شتاب زدگی و پشیمانی

عجله و شتاب، مسئله ای است که انسان ها در طول تاریخ با آن دست به گریبان بوده اند که تلخ کامی ها و شکست های فراوان را برایشان در پی داشته است.

عشق آتشین به یک موضوع بدون تحقیق و مطالعه، افکار سطحی و محدود، گاهی نیز سیطره هوا و هوس بر انسان و خوش بینی بیش از حد به یک امر، از عوامل شتابزدگی در کارهاست. از آنجا که بررسی های سطحی و مقدماتی، برای پی بردن به حقیقت یک مسئله و درک سود و زیان آن کافی نیست، معمولاً عجله و دستپاچگی در کارها موجب پشیمانی است، ولی تأنی و اندیشه، موفقیت را به دنبال دارد. سعدی شیرین سخن چنین می گوید:

شاعری دیگر گفته است:

اسدی

پیام متن:

شتاب زدگی، معمولاً پشیمانی را در پی دارد.

شتاب سبب لغزش ها

تأنی و آرامش در هر کاری نیکوست، ولی شتابزدگی خصلتی نکوهیده است. عجله در کارها انسان را از فکر دقیق بازمی دارد و او را به سوی لغزش ها می کشاند. در عرف جامعه ما مشهور است که عجله کار شیطان است و اینکه عجله را، کاری شیطانی دانسته اند، بدان جهت است که عجله، آدمی را به انحراف وامی دارد؛ همان گونه که شیطان موجب خطاکاری انسان می شود.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «درنگ از (صفات) خداست و شتاب کاری از (صفات) شیطان.» امام صادق علیه السلام می فرماید: «با آرامش و درنگ، سلامت (از خطا و لغزش) همراه است و با شتاب زدگی، پشیمانی».

مولوی

در قرآن نیز خداوند با لفظ «لا تستعجلون» انسان را از شتاب بازمی دارد. امام علی علیه السلام می فرماید: «با شتاب زدگی، لغزش ها زیاد می شود.» همچنین نقل شده است: «عجله، خوی کم خردان بی تجربت است و بار شتاب زدگی، پشیمانی است».

نظامی گنجه ای

پیام متن:

تأنی در کارها و پرهیز از عجله، موجب سلامت انسان از لغزش هاست.

شتاب سبب شرمندگی و اندوه

همان گونه که می دانیم شتاب در کارهای روزمره باعث می شود ما مرتکب اشتباه های بسیاری شویم. به ویژه اگر این خطاها به تصمیم گیری درباره دیگران مربوط باشد، کدورت و ناراحتی بین افراد پدید می آید و آنان را از یکدیگر رنجیده و ناراحت می کند. بی جهت نیست که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «مردم را در حقیقت، شتاب زدگی به هلاکت افکنده است. اگر مردم آرام و از شتاب کاری به دور بودند، هیچ کس هلاک نمی شد.» امام علی علیه السلام نیز فرموده است: «شتاب کردن پیش از توانایی یافتن بر کاری، موجب اندوه است».

فردوسی گوید:

پیام متن:

شتاب زدگی سبب هلاکت آدمی و مایه اندوه و رنج است.

عجله و ریختن آبروی دیگران

شتاب در کارها پسندیده نیست و بهتر است تا آنجا که می توانیم، در کارها و تصمیم های خود از عجله به دور باشیم، به ویژه اگر این کار به دیگران مربوط و آبروی آنها نیز مطرح باشد. بسیاری از افراد در مورد دیگران قضاوت های زود و عجولانه می کنند و در نتیجه، خود را گرفتار گناه می سازند. آنان به سبب عجله در قضاوت، از ا ندیشه در عاقبت گفتار و رفتار خویش باز می مانند. از یک سو سبب ارتکاب گناهان کبیره ای همچون غیبت و تهمت و... می شوند و از سوی دیگر، سلامت آبروی دیگران را به خطر می اندازند. امام علی علیه السلام می فرماید:

ای بنده خدا! در عیب جویی هیچ کس به خاطر گناهش شتاب مکن؛ زیرا ممکن است آمرزیده شده باشد. در مورد خودت نیز از گناه کوچکی هم که کرده ای، ایمن مباش چرا که شاید برای همان، عذاب شوی.

