نسیم معرفت

تفسیردعای روز بیست وهفتم ماه مبارک رمضان

اللهمّ ارْزُقْنی فیهِ فَضْلَ لَیْلَةِ القَدْرِ خدایا روزی کن مرا در آن فضیلت شب قدر را

وصَیّرْ أموری فیهِ مِنَ العُسْرِ الی الیُسْرِ و بگردان در آن کارهای مرا از سختی به آسانی

وَاقْبَلْ مَعاذیری و بپذیر عذرهایم را

وَحُطّ عنّی الذّنب والوِزْرِ و بریز از من گناه و بار گران (گناهان) را

یا رؤوفاً بِعبادِهِ الصّالِحین ای مهربان به بندگان شایسته خویش

اللهمّ ارْزُقْنی فیهِ فَضْلَ لَیْلَةِ القَدْرِ

فضیلت شب قدر

خداوند متعال در قرآن می‌فرماید: ” لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ”‌(قدر ،3) یعنی ”شب قدر از هزار ماه (بیش از 80 سال) بهتر و والاتر است”‌ چرا که در شب قدر قرآن نازل گردید ”إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ”‌(قدر ،1) یعنی ”ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم”‌ و در این شب سرنوشت انسان‌ها رقم می‌خورد و فرشتگان در این شب به زمین تنزل می‌کنند ”تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ”‌(قدر ،4) یعنی ”ملائکه و روح به اذن ذات اقدس پروردگار از (برای) هر امر و فرمانی در (این شب) نازل می‌گردند”‌ و این شب تا صبحگاه سلامت و رحمت است ”سَلامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ”‌(قدر ،6) ”این شب تا صبحگاه رحمت و تحیت و سلامت است”‌ که ما نیز در این روز از خداوند خواستاریم آن فضیلتی را که شب قدر دارد و با توجه به آیات بالا بیان گردید نصیب ما گرداند.

وصَیّرْ أموری فیهِ من العُسْرِ الی الیُسْرِ

کلیک کنید:تلازم سختی و آسایش از نظر قرآن کریم

قرآن کریم برای بیان تلازم سختی و آسایش میفرماید: «فان مع العسر یسرا* ان مع العسر یسرا؛ پس حتما با سختی آسانی است* حتما با سختی آسایشی قرین است» (انشراح/ 5-6). قرآن نمی فرماید که بعد از سختی آسانی ای است؛ تعبیر قرآن این است که با سختی، آسانی است؛ یعنی آسانی در شکم سختی نهان است و همراه آن می باشد و به قول مولوی (ضد اندر ضد پنهان مندرج):
زندگی در مردن و در محنت است *** آب حیوان در درون ظلمت است
اینجا نکته لطیفی است که فهم آن به نقل تمام آیات سوره انشراح بستگی دارد: «بسم الله الرحمن الرحیم* الم نشرح لک صدرک* و وضعنا عنک وزرک* الذی انقض ظهرک* و رفعنا لک ذکرک* فان مع العسر یسرا* ان مع العسر یسرا* فاذا فرغت فانصب* و الی ربک فارغب؛ بنام خداوند بخشنده مهربان* آیا به تو سعه صدر ندادیم؟* و بار گرانت را از (دوش) تو برنداشتیم* (بارى) که (گویى) پشت تو را شکست* آوازه ات را بلند ساختیم* پس حتما با سختی آسایشی همراه است* حتما با سختی آسایشی قرین است* پس زمانی که آسوده شدی به کوشش بپرداز* و به سوی پروردگار خویشتن متوجه شو» (انشراح/ 1-8).
روی سخن با شخص پیامبر اکرم (ص) است. این سوره خاص آن حضرت است. این سوره با لحنی پر از عطوفت، خاص شریف پیامبر اکرم را که گویی از ناملایمات آزرده گشته بود نوازش می دهد. گوشزد می کند که چگونه خدا بار سنگین وی را از دوشش برداشته و سختیش را مبدل به آسانی کرده است. آنگاه به شیوه علوم تجربی از یک جریان واقع شده و مشهود استنتاج کرده و می گوید: پس با سختی آسایشی است؛ یعنی از این که در گذشته باری بر دوش تو بود و ما آن را برداشتیم و نامت را بلند ساختیم و به تو بردباری و قدرت تحمل دادیم، چنین نتیجه بگیر که حتما با هر سختی آسانی ای هست. پس برای تثبیت نتیجه و اطمینان دادن به قطعی بودن آن تکرار می کند که آری با سختی آسانی ای است.
نکته جالب اینست که بعد از نتیجه گرفتن این فرمول کلی، خط مشی آینده را نیز بر همین اساس تعیین می فرماید و می گوید: پس وقتی که فراغت یافتی به کوشش بپرداز؛ یعنی چون آسانی در شکم تعب و رنج قرار داده شده است، پس هر وقت فراغت یافتی خود را مجددا به زحمت بینداز و کوشش را از سر بگیر. این خصوصیت مربوط به موجودات زنده بالاخص انسان است که سختیها و گرفتاریها مقدمه کمال ها و پیشرفت ها است. ضربه ها جمادات را نابود می سازد و از قدرت آنان می کاهد ولی موجودات زنده را تحریک می کند و نیرومند می سازد (بس زیادتها که اندر نقصها است). مصیبتها و شدائد برای تکامل بشر ضرورت دارند. اگر محنت ها و رنجها نباشند بشر تباه می گردد. قرآن کریم می فرماید: «لقد خلقنا الانسان فی کبد؛ همانا انسان را در سختی آفریدیم» (بلد/ 4). آدمی باید مشقتها را تحمل کند و سختیها بکشد تا هستی لایق خود را بیابد. تضاد و کشمکش شلاق تکامل است. موجودات زنده با این شلاق راه خود را به سوی کمال می پیمایند. این قانون در جهان نباتات، حیوانات و بالاخص انسان صادق است.
هگل، فیلسوف معروف آلمانی قرن نوزدهم سخنی دارد که از این نظر قابل توجه است. می گوید: «نزاع و شر، امور منفی ناشی از خیال نیستند، بلکه امور کاملا واقعی هستند و در نظر حکمت، پله های خیر و تکامل می باشند. تنازع، قانون پیشرفت است........».(عدل الهی-استاد شهید مرتضی مطهری- صفحه 197-194)

