***نسیم معرفت***

نظر اسلام در خلقت زن

اگر بخواهیم دقیقا نظر اسلام را مورد بررسی قرار بدهیم، باید ببینیم نظر قرآن درباره خلقت زن و مرد چیست؟ قرآن کریم در آیات متعددی این موضوع را مطرح کرده است از جمله آیه 21 سوره روم، 27 نحل، 11 شوری، 49 ذاریات، و آیه 1 سوره نساء. از باب نمونه و رعایت اختصار، به تفسیر و توضیح آیه اول سوره نساء پرداخته و نظریات مختلف مفسران و دانشمندان را در این مورد، بررسی می نماییم: یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً کَثیراً وَ نِساءً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقیباً  . اى مردم، درباره همنوعان خود از پروردگارتان پروا کنید و حقوق یکدیگر را پاس دارید، همان کسى که شما را از یک تن و از یک جنس ( آدم ) آفرید و همسرش را از نوع او ( که از خاک بود ) خلق کرد، و از آن دو ، مردان و زنان فراوانى (در روى زمین) منتشر ساخت .و از خدایى بپرهیزید که (همگى به عظمت او معترفید و) هنگامى که چیزى از یکدیگر مى‌خواهید نام او را مى‌برید، (و نیز) از خویشاوندان خود (یعنى قطع ارتباط با آنها) پرهیز کنید، زیرا خداوند مراقب( نیات و افکار و اعمال ) شما است.

  تعدادی از مفسران و دانشمندان اهل تسنن اعتقاد دارند که زن از دنده چپ مرد آفریده شده است. از جلمه طبری پس از این که در تفسیر خود نظرات مختلف مُحدِّثین را در این مورد می آورد، به بررسی آن ها می پردازد. هرچند که در آخر نظر خود را بیان نمی دارد، اما آنچه از شواهد به دست می آید این است که او هم این نظریه را بیش تر قبول دارد و حتی در تاریخ خود (تاریخ طبری) این گونه می آورد: «.. خدا آدم را در بهشت قرار داد که در آن تنها همی رفت و همسری نداشت که بدو آرام گیرد لحظه ای بخفت و چون بیدار شد زنی را بالای سر خود دید که خدای از دنده او خلق کرده بود... به گفته اهل تورات و دیگر مُطّلعان، (خداوند) خوابی برای او [آدم] انداخت. آن گاه یک دنده او را از طرف چپ بگرفت و جای آن را از گوشت پُرکرد و آدم هم چنان در خواب بود تا خدا از دنده وی حوّاء را بیافرید...»

تفسیر «قرآنُ العَظیم »، تالیف ابن کثیر قُرَشی دمشقی نیز در مورد « زَوْجَها » این گونه توضیح می دهد: « وَ هِیَ حَوّاءُ خُلِقَت مِن ضِلعِهِ [آدَمَ] الأَیسَرِ»

مفسران دیگری هم وجود دارند که در مورد خلقت زن، همین اعتقاد را دارند  ، ولی به نظر می رسد آنچه ذکر شد کافی بوده و رساننده مقصود باشد.

مفسران و علمای شیعه نیز همانند علمای اهل تسنن در مساله خلقت زن، نظرات مختلفی دارند:  (نظر اول) :علامه طَبرسی (رَحِمَهُ اللهُ) در تفسیر مجمع البیان نظر مفسران مبنی بر آفریده شدن حوّاء از ضِلعی از اضلاع آدم را مطرح کرده است: «ذَهَبَ اَکثَرُ المُفَسِّرینَ اَنَّها خُلِقَت مِن ضِلعِِ مِن اَضلاعِ آدَمَ »  (نظر دوم) ولی در تفسیر جَوامِعُ الجامع  نظر خود را بیان داشته و در ذَیل آیه اول سوره نساء می نویسد، منظور از «خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ »: «فَرَّعَکُم مِن اَصلِِ واحِدِِ وَ هُوَ نَفسُ آدَمَ اَبیکُم »  و منظور از «وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها»: «خَلَقَ حَوّاءَ مِن ضِلعِِ مِن اَضلاعِها»  است.

