***نسیم معرفت***

49 بار مشتقات کلمه عَقل در قرآن تکرار شده است.(عقل - ویکی فقه)  و 18 بارمشتقات واژه فِکر در قرآن بکار رفته است (تفکر - دانشنامه‌ی اسلامی)

 به علاوه واژه هاى مرتبط با موضوع تفکر وتعقل : نظیر تدبّر، تذکر، تفقه،  اعتبار، نظر ، فراوان در قرآن کریم آمده است.

یکی از راه های بسیار مهم جهت مصونیت از انحرافات واشتباهات تفکر وتعقل است که متاسفانه انسان ها از این سرمایه عظیم به درستی استفاده نمی کنند. انسان های اندیشمند وخردمند در پرتو تعقل وتفکر صحیح در طریق درست ورشد و سعادت وکمال حرکت می نمایند وآدم هایی که از چراغ اندیشه وخِرد وفکر بدورند در وادی بیچارگی وبدبختی وخسارت وزیان وگمراهی گرفتارند.

بزرگی افراد به سن وسال و پول ومال نیست بلکه شرافت وبزرگی اشخاص به اندازه عقل ودرک وفهم آنها است. متاسفانه در جامعه ما چه بسا بزرگی را در مال وجاه ومقام ومنصب وشهرت و ... می پندارند .

چه زیبا سروده است سعدی شیرین سخن:

**********************************************************************

جوان و تفکر

ارزش فکر (1)

هر انسانی در درون خود، گنج‌ های گران‌ بهایی دارد که با بهره‌گیری از فکر و اندیشه، می‌تواند از این گنجینه پر ارزش استفاده کند، ولی متأسفانه برخی افراد، به‌ ویژه جوانان، به جای یافتن این گنج‌های درونی، در جست‌ و جوی گنج‌ هایی هستند که زیر خاک پنهان شده‌اند. شاید آنها نیز اگر می‌ دانستند خداوند گنجینه‌ هایی به مراتب بهتر از آنچه در پی آن هستند، به رایگان در وجودشان قرار داده است، هیچ‌گاه عمر خود را در این راه هدر نمی‌دادند.

انسان‌های خودساخته نیز برای به‌ دست آوردن ارزش‌های واقعی، در دریای فکر و اندیشه غوطه‌ور می‌شوند. امیرمؤمنان، علی علیه السلام در نهج‌ البلاغه می‌فرماید: «مؤمن در افکار خویش غوطه‌ ور است.»(2) او در ژرفای دریای بی‌کران افکار خویش، گوهرهایی می‌یابد که گنجینه‌های طلا توان برابری با آنها را ندارند، و ارزش آنها جاودانه و ابدی است و قیمت حقیقی و ارزش نهایی‌ شان را در آخرت درک می‌کند.

پس ای جوان! بدان که غوطه‌ور شدن در فکر و اندیشه ـ نه توهمات ـ روحت را تقویت، و برای دستیابی به گنجینه‌های اسرار، آماده می‌کند. همان‌ گونه که تمرین‌های جسمی، ورزش بدن است و جسم انسان را پرورش می‌دهد، فکر و اندیشه مثبت، روح و روان را ورزیده می‌کند. به دیگر سخن، تفکر، نوعی آموزش به ضمیر ناخودآگاه است و به‌ وسیله آن، نیروهای باطنی تقویت، و قدرت‌های روحی انسان آشکار می‌شوند. بنابراین تفکر، پرورش‌ دهنده و تکامل‌ بخش روح است.

پرواز فکر و اندیشه

 اندیشه کردن در حقایق هستی و خو گرفتن به آن، انسان را از عالم وهم و خیال دور می‌سازد و وی را به فردی اندیشمند و حقیقت‌جو تبدیل می‌کند. ازاین‌رو حضرت عیسی علیه السلام سفارش فرموده است: «قلب خود را به فکر کردن و اندیشیدن عادت ده.»

