** معنای کلمه عَصر در سوره (وَالْعَصرِ) +نسیم معرفت

***نسیم معرفت***

** سورة اَلعَصر

بِسمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَ الْعَصرِ(1) إِنَّ الأِنسانَ لَفِى خُسرٍ(2) إِلا الَّذِینَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصلِحَتِ وَ تَوَاصوْا بِالْحَقّ‏ِ وَ تَوَاصوْا بِالصبرِ(3)

ترجمه:

بنام خداوند بخشنده مهربان

1 -به عصر سوگند،

2 -که انسان ها همه در زیانند.

3 -مگر کسانى که ایمان آورده ، و اعمال صالح انجام داده ‏اند و یکدیگر را به حق سفارش کرده ، و یکدیگر را به شکیبائى و استقامت توصیه نموده ‏اند.

سوره وَالعَصر  یکصد و سوّمین سوره قرآن کریم است .این سوره در مکه نازل شده و داراى 3 آیه است.

** محتوى و فضیلت سوره وَالعَصر

معروف این است که این سوره در مکه نازل شده ، هر چند بعضى احتمال مَدنى بودن آن را نیز داده ‏اند ، عبارات و آیات کوتاه آیات سوره ، و لحن آن ، نیز شاهد مکى بودن آن است.

به هر حال جامعیت این سوره به حدى است که به گفته بعضى از مفسران تمام علوم و مقاصد قرآن در این سوره خلاصه شده است ، و به عبارت دیگر : این سوره در عین کوتاه بودن برنامه جامع و کاملى براى سعادت انسان تنظیم و ارائه نموده است.

نخست از سوگند پر معنى به عَصر شروع مى‏شود که تفسیر آن را به زودى خواهید دید ، سپس سخن از زیانکار بودن همه انسانها که در طبیعت زندگى تدریجى نهفته است به میان مى ‏آورد ، بعد فقط یک گروه را از این اصل کلى جدا مى‏کند ، آنها که داراى برنامه چهار ماده‏ اى زیر هستند : 1-  ایمان ،2-  عمل صالح ، 3-  سفارش یکدیگر به حق ،  4- و سفارش یکدیگر به صبر و این چهار اصل ، در واقع برنامه ‏هاى اعتقادى و عملى و فردى و اجتماعى اسلام را در برمى‏ گیرد .

** در باره فضیلت تلاوت این سوره در حدیثى از امام صادق  (عَلَیهِ السَّلامُ ) مى‏خوانیم : مَنْ قَرَأَ «وَ الْعَصْرِ» فِی نَوافِلِهِ بَعَثَهُ اللّهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ مُشْرِقاً وَجْهُهُ ضاحِکاً سِنُّهُ قَرِیرَةً عَیْنُهُ حَتَّى یَدْخُلَ الْجَنَّةَ : هر کس سوره و العصر را در نمازهاى نافله بخواند خداوند او را در قیامت برمى ‏انگیزد در حالى که صورتش نورانى ، چهره‏ اش خندان و چشمش ( به نعمت هاى الهى ) روشن است ، تا داخل بهشت شود. [ ثَوابُ الأَعمال ص 113.«مَجمعُ البَیان»، جلد 10، صفحه 535.]  و معلوم است که این همه افتخار و سرور و شادمانى از آنِ کسى است که این اصول چهارگانه را در زندگى خود پیاده کند ، نه فقط به خواندن قناعت نماید.

** تنها راه نجات

در ابتداى این سوره با قسم تازه ‏اى روبرو مى‏ شویم ، مى‏فرماید : به عصر سوگند ! ( وَالْعَصرِ).

واژه عَصر در اصل به معنى فشردن است ، و سپس به وقت عصر اطلاق شده ، به خاطر اینکه برنامه ‏ها و کارهاى روزانه در آن پیچیده ، و فشرده مى‏شود .

