار خواهد گرفت و این امر مى تواند نقش اساسى در رونق اقتصادى و فرهنگى این منطقه داشته باشد. ⁽³⁷⁵⁾
سید محسن امین مى نویسد : المشهور و هو الاصح انه قتل بصفین مع على علیه السلام و دفن بها. ⁽³⁷⁶⁾
شهادت اویس و حقانیت امام على علیه السلام  
از حضور اویس خیرالتابعین در جبهه امیرالمومنین مى توان دریچه اى به حقانیت و ولایت على مرتضى علیه السلام باز کرد؛ سید محسن امین این مطلب را به طرزى زیبا و گویا چنین مى نویسد :
شهوده صفین و شهاده و انه من خیر التابعین ؛ قال الکشى : روى یحى بن آدم عن شریک ، عن ابن ابى زیاد، عن عبدالرحمان بن ابى لیلى ، قال : خرج بصفین رجل من اهل الشام فقال : فیکم اویس القرنى ؟ قلنا : نعم . قال : سمعت رسول الله صلى الله علیه و آله یقول : خیر التابعین - او من خیر التابعین - اویس القرنى ، ثم تحول الینا انتهى .
و یذکرنا هذا الخیر ماجرى لعمار یوم سفین حین روى عمرو بن العاص ‍ لاهل الشام : عمار تقتله الفئه الباغیه و سوال جکاعه اهل العراق افیکم عمار بن یاسر و قول ابن الى الحدید : عجبا لقوم یرتابون لمکان عمار ولایرتابون لمکان على ابن ابى طالب و قد ورد فیه : حربک و سلمک سلمى : على مع الحق و الحق مع على و امثال ذلک مما شاع و ذاع ملا الاسماع ، انها لاتعمى الابصار و لکن تعمى القلوب التى فى الصدور.
حضور اویس در صفین و شهادت او و این که او خیرالتابعین است ؛ کشى مى گوید : روایت شده که یحیى بن آدم از شریک و او از ابن ابى زیاد و او از عبدالرحمان بن ابى لیلى ، که گفت : شخصى از اهالى شام به صفین آمد و گفت : آیا اویس قرنى در جمع شماست ؟ گفتیم : آرى . گفت : از رسول خدا صلى الله علیه و آله شنیدم که مى فرمود : اویس قرنى خیرالتابعین و یا از خیرالتابعین است . سپس به سوى ما آمد (پایان روایت ). این خبر ما را به یاد ماجراى عمار در روز صفین مى اندازد، آن گاه که عمرو بن عاص براى اهل شام روایت کرد که عمار را گروهى نافرمان مى کشند و گروهى از اهل شام از اهل عراق سوال کردند که آیا عمار در جمع شماست ؟ و این خبر یادآور سخن ابن ابى الحدید است که مى گوید : تعجب است از قومى که از مقام و منزلت عمار سوال مى کنند، ولى از مکانت على بن ابى طالب سوال نمى کنند.
و ما نیز مى گوییم : جاى تعجب است از قومى که از جایگاه اویس سوال مى کنند که او خیرالتابعین است ، ولى از مقام و مکانت على بن ابى طالب سوال نمى کنند. و حال آن که درباره او (از پیامبر اکرم ) نقل شده است (که فرمود :) جنگ تو جنگ من و صلح تو صلح من است ، على با حق و حق با على است و مانند آن همه جا منتشر شده و جاى بحث و گفتگو باقى نگذاشته و گوشهاى را پر کرده است . زیرا فقط چشمها نیستند که کور مى شوند، بلکه دلهایى که در سینه ها جاى دارند ، کور مى شوند. ⁽³⁷⁷⁾
اویس در نگاه بزرگان  
اینک به پاره اى از سخنان بزرگان درباره شخصیت و منزلت اویس ‍ مى پردازیم و امید است که هر خوشه اى از خرمن عظیم توشه اى باشد براى شناخت عارفى وارسته و سالکى به حق پیوسته . از آنان جا که اویس در نگاه بزرگان ، دانشمندان ، عرفا و ادبا شخصیتى برجسته است ، درباره او بسیار سخن گفته و مطلب نوشته اند که در این جا به گلچینى از آنها اکتفا مى شود. ضمنا چون در سایر فصول این نوشتار به جایگاه اویس در نگاه فخر کاینات ، حضرت محمد صلى الله علیه و آله و امیرالمومنین حضرت على علیه السلام و حضرت موسى بن جعفر علیه السلام پرداخته شد، در این مقام بدان مقام بدان اشاره نمى کینم .
سید حیدر آملى 
سید حیدر آملى ، عارف قرن هشتم هجرى مى نویسد :
و لجلاله قدر اویس القرنى - رحمه الله علیه ایضا - لاطلاعه على اسرار الله تعالى کشفا و ذوقا، قال صلى الله علیه و آله فى حقه ، حین کان یستنشثق من طرف الیمن روائح انفاسه الشریفه ، من حیث الباطن او الظاهر : انى لانشق روح الرحمن من طرف الیمن ؛⁽³⁷⁸⁾ به دلیل قدر و منزلت اویس قرنى - رحمه الله علیه - و همچنین آگاهى کشفى و ذوقى او بر اسرار الهى است که رسول خدا صلى الله علیه و آله هنگامى ؟ از جهت ظاهر و یا باطن ، از طرف یمن ، رایحه اى شریف اویس استشمام مى کرد، چنین مى فرمود : من نسیم و رایحه رحمانى را از طرف یمن مى بویم .
