مروری بر زندگی آیت الله شیخ مرتضى مدرّس گیلانى

ناصر الدین انصاری قمی

گیلان آنلاین: شیخ مرتضى مدرّس گیلانى، از نویسندگان و پژوهشگران نامى و پرکار، بود. وى در عصر روز سه‌شنبه 7 ربیع الاول ?1335? ق در نجف اشرف دیده به جهان گشود. علوم اسلامى را از محضر آیات عظام: میرزا حبیب اللّه رشتى، فاضل ایروانى و شیخ عبد اللّه مازندرانى استفاده نمود.

آقاى شیخ مرتضى مدرّس گیلانى، از نویسندگان و پژوهشگران نامى و پرکار، بود. وى در عصر روز سه‌شنبه ?7? ربیع الاول ?1335? ق در نجف اشرف دیده به جهان گشود. پدرش آیت اللّه شیخ شعبان دیوشلى گیلانى (?1275?-?1348? ق) از فقها و مراجع مشهور نجف اشرف بود. که علوم اسلامى را از محضر آیات عظام: میرزا حبیب اللّه رشتى، فاضل ایروانى و شیخ عبد اللّه مازندرانى استفاده نمود.

آن مرحوم معالم و شرح لمعه را نزد شیخ محمد فاضل قایینى، کفایة الاصول را نزد شیخ صدرا بادکوبه‌اى تلمذ کرد و دروس خارج را از محضر حضرات آیات: شیخ محمد حسین کاشف الغطاء (فقه) ، شیخ موسى دعیبل (فقه) ، سید ابو الحسن اصفهانى، شیخ محمد کاظم شیرازى، شیخ على مرندى، میرزا حسن بجنوردى و سید احمد مستنبط تبریزى (فقه و اصول به مدت ?12? سال) استفاده نمود.

استاد مدرّس در سال ?1365? ق به ایران سفر کرد و مدتى چند در تهران و قم توقف داشت و از محضر اساتیدى چون: شیخ محمّد على شاه‌آبادى (بخشى از اسفار) و شیخ حبیب اللّه ذو الفنون عراقى (در هیأت و نجوم) و در قم از محضر میرزا على ناسوتى یزدى (کتاب الهدایة الاثیریة) بهره برد.

نامبرده از اساتید بنام حوز? علمی? نجف اشرف بود که علاوه بر تدریس متون کتب درسى، در تدریس علوم ادبى و عروض و قافیه و هیأت و نجوم و حکمت نظرى مهارت کامل داشت و گروه زیادى از اساتید و فضلاى معاصر محضرش را در آن دیار درک کرده و به کسب دانش پرداختند.

وى در سال ?1375? ق نجف را ترک گفت در تهران سکونت اختیار نمود، و به تألیف و پژوهش و نشر آثار قلمى خود و نیز تدریس در مدرس? مروى پرداخت.

از کارهاى برجست? ایشان استخراج و نشر تقویم نجومى بود که سال‌ها تقویم ایشان در شهرهاى ایران پخش مى‌شد.

آثار قلمى:

1?. دلائل الأحکام فى الفقه الجعفرى

2?. تحریر الرسائل

3?. تحریر المکاسب

4?. شرح المدخل فى النجوم

5?. الاسطرلاب عند الشرقیین

6?. قبلة الآفاق فى الهیئة

7?. الحواشى على مصادرات اقلیدس (فى الهندسة)

8?. اصول الهیئة

9?. ترجم? کتاب الجبر، اثر خوارزمى

10?. شرح جبر الخلاصة

11?. ترجم? اللمعة

12?. مفهوم المشتق

13?. رسالة فى عدم مسؤولیة الصغیر

14?. أجوبة المنشود فى الفقه

15?. رسالة فى اثبات وجوب المقدمة

16?. قاعدة لا ضرر و لا ضرار (ترجمه)

17?. أجوبة الطباطبائى (ترجمه)