عادت به تفکر، قدرت اندیشه و نیروی تمرکز را بیشتر می‌کند و آنگاه که فکر قوی شود، وهم و خیال ضعیف می‌گردد. در نتیجه، تبلیغات و تلقیتات گمراه‌کننده شیطان و دشمنان دین، بی‌اثر خواهد شد؛ زیرا وقتی انسان به تفکر و تأمل و اندیشه عادت کند، بنیان عقیده و دانش خود را بر همین اساس قرار می‌دهد. به همین دلیل، حضرت علی علیه السلام فرمود: «هیچ علمی همانند تفکر نیست».(3)

انسان‌های بزرگ و خودساخته، با پرواز فکر، سیر اندیشه، و شناخت هستی، بر ایمان و یقین خود می‌افزایند. به همین دلیل، افکارش پویا، پر رونق و روشن است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به امیرمؤمنان، علی علیه السلام فرمود: «از صفات مؤمنان، این است که از جولان فکری برخوردارند».(4)

مؤمنان با پرواز دادن فکرشان، روح خود را متعالی می‌سازند و عالی‌ترین هدف‌ها را برمی‌گزینند و در پی آن، به استوارترین اراده‌ها و قوی‌ترین همت‌ها دست می‌یابند و با پشتوانه فکری قوی، از خداوند بزرگ، موفقیت و رسیدن به اهداف مقدس را می‌خواهند.

تفکر، بر ایمان و یقین شما می‌افزاید. تفکر در مخلوقات جهان و نظام آفرینش، برایمان و یقین انسان می‌افزاید و اعتقاد به وجود خداوند بزرگ را محکم‌تر می‌کند. فکر بشر از درک عظمت جهان هستی، ناتوان است؛ چنان‌که به اعتراف اندیشمندان جهان، هر گاه که به تفکر درباره جهان آفرینش پرداخته‌اند، با جهانی باعظمت و اسرارآمیز روبه‌رو شده‌اند که خود را از درک حقیقت آن عاجز دیده‌اند، ولی نشانه‌ها و آیاتی را در آن مشاهده می‌کنند که احیاکننده قلب‌ها و روشنایی‌بخش دل‌های خردمندان است. آری، بر اثر تفکر پیرامون عظمت جهان هستی، یقین و ایمان به وجود خالقی مقتدر و مهربان، افزایش می‌یابد.

در وصیت‌های حضرت لقمان به فرزندش آمده است:

«فکر خود را در ملکوت آسمان‌ها و زمین‌ و کوه‌ها و آنچه خداوند آفریده است، طولانی کن؛ که این‌گونه اندیشه، قلب تو را از جهت وعظ و نصیحت‌گویی کفایت می‌کند».(5)

تفکر طولانی درباره ملکوت، که لقمان به فرزندش سفارش کرده است، آثاری دارد که اگر انسان توفیق انجام دادن آن را یابد، در آینده‌اش تحولی بزرگ پدید می‌آید؛ زیرا چنین تفکری، اعتقاد و بینشی ایجاد می‌کند که روشنگر سرانجام کار است.

خداوند در قرآن مجید می‌فرماید:

به‌ درستی که در آفرینش آسمان‌ها و زمین و اختلاف شب و روز، هر آینه نشانه‌هایی است برای صاحبان عقل؛ آنان که خدا را در حال ایستاده و نشسته و بر پهلوهایشان یاد می‌کنند (در هر حالی در یاد خدا هستند) و در آفرینش آسمان‌ها و زمین می‌اندیشند و می‌گویند،‌ پروردگار ما، این [جهان] را باطل نیافریدی، منزهی تو، پس ما را از عذاب جهنم نگه‌‌دار. (آل عمران: 190 و 191)

فکر و اندیشه خردمندان پیرامون آفرینش آسمان‌ها و زمین، بر جنبه ملکی آن اختصاص ندارد، بلکه جنبه ملکوتی را نیز در برمی‌گیرد. تفکر در آفرینش مادی و ملکوتی جهان، بر ایمان و یقین آنها می‌افزاید.

تفکر؛ عامل بصیرت و دوراندیشی

 اگر انسان به سرانجام کاری که در پی انجام دادن آن است بیندیشد، گرفتار پشیمانی و افسوس‌های کشنده نمی‌شود.

