یادی از استاد علامه محمدباقر محمودی


نویسنده: رسول جعفریان

    علامه استاد محمدباقر محمودی از خطه فارس و از روستای علامرودشت از توابع لامرد است که به سال 1341ق / 1302ش در خاندانی اهل علم و دانش دوست متولد شد. به همین دلیل از نوجوانی عشق تحصیل علوم دینی در سر داشت. زمانی مصمم به تحصیل در نجف شد و به دلیل مشکلات مالی با پای پیاده قصد راه کرد تا خود را به بوشهر رسانده از طریق دریا به آبادان برود و سپس عازم کربلا و آنگاه نجف شود و چنین کرد. وی خود شرح داستان عزیمتش را به نجف در چندین صفحه نوشته و با شرح دشواری های راه و این که پیاده و روستا به روستا را طی کرده تا به بندر بوشهر رسیده عشق و علاقه وافر خود را برای تحصیل در سنین نوجوانی نشان داده است. این خاطرات به عنوان زندگی خودنوشت وی در پایان کتاب «عشق و ایثار» که کارنامه علمی ایشان است، درج شده است. مرحوم استاد با رسیدن به نجف مشغول تحصیل شده و سال های متمادی در محضر بزرگانی چون آیات: حکیم، اصطهباناتی، شاهرودی و شیخ حسین حلی و... مشغول علم آموزی شده است. اما استاد محمودی به رغم آنکه دروس حوزوی را نزد اساتید برجسته نجف خواند، حرفه اصلی خویش را پژوهش در متون کهن حدیثی و تاریخی قرار داد.
    
