جایگاه زکات دراقتصاداسلامی(1)+استادسیداصغرسعادت میرقدیم لاهیجی

*** جایگاه زکات در اقتصاد اسلامی (1)+سایت نشست اساتید

استاد سید اصغر سعادت میرقدیم از اساتید حوزه علمیه قم در گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید به موضوع «جایگاه زکات در اقتصاد اسلامی» پرداخت.

این استاد درس خارج حوزه در ابتدای گفتگو به آیه 41 از سوره مبارکه حج اشاره نمود: «الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُور» کسانی که ما به اینها مکنت و قدرت در زمین می دهیم، از کارهای آنها در زمین این است که نماز را به پا می دارند و توجه به زکات دارند و امر به معروف و نهی از منکر می کنند و عاقبت امور هم به دست خدا است.

وی اضافه نمود: برجستگی این آیه و مشهود شدن آن با ظهور حجت بن الحسن العسکری (عج) است؛ آن حکومت، یک حکومت مطلقه مهدوی است؛ اما تا آن زمان، وقتی که شیعیان اقتدار پیدا کنند، لازم است که این آیه را به پا بدارند که وقتی امکانات و قدرت دستشان باشد، و در منطقه ای حکومتی تشکیل دادند، از کارهای آنها باید این باشد که نماز بپا دارند و زکات بدهند.

استاد سعادت میرقدیم در ادامه بیان کرد: مسأله زکات، مسأله بسیار مهمی است؛ هم یک واجب الهی است و هم یکی از بالاترین احسان ها و انفاق ها محسوب می شود؛ و از آیه 41 سوره مبارکه حج هم می شود استفاده کرد که پرداخت زکات، یکی از معروف ها است و پرداخت نکردن زکات هم خود، یکی از منکرات است.

اقتصاد اسلامی

استاد سید اصغر سعادت میرقدیم خاطرنشان کرد: اقتصاد اسلامی به شکل کلاسیک سابقه دیرینه ای ندارد و اول کسی که بحث اقتصاد را به صورت جدی در عرصه علوم اسلامی دنبال کرد، شهید آیت الله سید محمد باقر صدر رحمت الله علیه بودند. ایشان شخصیت بزرگی بود و خدمات بسیار شایسته ای انجام داد؛ کتاب گرانسنگ اقتصادنا را نوشت و در بحث مباحث اقتصادی تحول بالایی را ایجاد کرد.

وی افزود: معمولا حوزه های علمیه در این زمینه ورود نمی کردند؛ اگر می بینید که برخی از فضلا در زمینه اقتصاد ورود و تخصص پیدا کرده اند، بعد از سید محمد باقر صدر است. ایشان تحولی ایجاد کرد که در جهان اسلام اثر گذاشت و حتی غیر از کشورهای اسلامی به شخصیت ایشان توجه کردند.

این استاد حوزه علمیه قم در ادامه بیان کرد: فقهای ما در طول هزار سال زحمات فراوانی را تقبل کرده اند؛ اما غالب فقهای ما در مسائل اقتصادی فرعی نگر بودند و معتقد به یک نظام مند بودن اقتصاد اسلامی نبودند. البته موادی از اقتصاد اسلامی در متون دینی و کتب روایی و آیات قرآن منتشر بود؛ اما به این فکر نبودند که نظام مند می تواند باشد؛ چون حکومتی اسلامی در میان نبود.

وی اضافه نمود: زمان امیرالمؤمنین علیه السلام 4 سال و 9 ماه حکومت تشکیل دادند که با جنگ ها و مشکلات همراه بود و زمینه نشد که اقتصاد اسلامی به صورت یک نظام اسلامی مطرح بشوند که تا انقلاب ما این مسأله ادامه یافت. بعد از انقلاب این مسأله که اقتصاد اسلامی می تواند دارای نظام باشد، پیگیری شد و اکنون هم بر اساس تفکرات شهید صدر و استاد مطهری و دیگر بزرگان کار را پی می گیریم.

استاد سعادت میرقدیم خاطرنشان کرد: این مسأله مهمی است و باید به آن توجه بشود. چنین دیدگاهی در زمان های مختلف بوده است اکثر فقها حتی فقهای بنام شیعی، قائل به نظام مندی اقتصاد اسلامی نبودند. البته عده ای قائل به نظام مند بودن اقتصاد در اسلام هستند که شهید صدر و شهید مطهری و شهید بهشتی و امام راحل و مقام معظم رهبری از جمله آن بزرگواران هستند.

وی اضافه نمود: عده ای اساسا منکر این مطلب بودند که اسلام به مسائل اقتصادی بپردازد؛ یعنی می گفتند: پیامبران الهی انسان های خوب و مؤمنی بودند که برای امور تربیتی و معنوی و دینی آمده بودند؛ اما اینکه به امور دنیوی بپردازند و امور سیاسی و اقتصاد اسلامی را راه بیندازند، اینگونه نبوده است؛ بلکه دون شأن انبیای الهی بوده است. از شخصیت های دانشگاهی که قائل به این تفکر باشند، مانند مرحوم بازرگان و سروش بوده است.

این استاد درس خارج حوزه خاطرنشان کرد: این افراد چنین اعتقادی داشتند؛ در حالی که اخیرا به رادیو معارف گوش می دادم، صحبت های امام راحل را گذاشته بودند، حضرت امام درباره عیسی روح الله صحبت می کردند؛ فرمودند: ایشان هم سیاسی بود.