منظور از (مِنَ العُسْرِ الی الیُسْرِ) چه می‌باشد؟

منظور از ”مِنَ العُسْرِ الی الیُسْرِ”‌ ”از سختی به سوی آسایش و راحتی”‌ می‌تواند همان وعده خداوند باشد که دو بار در یک سوره مکرر می‌فرماید: ”إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا”‌(انشراح ،6) یعنی ”به درستی که همراه هر سختی آسانی می‌باشد”‌ یعنی انسان هنگامی که سختی بر کار او باشد به حتم در کنار آن آسایش و راحتی خواهد داشت و منظور از راحت بودن عسر و سختی کار شاید صبری باشد که خداوند در تحمل آن کار به انسان می‌دهد تا به راحتی و آسایش دست یابد، چرا که خداوند نیز برای بندگانش سختی نمی‌خواهد بلکه آسایش و راحتی را برای آنان می‌خواهد .چنانچه در قرآن می‌فرماید: ”یُرِیدُ اللّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلاَ یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ”‌(بقره ،185) یعنی ”خداوند برای شما آسانی و آسایش می‌خواهد و برای شما سختی و مشقت نمی‌خواهد”‌ چرا که خداوند به انسان‌ها به خاطر ضعیف بودنشان در خلقت تخفیف دهد چنانچه می‌فرماید: ”یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُخَفِّفَ عَنْکُمْ وَخُلِقَ الْإِنْسَانُ ضَعِیفًا”‌(نساء ،28) یعنی ”خداوند می‌خواهد بر شما آسان گیرد”‌

وَاقْبَلْ مَعاذیری وحُطّ عنّی الذّنب والوِزْرِ یا رؤوفاً بِعبادِهِ الصّالِحین

رابطه پذیرش عذر و بخشش گناهان

همان‌طور که در قسمت قبل دعا توضیح داده شد خداوند برای انسان‌ها آسایش و راحتی می‌خواهد و سختی و مشقت نمی‌خواهد پس باید یقین داشته باشیم که اولاً خداوند عذرهای ما را می‌پذیرد، اما باید این نکته را رعایت کرد و آن این است که هنگامی که از روی جهالت و نادانی گناهی را انجام دادیم سریعاً به سوی خداوند بازگشته و به درگاهش توبه کنیم ”إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهَالَةٍ ثُمَّ یَتُوبُونَ مِنْ قَرِیبٍ فَأُولَئِکَ یَتُوبُ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَکَانَ اللَّهُ عَلِیماً حَکِیماً " سوره نساء آیه 17؛ ”یعنی :پذیرش توبه از سوی خدا ، تنها برای کسانی است که کار بدی را از روی جهالت انجام می دهند ، سپس زود توبه می کنند. خداوند ، توبه چنین اشخاصی را می پذیرد و خدا دانا و حکیم است. ”‌ که اگر این عمل را انجام دهیم خداوند نیز توبه ما را پذیرفته و گناهان ما را می‌آمرزد ”فَأُولَئِکَ یَتُوبُ اللَّهُ عَلَیْهِمْ”‌ ؛ ”پس خداوند توبه آنان را می‌پذیرد”‌ و باید این را بدانیم که هیچ کس جز خداوند نمی‌تواند گناهان ما را بیامرزد . ”وَمَن یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ اللّهُ”‌(آل عمران ،135) یعنی ”و چه کسی غیر از خداوند گناهان ما را می‌آمرزد”‌ و هنگامی که خداوند عذر بنده خویش را بپذیرد به یقین گناه او را می‌آمرزد چرا که وقتی بنده به درگاه خداوند تضرع نموده و بگوید: خدایا من به خود ظلم کرده ام مرا بیامرز خداوند هم به لطف ورحمت خویش اورا می آمرزد. در سوره قصص آیه 16 در رابطه با حضرت موسی ع بعد از اینکه در مقام دفاع از یک مظلوم ، فرد ستمگر یعنی قبطی را کشت(که البته درواقع قصد کشتنش را نداشته بلکه مُشتی به وی زد وکشته شد: فَوَکَزَهُ مُوسی فَقَضی عَلَیْهِ سوره قصص آیه 15) چنین آمده است. ”‌قَالَ رَبِّ إِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسِی فَاغْفِرْ لِی فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ یعنی موسی گفت : پروردگارا ، من با کشتن آن قبطی ، خود را در خطر هلاکت افکندم و به خویشتن ستم کردم; از تو می خواهم آن را بر من بپوشانی و پیامدش را از من بگردانی و مرا از شرّ فرعونیان برهانی . پس خداوند چنین کرد ، زیرا او بسی پرده پوش و مهربان است .