درتفسیر «شُبَّر» (نوشته علامه سیدعبدالله شُبَّر) هر دو نظریه محتمل دانسته شده است: «خَلَقَ مِنها مِن فَضلِ طیِنَتِها اَو مِن ضِلعِها»  هرچند نظریه دوم مقدم دانسته شده است.

علامه طباطبائی (رَحِمَهُ اللهُ)  در مورد این آیه در تفسیر «اَلمیزان » درباره کلمه «زَوج » می فرمایند: «بنا به گفته راغب، به معنای همسر است یعنی این کلمه در مورد هر دو قرین که یکی نر و دیگری ماده باشد، استعمال می شود هم به نر «زَوج » گفته می شود و هم به ماده...»  سپس در مورد خلقت حوا می فرمایند: «ظاهر جمله مورد بحث می خواهد بیان کند که همسر آدم از نوع خود آدم بود و انسانی بود مثل خود او. و این همه افراد بی شمار از انسان که در سطح کره زمین منتشر شده اند همه از دو فرد انسانی مثل هم و شبیه هم منشا گرفته اند. بنابراین «مِن » نَشوِیه خواهد بود و عبارت مورد بحث همان نکته ای را می رساند که آیات زیر در صدد افاده آن است: «وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها . سوره روم آیه 21 »، «وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً... سوره نحل آیه 72» پس این که در بعضی تفسیرها آمده که همسر آدم از بدن خودش درست شده صحیح نیست هرچند که در روایاتی آمده، لیکن از خود آیه استفاده نمی شود و در آیه چیزی که بر آن دلالت کند وجود ندارد.»

تفسیر نمونه نیز در مورد خلقت زن اظهار می دارد که: «خدا آدم را آفرید و سپس همسرش را از باقیمانده گل او خلق کرد»  و این جمله که می گوید همسر آدم از او آفریده شد، بعضی مفسرین از این تعبیر چنین فهمیده اند که همسر آدم (حَوّاء) از بدن آدم آفریده شده و پاره ای از روایات غیر معتبر را که می گوید حوا از یکی از دنده های آدم آفریده شده، شاهد بر آن گرفته اند... این سخن بی اساس است و از بعضی روایات اسرائیلی گرفته شده و هماهنگ با مطالبی است که در فصل دوم از سِفر تَکوین توراتِ تحریف شده آمده است. و از این گذشته بر خلاف شاهد و حِسّ می باشد; زیرا طبق این نظر که حوّاء از یکی از دنده های آدم آفریده شده، باید مردان در طرف چپ، یک دنده کم تر داشته باشند در حالی که می دانیم هیچ تفاوتی میان تعداد دنده های مرد و زن وجود ندارد; و این تفاوت یک افسانه بیش نیست. ولی با توجه به سایر آیات قرآن، هرگونه ابهامی از تفسیر این آیه برداشته می شود و معلوم می شودمنظورازآن این است که خداوند همسر او را از جنس او آفرید: «...جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً... سوره نحل آیه 72» ; خداوند همسران شما را از جنس شما قرار داد (نه از اعضای بدن شما). و طبق روایتی که از امام باقر  (عَلَیهِ السَّلامُ)  در تفسیر «عَیّاشی » نقل شده است، آفریده شدن حَوّاء از یکی از دنده های آدم شدیدا تکذیب شده و تصریح شده که حوا از باقیمانده گل آدم آفریده شده است.» 

بعضی دیگر از تفاسیر - مانند تفسیر بُرهان - فقط به جمع آوری نظریات و احادیث پرداخته و خود نظر مستقلی را ارائه نداده اند.

با توجه به آنچه گفته شد، به این نتیجه می رسیم که نظریه اول (خلقت حَوّاء از دنده آدم) دارای ضعف های عمده است:

1- مطابق نظر تورات است و احتمال این که از اسرائیلیات باشد بسیار زیاد است .

2- روایات اهل بیت  (عَلَیهِمُ السَّلامُ)  به شدت آن را تکذیب کرده اند .

3-ازلحاظ تجربی ومشاهده ، پذیرفته نیست .

