***نسیم معرفت***
** از صفحه 15 تا ص 19 از کتاب ( انسان مجموعه ای از جهان ، اثر مرحوم علامه حکیم زین العابدین عسکری گیلانی لشت نشایی ) :
به نام خدا
باب اول
انسان و امتیازات او
مراد از (حمل انسان در بَرّ و بَحر) چیست ؟
ما آدمیزادگان را گرامی داشتیم و آنها را در خشکی و دریا ، ( بر مرکبهای راهوار ) حمل کردیم و از انواع روزیهای پاکیزه به آنان روزی دادیم و آنها را بر بسیاری از موجوداتی که خلق کرده ایم ، برتری بخشیدیم.
راجع به معنای بَرّ و بَحر از نظر اخبار و عرفان ، اقوال و اَنظاری است و معانی گوناگونی راجع به این دو کلمه گفته اند : بعضی از تفاسیر از قبیل المیزان جلد 13 ص 170 و مجمع البیان جلد 2 ص 64 و برهان جلد 2 ص 428 و صافی... و فخررازی جلد 21 ص15 اظهار کرده اند که مراد از بَرّ و بَحر ، بَرّ و بَحر محسوس و ظاهری است که در دنیا مشاهده می کنیم و گفته اند مراد از بَرّ ، خشکی زمین و مراد از بَحر ، تَرَی و دریای زمین است . وسیله حمل را هم دَوابّ و سُفُن معرفی کردند یعنی ما حمل کردیم انسان را در خشکی به وسیله چهارپایان و در دریا به وسیله کشتی ها . قوله تعالی :ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُذیقَهُمْ بَعْضَ الَّذی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ سوره روم آیه 41 . فساد و پریشانی به کرده خود مردم ، در همه خشکی ها و دریا ها پدید آمد تا ما هم کیفر بعضی از اعمالشان را به آنها بچشانیم ، شاید بازگردند . مراد از این بَرّ و بَحر ، بَرّ و بَحر ظاهری و دنیوی است . در دعای جوشن کبیر است : یا مَنْ فیِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ سَبیلُهُ یا مَنْ فِی الاْفاقِ ایاتُهُ . مرحوم حاجی سبزواری در کتاب شرح اسماء الحُسنی ص 167 فرموده است : اَی فِی البَرّ و البَحر الحِسِّیَّینِ سَبیلُهُ الحِسِّی فَأِنَّ لَهُ الفِجاجَ و السُبُلَ و الآکامَ . قوله تعالی : وَلَهُ الْجَوَارِ الْمُنْشَآتُ فِی الْبَحْرِ کَالْأَعْلَامِ . سوره اَلرَّحمن آیه 24 . از برای اوست رونده های برافراشته و بلند در دریا ( که همان کِشتی باشد) مانند کوه ها . و امکان دارد مراد از بَرّ ، خارج رَحِم مادر باشد و مراد از بَحر ، قعرِ رَحِم مادر باشد . بعضی گفتند : بَرّ ، اشاره به عبودیت است ، بَحر اشاره به ربوبیت . یعنی اَخرَجَهُ مِنَ البَشَرِیَّةِ وَ اَوصَلَهُ بِالرُّبُوبِیَّةِ . و امکان دارد مراد از بَرّ ، عالَمِ مُلک و دنیا باشد ومراد از بَحر ، عالَمِ مَلَکوت و عُقبی باشد . و امکان دارد مراد از بَرّ ، همان سُلوک ظاهر به اعمال بَدَنِیّه و مراد از بَحر ، همان سُلوک باطن به اعمال نَفسِیَّه باشد . و امکان دارد مراد ار بَرّ ، عمل و مراد از بَحر ، فکر و تعقل باشد . قوله تعالی : وَ هُوَ الَّذی جَعَلَ لَکُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِها فی ظُلُماتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ. سوره انعام آیه 97 . و اوست که چراغ ستارگان را برای راهنمایی شما در تاریکی های بیابان و دریا روشن داشته ، همانا ما آیات خود را به تفصیل بیان کردیم از برای قومی تا بدانند . در بعضی از تفاسیر ، مفسِّرین ، نجوم را به حضرات معصومین ( علیهم السلام ) تفسیر کرده اند که در این صورت معنی آیه این طور خواهد شد : خداوندِ منَان ، ائمّه و معصومین ( علیهم السلام ) را وسیله هدایت قرار داد برای شما در تاریکی ها و پیچ های اعمال ظاهریه و باطنیه شما . خواجه حافظ در این باره خوب می گوید :
شب تاریک و بیم موج گردابی چنین هائل کجا دانند حال ما سبکباران ساحل ها
قَال مُحیِ الدّین العَرَبی فِی الفُتُوحاتِ المَکِّیّةِ : اِنَّ المُسافِرَ اِلَی اللهِ عَلَی ثَلاثَةِ اَصناف : صِنف مِنهُم یُسافِرُ بَرَّاً و آخَرُ یُسافِرُ بَحْراً وَ آخَرُ یُسافِرُ بَرَّاًوَ بَحْراً وَ المُسافِرُ الَبَرِّ اَلمُقتَصِرُونَ عَلَی الظاهِرِ الشَّرعِ خاصَّة وَ هُم اَهلُ الظّاهِرِ فَمُسافِرُ البَحرِ اَهلُ النَّظَرِ فِی المَعقُولاتِ وً مِنَ النَّظَرِ فِی المَعقُولاتِ اَلنَّظَرُ فِی المَشروعاتِ وَ المُسافِرُ الجامِعُ بَینَ البَرِّ وَ البَحرِ هُم اَهلُ اللهِ المُحَقِّقُونَ وَ هُم اَهلُ الظاهِرِ وَالباطِنِ .