18?. منطق و فلسفه

19?. مدخل الزیج فى الهیئة

20?. تاریخ نجف اشرف (?2? ج)

21?. وقایع و مقالات، فارسى

22?. فلسفة الملا صدرا الشیرازى

23?. دستور زبان فارسى، چاپ شده

24?. لغات کلیله و گلستان

25?. لغات متشابه و مشتقه

26?. النحو و الصرف

27?. شرح لامیة العجم با نام (السیل المفصم)

28?. شرح عینیة ابن سینا

29?. شرح لامیة العرب

30?. فلسف? قدیم، ترجم? هدایة الحکمة

31?. شرح میمیة الفرزدق

32?. شرح رباعى افضل الدین کاشانى.

33?. الشرعیات

34?. اخلاق الگیلانى

35?. معجم الحکماء (فى تراجم الحکماء و الفلاسفة)

36?. حکمة الأسرار (منظومه‌اى است در اخلاق و عرفان)

37?. ترجم? الفهرست، اثر ابن الندیم، ناقص است

38?. عروض و قافیه و بدیع

39?. حواشى مختصرة على کتاب الأسفار

40?. خودآموز فارسى

41?. مبادئ الهندسة

42?. فرهنگ گیلانى

43?. منهج البلاغة فى المعانى و البیان و البدیع

44?. ترجم? الفقه الأکبر، اثر ابو حنیفه شافعى

45?. لغتنام? هفت اورنگ

46?. أنباء البلاد (أو الرحلة الایرانیة) ، سفرنامه‌اش در سال ?1365? ق به ایران

47?. تعلیمات مدنى

48?. تقویم خمسین عاما

49?. دیوان الگیلانى (اشعار عربى)

50?. کلید قرآن

60?. لغات دبستان

61?. ترجم? مبادئ الفلسفة

62?. مختصرى در علم قافیه

63?. دیوان گیلانى (اشعار فارسى)

64?. لغات القرآن

65?. المختصر فى الفقه الشافعى

66?. شرح کتاب الجبر، خواجه نصیر طوسى

67?. شرح کتاب الهندسة، خواجه نصیر طوسى

68?. معجم الشعرا (?2? ج)

69?. معجم شعرا، به فارسى

70?. حدّ الغرب على المذهب الجعفرى

71?. الحکومة و الورود فى اصول الفقه

72?. القضاء و القدر (فى کلام)

73?. صرف آسان

74?. الأشاعرة و المعتزلة فى الاسلام

75?. پاسخ‌هاى مدرس گیلانى

76?. شعرشناسى

77?. خودآموز صرف

78?. تجوید القرآن

79?. شأن نزول القرآن

80?. معارف القرآن

81?. الحساب و الهندسة

82?. ده مقاله در طب یونانى

83?. رسالة فى الحق و الملک

84?. ترجم? قرآن کریم، به زبان فارسى

85?. شرح واجب الاعتقاد (در کلام)

86?. ترجم? شرح باب حادى عشر، اثر علام? حلى

87?. اصول فقه

88?. معانى و بیان

89?. شرح أبیات الهادى

90?. منطق و ارسطو

91?. فلسف? ما بعد الطبیعه یا فلسف? قدیم، ترجم? هدایة الحکمه

92?. تاریخ محکومان زمان مشروطیت

93?. توضیح المسائل فى شرح بعض المسائل من قواعد الأحکام

94?. غزالى با شما سخن مى‌گوید (منتخب کیمیاى سعادت)

95?. تاریخ نگارستان، اثر احمد غفارى کاشانى (قرن ?10?) ، تصحیح و پاورقى

96?. ترجمه الخصال، شیخ صدوق (?2? ج)

97?. اختلاف المذاهب فى الفقه (در فقه مذاهب پنجگانه)