4- زن و مرد هر دو انسانند و طبعا باید از یک چیز آفریده شده باشند (نه یکی از خاک و دیگری از موجودی زنده).

https://hawzah.net/fa/Magazine/View/114/4434/31580/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D9%84%D9%82%D8%AA

و ثانیا اولین زن که همسر اولین مرد است او هم از همان ذات و گوهر عینى آفریده شده ، نه از گوهر دیگر و نه فرع بر مرد و زائد بر او و طُفَیلى وى . بلکه خداوند اولین زن را از همان ذات و اصلى آفریده است که همه مردها و زنها را از همان اصل خلق کرده است . آنگاه به کیفیت تکثیر نسل اشاره مى شود که از حوصله این مقالت که رسالتى جز مقدمه یک کتاب را ندارد بیرون است .

مطالب یاد شده را مى توان از آیه :

 هُوَ الَّذی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها  .... (آیه 189 سوره اعراف)
اوست که شما را از نفس واحدى آفرید، و جفت وى را از آن پدید آورد.....

و از آیه :

  خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها ... .(سوره زُمَر آیه 6 )
آفرید شما را از نفس واحد سپس جفت وى را از آن پدید آورد.

استفاده نمود، پس مفاد آیه هاى ناظر به اصل آفرینش همانا وحدت مبدا قابلى خلقت همه مردان و زنان و نیز اولین مرد و اولین زن که نسل کنونى به آنها منتهى مى شوند، خواهد بود.
و اما احادیث ناظر به مبدا قابلى آفرینش مانند آنچه محمد بن بابوَیه قُمى صدوق (قَدَّسَ اللهُ نَفسَهُ الزَّکِیَّة) به طور مُسند در عِلَلُ الشَّرایع  و به طور مرسل در مَن لا یَحضُرُهُ الفَقیه  نقل کرده است که : زُرارة بن اَعیَن از حضرت امام صادق (عَلَیهِ السَّلامُ)  سؤال کرد: نزد ما مردمى هستند که مى گویند خداوند حوّا را از بخش نهایى ضِلع چپِ آدم آفرید؛ امام صادق  (عَلَیهِ السَّلامُ)  فرمود: خداوند از چنین نسبت ، هم منزه است و هم برتر از آن است ...آیا خداوند توان آن را نداشت که همسر آدم را از غیر دنده او خلق کند، تا بهانه به دست شفاعت کنندگان دهد که بگویند بعضى از اجزاى آدم با بعض دیگر نکاح نمود...سپس فرمود: خداوند بعد از آفرینش آدم ، حوّا را به طور نو ظهور پدید آورد...آدم  (عَلَیهِ السَّلامُ)  بعد از آگاهى از خلقت وى از پروردگارش ‍ پرسید: این کیست که قرب و نگاه او مایه انس من شده است ؟ خداوند فرمود: این حَوّاء است آیا دوست دارى که با تو بوده و مایه انس تو شده و با تو سخن بگوید و تابع تو باشد؟ آدم گفت : آرى پروردگارا تا زنده ام سپاس تو بر من لازم است ، آنگاه خداوند فرمود: از من ازدواج با او را بخواه چون صالحیّت همسرى تو را جهت تأمین علاقه جنسى نیز دارد و خداوند شهوت جنسى را به او عطا نمود...سپس آدم عرض کرد: من پیشنهاد ازدواج با وى را عرضه مى دارم ، رضاى شما در چیست ؟ خداوند فرمود رضاى من در آن است که مَعالِم دین مرا به او بیاموزى ...
این حدیث گرچه مفصل است و از لحاظ سند نیاز به تحقیقى بیشتر دارد، چون برخى آحاد سلسله مشترک و برخى مجهول اند چنانکه بعضى از مضامین آن هم نیاز به توضیح بیشتر دارد ولى مطالب مهم و سودمندى از آن استفاده مى شود که به بعضى از آنها اشاره مى شود:
1 - خلقت حَوّاء از ضلع و دنده چپ آدم صحیح نیست .
2 -آفرینش حَوّاء همانند خلقت آدم بدیع و نو ظهور بوده و مستقل است

http://www.askquran.ir/showthread.php?t=24484

** تنظیم  و فرآوری و ...  :  توسط  : سید اصغر سعادت میرقدیم لاهیجی

** آیت الله سید اصغر سعادت میرقدیم لاهیجی