ایشان در سخن ارزشمند دیگری می فرماید:

آدم شتاب کار دچار اشتباه می شود، هرچند به مطلوب برسد. کسی که با آرامش کار کند، تیرش به هدف می خورد، گرچه هلاک شود.

پیام متن:

پرهیز از قضاوت عجولانه در مورد دیگران.

شتاب در استجابت دعا

اگر خصلت شتاب زدگی در وجود انسان کنترل نشود، نتیجه ای جز پشمانی و اندوه نخواهد داشت و او را از مسیر اصلی زندگی دور خواهد ساخت، به ویژه اگر این حالت هنگام ارتباط انسان با خدا هم رعایت نشود. قضاوت های سریع و بی اساس درباره خداوند، سبب سستی و کوتاهی در اعمال شایسته و نیک می شود و او را از درگاه الهی ناامید می کند. در حالی که اگر آدمی اندکی در کارهای خداوند حکیم تأمل کند، می بیند که قضاوت های او بی جهت بوده است. امام علی علیه السلام می فرماید: «از شتاب کردن در کارها پیش از فرارسیدن زمان آنها دوری کن.» شتاب در استجابت دعا، ممکن است انسان را نسبت به پروردگارش بدبین کند.

پیام متن:

شتاب ورزی در استجابت دعا، موجب بدبینی انسان به خداوند و کوتاهی در انجام دادنِ دعای مستمر می شود.

شتاب موجب محدودیت از روزی حلال

گاه مسیر و هدف زندگی انسان، به دلیل عجله و شتاب تغییر می کند و در راهی گام می نهد که در خور شأن او نیست.

روزی امیرالمؤمنین علی علیه السلام داخل مسجد شد و به شخصی فرمود: اسب مرا بگیر، نگه دار تا من برگردم. همین که آن جناب وارد مسجد شد، مرد لجام اسب را برداشت و رفت. علی علیه السلام پس از پایان کار خود بیرون آمد. دو درهم در دست داشت و می خواست به آن مرد بدهد، ولی دید اسب ایستاده و لجام بر سر او نیست. دو درهم را به غلام خود داد تا از بازار لجامی بخرد. غلام در بازار همان شخص را دید که لجام را به دو درهم فروخته بود. آن را خرید و خدمت حضرت آورد. علی علیه السلام فرمود: بنده به واسطه عجله و ترک صبر، روزی خود را حرام می کند و بیشتر از آنچه مقدر شده است، به او نخواهد رسید.

پیام متن:

از پی آمدهای ناشایست شتاب زدگی، محرومیت از رزق حلال است.

سرانجام عجله

شخصی کودک شیرخوار خود را در خانه در بسترش خوابانید و بیرون رفت. او سگی داشت که از خانه حفاظت می کرد. آن شخص پس از ساعتی به خانه بازگشت. وقتی کنار در خانه رسید، دید سگش با شوق و شور به پیش می آید، ولی پوزه اش خون آلود است. گمان بد به سگش برد که به کودکش حمله کرده و او را دریده است. عصبانی شد و با شتاب تفنگ خود را درآورد و چندین تیر به آن سگ شلیک کرد و او را کشت. بعد به خانه بازگشت، ولی دید کودکش سالم است. پس از تحقیق دریافت که درنده ای به سراغ کودک او آمده بود، ولی سگ او برای حفظ جان کودک صاحب خانه، به آن درنده حمله کرده و او را از خانه رانده است و به همین جهت، پوزه اش خون آلود شده بود. آن مرد پس از پی بردن به حقیقت امر، از عمل شتاب زده خود، بسیار متأثر شد.

