اولین گناه انسان در زمین!

یکی از رذایل اخلاقی که در اسلام بسیار مورد نکوهش قرار گرفته، حسادت است. حسادت یا همان حس بدخواهی و آرزوی زوال نعمت دیگران را داشتن، صفتی نکوهیده است که خود، ناهنجاری های اخلاقی فراوانی را به دنبال دارد. ریشه بسیاری از غیبت ها، تهمت ها و هتک حرمت ها در همین حسادت نهفته است. حسادت سبب می شود که آدمی فضایل و خوبی های دیگران را انکار کند و همواره در جست و جوی عیب آنان باشد.

در احادیث اسلامی، از حسادت به عنوان یکی از ریشه های کفر نام برده شده است. امام صادق علیه السلام می فرمایند: شیطان به سپاهیانش مى گوید: میان مردم حسد و تجاوزگرى بیاندازید چون این دو، نزد خدا برابر با شرک است. (کافى، ج2، ص327، ح2) از قدیم گفته اند: «حسود هرگز نیاسود». این عبارت حکیمانه، بیان کننده درد و رنج برخاسته از بیماری حسادت برای حسود است. درحقیقت، حسادت نوعی بیماری روحی است که درد و رنج آن کاملاً احساس می شود.

شاید برای شما هم جالب باشد، حسادت، نخستین گناهی که فرزند آدم علیه السلام (قابیل) بدان مبتلا گردید و بر اثر ابتلاى به آن برادرش (هابیل) را کشت. روایات متعددى از حسد با لحنى شدید نکوهش کرده و آن را از ریشه‌هاى کفر، نابود کننده ایمان، همچون آتش که هیزم را نابود مى‌کند و آفت دین معرفى کرده‌اند. البته بنابر تصریح گروهى، حسد در صورتى که در گفتار یا کردار بروز کند، گناه کبیره به شمار رفته و حرام است و صرف خطور آن در قلب بدون ترتّب اثرى بر آن، حرام نمى‌باشد. حسد از موانع قبولى نماز شمرده شده است. تظاهر به حسد موجب زوال عدالت مى‌گردد؛ در نتیجه شهادت حسود پذیرفته نمى‌شود.(فرهنگ فقه فارسی،ج3)

شخص متصف به این صفت خود را در مقام عناد با رب الارباب قرار داده زیرا نظام عالم قانونمند است و چنین شخصی خواهان زوال این قانون است که بر حسب حکمت بالغه صادر شده است و در حقیقت حسود خواهان نقص بر خداوند متعال است حسود زوال نعمت های الهی را خواهان است و خواهان عدم آنهاست و چون بازگشت شرور به عدم است او طالب شر است. حکما تصریح کرده اند هر که به شر اگر چه برای دشمن خود راضی باشد در واقع شریر است چه رسد به برادر دینی. بدین ترتیب حسد بدترین رذیلت ها و حسود شریرترین مردمان است.( سیره نبوی«منطق عملی»دلشاد تهرانی، مصطفی،ج2)

"کتاب شعله های سرد" به قلم محمد علی سروش از جمله کتاب هایی است که منحصرا بر روی موضوع حسادت تمرکز کرده و آن را از دو منظر روانشناختی و دینی مورد تحلیل و بررسی قرار می دهد. در مقدمه این کتاب ناشر چنین می گوید: حسادت تاکنون، هم از منظر اخلاق و هم از منظر روان شناسى مورد توجّه قرار گرفته است؛ اما اخلاقیون _که مبتنى بر متون دینى حرکت مى کنندـ کمتر به جنبه هاى روان شناختى آن پرداخته اند و روان شناسان ـکه بر پایه تحقیقات تجربى گام بر مى دارندـ کمتر نگاهى به متون دینى داشته اند .

تحقیق حاضر، به منظور پیوند زدن میان این دو حوزه طرّاحى و برنامه ریزى شد. هدف این طرح ـکه جزو طرح هاى عمومى به شمار مى رودـ تحلیل روان شناختى پدیده حسادت و ارائه نشانه هاى تشخیص حسادت و بیان راه کارهاى عملى درمان حسادت و مهارت هاى رفتارى مقابله با حسودان است.

این کتاب مشتمل بر هفت فصل است، در فصل اوّل، کلّیات، بحث شده اند؛ این که: دقیقاً حسادت چیست و مراتب آن کدام است و فرق آن با غبطه و غیرت، در چه چیز است.

در فصل سوم، نشانه هاى حسود، مورد توجّه قرار گرفته است تا از این طریق بتوان شخص حسود را شناخت و تعاملات و معاشرت با وى را تحت کنترل خود در آورد. همچنین در این فصل، جنبه هاى عاطفى، شناختى و رفتارى حسادت به طور مفصّل بررسى شده است.

فصل چهارم، به زمینه هاى رشد حسادت اختصاص دارد و در آن، موضوعاتى مانند: تفاوت هاى فردى، زمینه هاى خانوادگى، برخوردهاى تبعیض آمیز و احساس محرومیت، بررسى خواهند شد. همچنین علل پیدایش حسادت در فرد، مورد شناسایى واقع شده و به خاطر طرح موضوع «احساس حقارت»، بحث عزّت نفْس و راه هاى افزایش حرمت خود مطرح گردیده است.

در فصل پنجم، روش هاى علمى، عملى، معنوى، عاطفى و شناختى درمان حسادت، بیان شده است.

در فصل ششم، روش هاى پیشگیرى از حسادت در دوران کودکى و بزرگ سالى، مورد بررسى واقع شده است.

و در فصل هفتم، آداب معاشرت با حسود و شیوه هاى دفع حسادت، مطرح گردیده است.

نوشته حاضر، تمام اقشار را مخاطب خود قرار داده است و مطالب آن به سبک قابل فهم براى اغلب مردم، تألیف شده است.

کتاب شعله های سرد (بررسی حسادت در قرآن و حدیث) به قلم آقای محمد علی سروش در یک جلد توسط سازمان چاپ و نشر دارالحدیث به چاپ رسیده است.

مریم پناهنده                    

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

مطالب مرتبط:

لحظه ای درنگ

رهایی از تکبر پنهان / معرفی کتاب

برنامه ای برای رستگار شدن

http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=283048

تبیان