    این امر از آن روی بود که بخش مهمی از سال های جوانی خویش را در نجف در محضر اساتید بزرگی چون علامه شیخ آقابزرگ طهرانی و علامه امینی سپری کرد. به همین دلیل حوزه پژوهش این بزرگمرد دانشی، تحقیق در متون تاریخی و حدیثی در قالبی بسیار شایسته، همراه با حواشی ممتع و فهارس دقیق و درست در جهت تقویت فرهنگ علمی شیعه بود. همان هدفی که آن بزرگواران داشتند. حاصل ده ها سال تلاش علمی ایشان، انتشار ده ها عنوان کتاب و طبعاً میراث عظیمی است که امروز و فردا می تواند دستمایه محققان و نویسندگان و علاقه مندان به فرهنگ اسلامی باشد. استاد محمودی در عرصه تحقیق متون و تألیف، هر دو فعال بود و آثار گرانبهایی را برای جامعه علمی ما به یادگار گذاشت. در اینجا ابتدا از چند ویژگی کلی آثار ایشان یاد کرده و سپس شرحی از برخی از مؤلفات آن بزرگوار به دست می دهیم.
    • ویژگی کارهای استاد
    1- انتخاب بهترین ها. استاد برای تحقیق متون، بهترین ها و سودمندترین آنها را برمی گزید. بسیار کسانند که عمری را برای تصحیح متون بی ثمر تلف می کنند اما آنچه استاد انتخاب کرد و عمرش را بر سر آنها گذاشت، آثاری سودمند بود که انتشار آنها می توانست ارزش افزوده ای برای دانش و فرهنگ جامعه داشته باشد و چراغی فراروی علاقه مندان به علم و فضیلت باشد.
    2- روش تحقیق استاد محمودی چنان بود که افزون بر تصحیح متن، با تتبع فراوان در متون، دست به تعلیقات گسترده و حواشی طولانی می زد و چندان می کوشید و می نوشت که غالب اوقات تعلیقات ایشان در حکم یک کتاب مستقل بود. به طوری که بسیاری از محققان بیش از آن که از متن کتاب هایی که ایشان تصحیح می کرد استفاده کنند، از تعلیقات ایشان بهره می بردند. بسیاری از این تعلیقات در قالب یک نقد عالمانه از سخنی بود که در متن آمده بود. برخی از این نقدها چندان مفصل و راهگشا بود که خود در حکم یک مقاله مستقل بود.
    3- یک نکته مهم درباره کارهای ایشان گزینش درست بود. روزگاری که هنوز هیچ کدام از مجلدات انساب الاشراف جز سیره نبوی چاپ نشده بود، ایشان با تلاشی شایسته بخش های مربوط به امیرمومنان علیه السلام و خاندان طالبیان را در بیروت به چاپ رساند و افق تازه ای در تحقیقات مربوط به تاریخ اسلام گشود.
    4- استاد محمودی فرزند مکتب تشیع و دست پرورده عالمان شیعه بزرگ نجف بود. بنابراین افزون به آنکه به متون کهن عشق می ورزید، این عشق علمی خود را در قالب عشق به اهل بیت(ع) ریخته بود. به همین دلیل، هرآنچه در دست گرفت و عمرش را صرف آن کرد، متون و کارهایی بود که به نوعی با اهل بیت(ع) به خصوص مربوط به امیرمومنان علیه الصلاه والسلام بود. این قاعده هم درباره تالیفات ایشان و هم تحقیقات آن بزرگوار صادق بود. چنان که تأملی در فهرست کارهای ایشان، این نکته را به خوبی نشان می دهد. برخی از تحقیقات و تالیفات استاد به شرح ذیل اند که در اینجا به معرفی نمونه هایی از آثار ایشان می پردازیم:
    نهج السعاده فی مستدرک نهج البلاغه: این اثر از زبده ترین کارهای علمی مرحوم استاد محمودی است که قریب سه دهه پیش در بیروت چاپ شد و در سال ها با بازسازی کاملی که از طرف ایشان بر روی آن صورت گرفت، ضمن چهارده مجلد توسط وزارت ارشاد اسلامی منتشر شد. هدف از نگارش این اثر تکمیل نهج البلاغه و استدراک بر آن بود.
    ترجمه الامام علی بن ابی طالب من تاریخ دمشق: زمانی که استاد دست به تصحیح و چاپ این بخش از تاریخ دمشق ابن عساکر زد، تنها یک خلاصه ای از آن کتاب منتشر شده بود. ایشان بخش مربوط به امیرمومنان و نیز بعد از آن بخش مربوط به امام حسن و امام حسین علیهما السلام را از آن کتاب با تعلیقات و استدراکات بسیار فراوان منتشر کرد. این کار نیز در روزگار اقامت ایشان در بیروت در سال های پیش از انقلاب به انجام رسید. در سال های اخیر بخش مربوط به زندگی امام سجاد و امام باقر علیهما السلام نیز توسط ایشان تصحیح شد و به چاپ رسید.
    انساب الاشراف: دو مجلد از این کتاب که از شرح حال ابوطالب آغاز شده و به شرح زندگانی جعفر بن ابی طالب و امیرمومنان و فرزندانش تا قرن سوم می رسد، کاری است که استاد تصحیح آن را به عهده گرفتند.
    عبرات المصطفین: این اثر از کارهای تالیفی آن بزرگمرد درباره حادثه عاشورا است. ایشان تلاش کرده است تا حادثه عاشورا را بر اساس متون موثق و کهن بازسازی کند. ایشان علاوه بر متن آن نقل ها، طبق معمول حواشی ممتعی هم بر آن افزوده و الحق و الانصاف اثری است شگرف و دقیق که در مقتل امام حسین علیه السلام فراهم آمده است. کار دیگر ایشان در زمینه کربلا، جمع آوری کهن ترین اشعار سروده شده در رثای امام حسین تا قرن پنجم هجری در زبان عربی است که تحت عنوان زفرات الثقلین به چاپ رسیده است. کار علمی دیگر ایشان تصحیح سه مجلد از بحارالانوار در شرح زندگانی امیرمومنان علیه الصلاه والسلام بود. این سه مجلد یعنی مجلدات 34 _ 32 با تصحیح استاد و توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر شد. دیوان سیدالاباطح ابی طالب که توسط ابوهفان مهزمی فراهم آمده، جزء کارهای تصحیحی مرحوم استاد محمودی است. برخی دیگر از آثار تصحیحی استاد عبارت است از:
    زین الفتی فی شرح سوره هل اتی/ احمد بن محمد بن علی عاصمی در دو مجلد.
    فرائدالسمطین/ از ابراهیم بن محمد بن مؤید جوینی. در دو مجلد
    شواهدالتنزیل/ از حاکم حسکانی در سه مجلد
    المعیار و الموازنه/ ابوجعفر اسکافی.
    مقتل الامام علی بن ابی طالب/ از ابن ابی الدنیا.
    و آثار فراوان دیگر.
    • یاد آن بزرگمرد
    برجستگی آثار ایشان هیچ گاه برای اهل تحقیق و پژوهش پنهان نبوده است. به همین دلیل یک بار کتاب نهج السعاده ایشان به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی معرفی شده و دوبار هم آثار دیگر ایشان توسط کتاب سال ولایت انتخاب شد. به علاوه، شماری از موسسات پژوهشی قم در سال 1383 بزرگداشتی برای ایشان برگزار کردند و آقازاده ایشان به نام محمدجواد کتابی با نام عشق و ایثار درباره آن بزرگمرد فراهم آورد. در این کتاب مجموعه ای از مقالات و گفتارها پیرامون شخصیت علمی ایشان درج شده است. این کتاب توسط خانه پژوهش قم به چاپ رسیده است. ایشان روز 27 فروردین ماه سال جاری در سن هشتاد و سه سالگی دار فانی را وداع کرده جان به جان آفرین تسلیم نمودند. از استاد فرزندانی شایسته برجای مانده است که در حوزه علمیه مشغول تحقیق و پژوهش بوده و از آنان آثاری ارجمند به چاپ رسیده است. اکنون به مناسبت اربعین این بزرگمرد، مراسمی از سوی مراکز پژوهشی حوزه علمیه قم در شامگاه پنجشنبه 4 خرداد جاری (شب جمعه) در مدرسه امیرالمومنین علیه السلام در ابتدای خیابان شهدا برگزار می شود. شرکت دوستداران اهل بیت(ع) در این مراسم مغتنم خواهد بود.
    * نویسنده و پژوهشگر حوزه تاریخ و اندیشه اسلامی
    
    
    رسول جعفریان

http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1080932