محی الدین عربی فرمود : مسافرینِ به سوی خدا بر سه صنف اند : صنفی از ایشان سفر بَرّی دارند و صنف دیگر سفر بَحری دارند و برخی جامعِ دوسفر بَرّی و بَحری اند. مسافرِ بَرّ آنانی هستند که اقتصار و اکتفاء می کنند بر ظاهر شرع بخصوصه ، ایشان اهل ظاهرند ( ودر بعضی از عبارات از اینها تعبیر به قِشریّون شده که سر وکار اینها فقط به ظاهر شرع است وبس) مسافرین بَحر ، ناظرین در معقولات اند و از نظر در معقولات نظر در مشروعات هم دارند ( اینها را اصطلاحا فیلسوف یا حکیم می گویند ) . مسافرینِ جامعِ بَرّ و بَحر ، ایشان اهلُ الله و اهل تحقیق و اهل ظاهر وباطن و جامعُ العُنوانین اند .
مشهور است که وقتی ملّا صدرا برای تحصیل به اصفهان آمد ، نزد میر داماد ( رَحمَةُ الله عَلَیه ) رفت که نزد او درس بخواند ، مرحوم میر داماد به ایشان فرمود اگر فقهِ تنها می خواهی بخوانی برو نزد شیخ بهایی و اگر فلسفه تنها می خواهی بخوانی برو نزد میرفندرسکی و اگر هردو را می خواهی بخوانی نزد من بخوان . مرحوم ملا صدرا ( ره ) شاگردی مرحوم میرداماد را پذیرفت .
این صنف سوم از مسافرینِ بَرّ و بَحر ، عالِمِ زمانند که هیچ وقت لَوابسی به اینها روی نمی آورد.
قال الصادِقُ (علیه السلام) اَلْعَالِمُ بِزَمَانِهِ لاَ تَهْجُمُ عَلَیْهِ اَللَّوَابِسُ. ( اصول کافی کتاب العقل و الجهل ص 14 )
امام صادق (ع) فرمود : عالم به زمان ، اشتباهات بر او هجوم نمی آورد .
روی هم رفته از این بیاناتِ ما عظمت و برتری انسان بر سایر موجودات که در عَرض او قرار دارند و با او در جهان ماده و طبیعت زندگی می کنند ، معلوم و ثابت شد .
انسان دارای دو بُعد جسمانی و عقلانی است و به اعتبار بُعدین ، حاوی سیر بَرّ و بَحر و ممتاز از سایر موجودات می باشد . حمل خداوند انسان را در بَرّ و بَحر نه مراد و منحصر به همین بَرّ و بَحرِ حِسّی و محسوس باشد بلکه بَرّ و بَحر از نظر قرآن دارای مراتب و معانی متعدده است و هر حرف و کلمه قرآن دارای بطون و ابعاد وسیعِ عمیقی است . رسیدن به تمام معانی و ابعاد آن از تحت حیطه قدرت ما بیرون است ، چنانچه علی ( علیه السلام) فرمود : فَإِنَّ الْقُرْآنَ حَمَّالٌ ذُو وُجُوهٍ. یعنی قرآن حامل معانی متعدد و مختلف است . صیّادیِ بطون و معنای لطیف ، شریف و دقیق آیات قرآنی به عهده راسِخین فِی العِلم که حضرات معصومین ( صَلَواتُ الله و سَلامُهُ علیهم ) هستند ، می باشد و از عهده ما خارج است .
چون انسان ، موجود اشرف عالَم طبیعت می باشد و هرکدام از دوبُعد جسمانی و عقلانی اش دارای بطون و معانی و رموز است به اعتبار دو بُعدِ بَرّ و بَحر ، باید دارای مراتب و مراحلی باشد . رسیدن و وصول به این مراحلِ کمال برای شخصِ انسان به تنهایی محال است لذا حامل این مراتب ، ذات اقدس خداوند است .
واگر ما حمل در بَرّ و بَحر را منحصر به همین معنای ظاهری بکنیم ، آن هم به وسیله حیوانات و کِشتی ، باید خیلی از حیوانات ذوحیاتین از قبیل مار و قورباغه و لاک پشت که در بَرّ و بَحر سیر می کنند و حمل می شوند ، آن هم بدون وسیله ، بهتر از انسان باشند و حال اینکه این طور نیست . وجود آنها طُفَیلی است و وجود انسان اصل ، هیچ وقت وجود فرع بهتر از اصل نخواهد بود و از اینجا پی می بریم که حقیقتِ مطلب ، ما فوق این است که ما تصور می کنیم .
البته ناگفته و مخفی نماند که در سیاق آیه ، لفظِ کَرَّمْنا مقدم است برحَمَلْنا، قاعده براین بود که ما اول کرامت انسان را بیان بکنیم بعد به حمل انسان در بَرّ و بَحر بپردازیم ، لکن اِملاء و اُسّ اساس این کتاب راجع به کرامت و فضائل انسان است . لذا ما اول ، بحث حَمَلْنا را مقدم داشتیم تا به مقصود خود مفصلا ادامه دهیم . اینک شروع می کنیم به کرامت و فضائل انسان نسبت به همنوعانش و سایر موجودات به نحو تفصیل تقریبا ....
** از صفحه 15 تا ص 19 از کتاب ( انسان مجموعه ای از جهان ، اثر مرحوم علامه حکیم زین العابدین عسکری گیلانی لشت نشایی )
**تایپ و اصلاح و کمی اضافات : توسط استاد سیداصغر سعادت میرقدیم
.: Weblog Themes By Pichak :.