ابن اثیر  
ابن اثیر، مورخ و محدث بزرگ قرن هفتم هجرى ، از اویس قرنى به عنوان زاهد مشهور یاد مى کند و او را از بزرگان تابعین مى داند. ⁽³⁷⁹⁾
ابن اثیر، مطالب ، روایات و احادیث مهمى را در فضلیت و شخصیت اویس ‍ مطرح مى کند که به مناسبتهاى گوناگون در این نوشتار به آنها استناد شده است .
ابن جوزى  
ابن جوزى ، متلکم ، محدث و واعظ مشهور قرن ششم ، حدود پانزده صفحه از کتاب صفه الصفوه را به ابعاد شخصیت اویس ، سخنان او، نشانه هاى او، ملاقات او با عمر و هرم بن حیان و... اختصاص داده است ، براى رعایت اختصار به یک جمله از آن اکتفا مى کنیم :
عن اسیر بن جابر اویسا القرنى کان اذا حدث یقع حدیثه فى قلوبنا موقعا مایقع حدیث غیره ⁽³⁸⁰⁾ اسیر بن جابر مى گوید : هنگامى که اویس قرنى سخن مى گفت ، آن چنان سخنانش بر دلهایمان مى نشست که سخن هیچ کس چنین دلنشین نبود.
ابن حجر عسقلانى  
ابن حجر عسقلانى ، مورخ و فقیه شافعى قرن نهم هجرى ، در تهذیب التهذیب ، به اختصار، و در المیزان لسان المیزان و السابه فى تمییز الصحابه به تفصیل درباره قرنى نوشته و از جمله درباره او گفته است : فانه من اولیاء الله الصادقین .⁽³⁸¹⁾
ابن مسکویه  
ابن مسکویه ، نویسنده و مورخ مشهور قرن پنجم هجرى ، درباره اویس ‍ مى نویسد :
و اویس هذا من سادات الابرار الزهاد و العلماء الامجاد. ⁽³⁸²⁾
ابونعیم اصفهانى  
ابونعیم اصفهانى ، مورخ قرن پنجم هجرى ، در حلیه الاولیاء مطالب مبسوطى درباره اویس قرنى نوشته است که به عباراتى از آنها اشاره مى شود : سید العباد و علم الاصفیاء من الزهاد، اویس بن عامر القرنى ، بشر النبى صلى الله علیه و آله به ، و اوصى به اصحابه . ⁽³⁸³⁾
احمد بن حنبل  
احمد بن حنبل (م .241 ه .)، رئیس مذهب حنبلى در کتاب الزهد جایگاه مناسبى به اویس اختصاص داده و ابعاد گوناگون زهد و زندگانى اویس را مطرح کرده است . او مى نویسد:
ان اویس القرنى لیتصدق بصیابه حتى یجلس عریانا لایجد ما یروح فیه الى الجمعه ؛ اویس لباسهایش را به دیگران ایثار مى کرد، تا آن جا که برهنه مى ماند و نمى توانست در نماز جمعه شرکت کند. ⁽³⁸⁴⁾
احمد بن حنبل در مسند نیز به برخى از احادیث رسول خدا صلى الله علیه و آله درباره اویس ، طلب استغفار عمر از اویس ، نشانه هاى اویس و دلنشین بودن سخنان اویس اشاره مى کند. ⁽³⁸⁵⁾
سید محسن امین  
سید محسن امین ، نویسنده ، مورخ و دانشمند مشهور قرن چهاردهم هجرى ، تحقیقات ارزنده اى درباره ابعاد گوناگون زندگى اویس قرنى نموده و در کتاب ارزشمند اعیان الشیعه به رشته تحریر در آورده است . تا آن جا که نگارنده تتبع کرده است ، درباره اویس ، بهترین و بیشترین مطالب و مباحث را، سید محسن امین نوشته است .
او درباره اویس مى نویسد : من الغریب ما ینقل من انکار وجوده و الشک فیه مع اشتهاره شهره اخباره المانعه من وقوع الشک فى مثله ، اما عدم معرفته فلیس بغریب ؛⁽³⁸⁶⁾ آنچه درباره انکار وجود او و شک در وجود او نقل شده ، عجیب و غریب است ، با توجه به شهرتى که او دارد و اخبارى که آشکارا از وقوع شک در کسى چون او جلوگیرى مى کند. البته نشناختن او چندان غریب هم نیست .
علامه امین ثبات مى کند که براى اویس مناقب مشهورى ⁽³⁸⁷⁾ است و او به مرتبه ثقه صدوق ⁽³⁸⁸⁾ نائل شده و شک و شبهه اى در او روا نیست . از همه زیباتر آن که حضرت مصطفى صلى الله علیه و آله نقل مى کند؛
خلیلى من هذه املامه اویس القرنى .⁽³⁸⁹⁾
انورى  
اوحدالدین انورى ، دانشمند و شاعر قرن ششم هجرى ، به زهد اویس ‍ اشاراتى زیبا دارد :