وی افزود: شایسته است که درباره شهید مطهری صحبت بشود؛ ایشان با دید جامعی که به اسلام داشت، در زمینه اقتصاد اسلامی هم کتاب دارد؛ البته تخصص کامل صد در صدی در اقتصاد نداشته است؛ اما نظراتش کاربردی بود و دیگران به نظریات ایشان توجه داشتند. از برجستگی های مهم ایشان این است که در کتابی که به نام ایشان تألیف شده به نام «نظری به نظام اقتصادی در اسلام»، جلد 1 صفحه16 ایشان فرمود:

«زندگی یک واحد است و همه شؤون زندگی با هم متصل هستند. صلاح و فساد در هر یک از شؤون زندگی، در سایر شؤون مؤثر است. اگر توجه به نظام اقتصادی نشود، خیلی چیزهای دیگر لنگ می شود.... ممکن نیست که اجتماعی به عنوان مثال فرهنگ یا سیاست یا قضاوت یا اخلاق و تربیت یا اقتصادش فاسد باشد، اما دینش درست باشد یا مجموعه مسلمینی که درآنجا زندگی می کنند، زندگی درستی داشته باشند.»

استاد سعادت میرقدیم در ادامه بیان کرد: حال هم می بینیم که در جهان اسلام، و جمهوری اسلامی ایران با وجود امکانات فراوان، فقر و فقرا چقدر بیداد می کند. مسائل قهری، مسائل اختیاری و ضعف های حکومتی همه اینها باعث زیاد شدن این مشکلات می شود.

وی افزود: استاد مطهری چنین دیدگاهی را در رابطه با اقتصاد اسلامی دارد و می گویند اگر به یک قسمت از شؤون بی توجهی نماییم، شؤون دیگر آسیب می بیند. در ادامه استاد مطهری می گوید: اسلام دو پیوند با اقتصاد دارد؛ یک پیوند مستقیم و یک پیوند غیر مستقیم دارد.

این استاد حوزه علمیه در ادامه کلام شهید مطهری در رابطه با پیوند مستقیم اسلام با اقتصاد خاطرنشان کرد: منظور از پیوند مستقیم اسلام با اقتصاد این است که یک سری مقررات اقتصادی در اسلام تحت عناوینی همچون مالیات ها، ضرایب اسلامی، ارث و هبه و صدقات و ... وجود دارد؛ ما در اسلام، کتاب الاجاره داریم، کتاب البیع داریم، کتاب الوکاله داریم، کتاب الرهن داریم، کتاب الارث داریم، کتاب الهبه داریم، کتاب الوقف داریم که نشان دهنده ارتباط مستقیم اسلام با اقتصاد است.

وی در ادامه به پیوند غیر مستقیم اسلام با اقتصاد اشاره نمود: این امر از طریق اخلاق است که بسیار مهمی است. در اسلام توصیه به امانت، عفت، عدالت، ایثار، صدقات، زکوات و منع دزدی و منع خیانت و ... شده است. اینها نکاتی است که باید به آن توجه داشته باشیم.

اقتصاد و علم اقتصاد

استاد سعادت میرقدیم افزود: بعد از نکاتی که درباره اقتصاد اسلامی بیان گردید، خوب است که درباره «اقتصاد» بدون پسوند «اسلام» صحبت گردد.

این استاد درس خارج حوزه خاطرنشان کرد: «علم اقتصاد»، بیشتر از ناحیه غرب ارائه می شود، و در واقع اقتصاد سرمایه گذاری، اقتصادی که بر اساس لیبرالییستی و نگرش اومانیستی و انسان محوری است. نگرش اقتصاد غربی بر محور انسان محوری است، یعنی خدا را نادیده گرفته و بر اساس دوری از خدا بوده است. تمام جهان هم متأثر از همین امر است؛ البته چون جهان اسلام از قرن ها مردمشان مسلمان هایشان با فرهنگ و قرآن آشنا بودند، ممکن است که کمتر متأثر بوده باشند، اما ما می بینیم که کشورهای اسلامی هم در حدی متأثر از اقتصاد غربی بودند.

وی در ادامه بیان کرد: در این علوم انسانی که مطرح است و آموزش ها و آموزشگاه ها و نظام های آموزشی پی گیر هستند، مبانی علوم انسانی مبتنی بر الحاد است. وقتی که اومانیستی باشد، یعنی انسان محوری چه بسا انکار خدا را در اندیشه دارد. این مسأله بسیار مهمی است و باید در اقتصاد اسلامی به آن توجه کنیم. بخش عظیمی از مشکلات کشورهای اسلامی به مبانی علوم انسانی آنها بر می گردد که ریشه های این علوم بر اساس الحاد است؛ چنانچه کلام مقام معظم رهبری هم همین است. ایشان در یکی از سخنرانی ها بیان فرموده اند: مبانی علوم انسانی غربی مبتنی بر الحاد است.

برخی از پشتوانه های مالی اسلامی

استاد سید اصغر سعادت میرقدیم در بخش پایانی قسمت نخست گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید به بیان بخشی از منابع درآمدی و پشتوانه های مالی نظام اسلامی پرداخت.

1.. خمس

2.. زکات های مستحب و واجب

3.. انفال

4.. خراج

5.. جزیه

6.. انفاق ها و احسان ها و صدقات مستحبی

7.. کفارات

8.. نذورات

9.. وقف ها

10.. قرض الحسنه

11.. مضاربه

12.. ایجاد شرکت های تعاونی اسلامی