سپس این واژه به معنى مطلقِ زمان و دَوران تاریخ بشر و یا بخشى از زمان ، مانند عصر ظهور اسلام و قیام پیغمبر اکرم (صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَآلهِ وَسَلَّمَ) ، و امثال آن استعمال شده است ، و لذا در تفسیر این سوگند( وَالْعَصرِ) مفسران احتمالات زیادى گفته ‏اند:

1 -بعضى آن را اشاره به همان وقت عصر مى‏دانند ، به قرینه اینکه در بعضى دیگر از آیات قرآن به آغازِ روز سوگند یاد شده است مانند وَ الضُّحى ( سوره ضُحى آیه 1 ) - یا - وَ الصُّبحِ اِذا اَسفَرَ ( مدثر - 34).

این سوگند به خاطر اهمیتى است که این موقع از روز دارد چرا که زمان ، زمانِ دگرگونى نظام زندگى و حیات انسانها است ، کارهاى روزانه پایان مى‏گیرد ، پرندگان و حیوانات به لانه ‏هاى خود بازمى ‏گردند ، خورشید سر در اُفق مَشرق فرو مى‏کشد ، و هوا تدریجا رو به تاریکى مى‏رود .

این دگرگونى انسان را به قدرت لا یَزال الهى که بر این نظام حاکم است متوجه مى‏سازد ، و در حقیقت نشانه‏ اى از نشانه‏ هاى توحید و آیتى از آیات پروردگار است که شایسته سوگند مى‏باشد.

2 -بعضى دیگر آن را اشاره به سراسر زمان و تاریخ بشریت دانسته‏ اند که مملوّ از درسهاى عبرت ، و حوادث تکان دهنده و بیدارگر است ، و روى همین جهت آنچنان عظمتى دارد که شایسته سوگند الهى است .

3 -بعضى روى قسمت خاصى از این زمان مانند عصر قیام پیغمبر اکرم (صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَآلهِ وَسَلَّمَ) یا عصر قیام مهدى  (عَلَیهِ السَّلامُ )  که داراى ویژگى و عظمت خاصى در تاریخ بشر بوده و هست انگشت گذارده ، و سوگند را ناظر به آن مى‏دانند.

4 -بعضى نیز به همان ریشه لغوى این واژه برگشته ، و سوگند را ناظر به انواع فشارها و مشکلاتى مى‏دانند که در طول زندگى انسانها رخ مى‏دهد ، آنها را از خواب غفلت بیدار مى‏کند ، به یاد خداوند بزرگ مى‏اندازد ، و روح استقامت را پرورش مى‏دهد .

5 -بعضى دیگر آن را اشاره به انسانهاى کامل مى‏دانند که عُصاره عالم هستى و جهان آفرینشند.

6 -بالاَخره بعضى آن را ناظر به نماز عصر شمرده ‏اند ، به خاطر اهمیت ویژه‏ اى که در میان نمازها دارد ، زیرا آنها صلاة وُسطى را که در قرآن روى آن تاکید خاصى به عمل آورده نماز عصر مى‏دانند. [حافِظُوا عَلَی الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطی‏ وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتینَ (سوره بقره آیه 238) ]

با اینکه تفسیرهاى فوق با هم تضادى ندارند و ممکن است همه در معنى آیه جمع باشد و سوگند به تمام این امور مهم یاد شود ، ولى در میان آنها از همه مناسب تر  همان عصر به معنى زمان و تاریخ بشر است ، چرا که بارها گفته‏ ایم سوگندهاى قرآن همواره متناسب با مطلبى است که سوگند به خاطر آن یاد شده ، و مسلم است که خسران انسانها در زندگى ، نتیجه گذشتنِ زمانِ عمرِ آنها است ، و یا عصرِ قیامِ پیغمبر خاتم (صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَآلهِ وَسَلَّمَ) به خاطر اینکه برنامه چهار ماده ‏اى ذیل سوره در چنین عصرى نازل گردیده .

از آنچه گفته شد عظمت آیات قرآن و گستردگى مفاهیم آن به خوبى روشن مى‏شود که یک کلمه از آن ( یعنی  وَالْعَصرِ) تا چه حد پُر معنى و شایسته تفسیرهاى عمیق و گوناگونى است.

تفسیر نمونه ج : 27ص : 289.

http://www.andisheqom.com/public/application/index/viewData?c=8673&t=article

** تنظیم و اصلاح و مختصری اضافات : توسط استاد سیداصغرسعادت میرقدیم لاهیجی 

آیت الله سید اصغر سعادت میرقدیم لاهیجی