امام علی علیه السلام در گفتاری دل‌نشین می‌فرماید:

«اگر پیش از همه کارهایت، درباره آنها بیندیشی، سرانجام تو در هر امری نیکو خواهد بود؛ زیرا اندیشه در هر کاری، باعث روشن‌ بینی و بصیرت درباره پایان آن کار خواهد شد».

اولیای خدا، مردان بزرگ، مقربان درگاه خداوند متعال، و آنان که به محضر پر فیض خاندان وحی بار می‌یافتند و اصحاب آن بزرگواران، از نعمت دوراندیشی درباره کارهایشان بهر‌ه‌ مند بوده‌اند.

شناخت، هدایت، روشن‌بینی، و آگاهی به حقایق امور، با فکر و اندیشه ملکوتی صورت می‌گیرد. از کلام‌های گهربار حضرت علی علیه السلام است که فرمود: «آن کس که فکر ندارد، روشن‌بینی ندارد.»(6)و به راستی که انسان بی‌فکر، بصیرت ندارد و قلبش تیره است. بنابراین، با فکر و اندیشه درست می‌توان زنگارها را از دل زدود و تیرگی قلب را به صفا، نورانیت و بصیرت تبدیل کرد.

امیرمؤمنان، علی علیه السلام بصیرت و دوراندیشی را از آثار فکر و اندیشه می‌خواند و می‌فرماید: «کسی که بیندیشد، به فرجام امور، بصیرت می‌یابد».(7)

به‌ دست آوردن بینش و بصیرت، که از ویژگی‌های برجسته مردان خدا هستند، بهترین راه برای اندرز دادن به نفس است و مناسب‌ترین وسیله دست یافتن به این دو ویژگی، فکر و اندیشه است. مردان بزرگ در پی تفکر درباره اجتماع و افراد آن و وضعیت فعلی و آینده، به این امور بصیرت می‌یابند.

راهنمایی برای سلامت اندیشه

دقت و تأمل، فکر را سالم می‌کند. دقت و تأمل در افکار، نقش مهمی در اصلاح آنها، و زدودن اندیشه‌های فاسد دارد. در مناجاتی که فرشته مقرب خداوند، جبرئیل، برای استفاده امت، به پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله آموخت، می‌خوانیم: «با تفضل خویش، هدایت مرا به من الهام فرمودی و با امیدواری به تو، قلبم را جلا بخشیدی و نیرنگ دشمنم را از عقلم زدودی و با تأمل، فکرم را سالم گرداندی».

اگر در افکار خود تأمل کنید، اندیشه شما در سلامت کامل اوج می‌گیرد. در این هنگام ناخودآگاه بهترین افکار به سراغ شما می‌آید؛ زیرا تأمل، افکار غلط را از میان می‌برد و اندیشه‌های سالم را جایگزین آن می‌کند.

تمرکز فکر؛ افزایش قدرت اندیشه

برای تفکر و اندیشیدن، باید خاطری آسوده و ذهنی آرام داشت؛ زیرا تشویش خاطر، مانع تمرکز است و آنگاه که اندیشه متمرکز نباشد، قدرتش کاسته می‌شود.

اگر قدرت تمرکز را به دست آورید، دارای اندیشه‌ای قوی می‌شوید؛ زیرا تمرکز، قدرت فکر را چندین برابر می‌کند و به همین دلیل اهمیت و ارزش زیادی دارد. باید راه تمرکز فکری را آموخت و موانع آن را برطرف ساخت.

تمرکز فکر، از حالت روحی انسان سرچشمه می‌گیرد و برای به‌دست آوردن آن و سرعت در این کار، باید مدت‌ها تمرین کنیم.

______________________________________

1ـ مرتضی مجتهدی سیستانی ، اسرار موفقیت ، صص 23 ـ 39 ( با تلخیص و تغییر ) .

2 ـ نهج البلاغه ، کلمات قصار 335 .

3 ـ همان ، کلمات قصار 109.

4 ـ بحارالانوار ، ج 67 ، ص 310 .

5 ـ بحارالانوار ، ج 13 ، ص 431 .

6 ـ شرح غرر الحکم ، ج 6 ، ص 401 .

7 ـ همان ، ج 5 ، ص 324.

http://almonji.com/fa/node/744

*****************************************************

کلیک کنید:عقلانیت وکرامت انسان