98?. التلخیص فى الفقه

99?. ثلاث مقالات فى الهندسة

100?. مطالع الأنوار فى المنطق، اثر قاضى محمود ارموى، تصحیح

101?. هدایة الحکمة، اثر ابهرى، تصحیح

102?. الاشارات، اثر ابن سینا، تصحیح

103?. آلات المرصد، اثر دمشقى، تصحیح

104?. اللمعة الدمشقیة، اثر شهید اول، تصحیح

105?. الشمسیة فى المنطق، اثر کاتبى قزوینى، تصحیح

106?. مثنوى هفت اورنگ، جامى

107?. دیوان ناصر صفا کرمانى، تصحیح

108?. هزلیات فوقى (فوق الدین محمد یزدى)

109?. پندنام? غزالى، تصحیح، چاپ شده

110?. تسلیة الاخوان، اثر جوینى، تصحیح

111?. حجیة القطع، اثر شیخ شعبان گیلانى، تصحیح

112?. کتاب القضاء، اثر شیخ شعبان گیلانى، تصحیح

113?. دیوان السعدى العربى، جمع و تصحیح

114?. کلیات السعدى الشیرازى، تصحیح

115?. أحکام الخلل فى الصلاة، اثر شیخ شعبان گیلانى، تصحیح

116?. المقالات العلمیة، اثر شیخ شعبان گیلانى، تصحیح

117?. اخلاق غزالى یا کلید معرفت

118?. پیش‌گویى و طالع‌گیرى

119?. سه مقاله در مساحت

120?. ضعفاى صحاح (در رجال)

121?. تقویم سیّارات (?30? ج)

122?. دایرة المعارف، (?4? ج)

123?. سخنرانى‌هاى خلفا

124?. دلائل الفقه، فقه استدلالى

125?. شرح زبدة الاصول (اثر شیخ بهایى)

126?. دلائل الکلام (فى علم الکلام)

127?. دلائل الاعتقاد (فى العقائد)

128?. شرح الفیة ابن مالک (فى النحو)

129?. شرح بدایة النهایة فى الفقه

130?. تاریخ اخبارى و اصولى

131?. علوم یونان

132?. حکمة المشاء

133?. شرح تشریح الأفلاک

134?. جذر أعداد

135?. پنج مقاله در طب یونانى

136?. آهنگ مدرس (اشعار)

137?. خودآموز عربى

138?. فلسف? یونانى (?7? ج) شامل: منطق، اخلاق، ریاضى، طبیعى، معرفة النفس و فلسف? الهى

139?. سه مقاله در اسطرلاب

140?. شرح فارسى منظوم? سبزوارى

141?. القضاء و الشهادات (على المذهب الجعفرى و الشافعى)

142?. بزم عشّاق

143?. فقه جعفرى

144?. ترجم? مقامات حریرى

145?. زندگى‌نام? اثیر الدین ابهرى

146?. شرح و ترجم? خلاصة الحساب، اثر شیخ بهایى

147?. هفت مقاله یا زندگینام? همدانى

148?. خودآموز فارسى اصول

149?. ترجم? آلات مرصد، اثر دمشقى

150?. چهار مقاله در علوم دینى

151?. ده مقاله در دستور فارسى

152?. مسایل نجومى

153?. اصول عقاید امامیه

154?. هفتاد و پنج گفتار نجومى

155?. ترجم? ?90? غزل از حافظ (به عربى)

استاد مدرس گیلانى سال‌هاى آخر عمر خود را در انزوا و عزلت گذرانید و از بیمارى کلیه و ضعف بینایى رنج مى‌برد با این‌همه از تألیف و نگارش بازنماند و هرگز لذت مطالعه و پژوهش در او کاسته نشد.

مرگش در ?85? سالگى روز یکشنبه ?25?ربیع الثانى?1420ق مطابق با ?17 مرداد ?1378ش اتفاق افتاد.

 
http://guilanonline.com/index.php?mod=content&met=content_more&id=16870#.U-sgUmPHplk گیلان آنلاین
 

 

منبع: اختران فضیلت ج1، ناصر الدین انصاری قمی، دلیل ما ، قم،‌ 1388، ص 739 - 746