از این رو، برخی متفکران گفته اند: «شتاب همیشه هم پسندیده نیست، بعضی مواقع حتی باید ایست کرد».

پیام متن:

شتاب در عمل، جز حسرت و پشیمانی چیزی به همراه ندارد.

شتاب در کار خیر

شتاب زدگی در کارها، همیشه ناپسند نیست، بلکه گاهی هم باید عجله به خرج داد. از جمله در انجام دادن کار خیر که در این گونه موارد شتاب نیک است، نه تأنی و درنگ. منظور از عجله در کارهای نیک، همان سرعت در عمل به آن و پرهیز از اهمال کاری و تأخیرهای بیجا و امروز و فردا کردن است که ای بسا همین سستی در کار خیر، سلب توفیق در انجام دادن آن را به همراه داشته باشد. رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «خداوند کار نیکی را دوست دارد که در آن شتاب شود.» امام صادق علیه السلام نیز فرموده است: «کسی که تصمیم به کار خیری گرفت، باید عجله کند؛ زیرا هر کاری را که در آن تأخیر کند، شیطان در آن حیله ای می کند».

از آن حضرت در روایتی دیگر نقل است: «پدرم می فرمود: هرگاه آهنگ کاری خوب کردی، بشتاب؛ زیرا نمی دانی که چه پیش خواهد آمد.» پیشوای ششم، در حدیثی فرمود:

هرگاه مردی دست نیاز به سوی من دراز کند، در رفع نیاز و مشکل او شتاب می کنم؛ زیرا بیم آن می رود که کار از کار بگذرد و اقدام من در کمک به او دیگر به کارش نیاید.

پیام متن:

گاهی شتاب و عجله لازم است، از جمله: در انجام دادن کارهای نیک و شایسته.

پرهیز از شتاب در گفتار

اگر انسان، با شتاب پا را از حدود خویش فراتر نهد، دچار لغزش می شود که یکی از مصداق های آن شتاب در گفتار است. زبان انسان منشأ راستی ها و کژی ها و نشان دهنده شخصیت و تیپ اجتماعی اوست و اگر استفاده از آن به همراه شتاب باشد، چه بسا زیان های جبران ناپذیری نصیب انسان شود. امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود: «آدمی در زیر زبان خویش پنهان است».

سعدی گفته است:

یکی از دانشمندان نیز چنین گفته است: «سخن تیری است که در کمان توست. اگر شکار خوب می خواهی، باید درست هدف بگیری».

پیام متن:

1. گفتار آدمی نمودار شخصیت اوست.

2. شتبازدگی در گفتار، ممکن است شخصیت آدمی را از بین ببرد.

صبر برای رسیدن به مقصود

صبر و حوصله در رسیدن به مقصود، از عوامل مهم کامیابی هاست. بی گمان، برای هر کاری و رسیدن به هر هدفی باید راه تأنی و آرامش را در پیش گرفت؛ زیرا هیچ امری با شتاب زدگی به سامان نرسیده است.

به تعبیر حکیم سنایی غزنوی:

امام حسن عسکری علیه السلام می فرماید:

تا آنجا که می توانی و تحمل داری، از کسی خواهشی نداشته باش؛ زیرا در هر روز، روزی و خیری تازه هست و بدان که اصرار در خواهش ها، وقار و ارزش آدمی را از بین می برد. پس شکیبایی ورز تا خدا دری به روی تو گشاید که شایسته ورود باشد. چه بسا که فراز و نشیب روزگار، گونه ای از تأدیبات الهی باشد که خدا می خواهد بدان ها بنده را تأدیب کند. بهره ها و نعمت ها اوقاتی دارند، پس در میوه ای که هنوز نرسیده، شتاب مکن؛ که به وقت خود، از آن بهره خواهی برد.

پیام متن:

صبر در راه رسیدن به هدف، از عوامل راهیابی به هدف است.