جایگاه زکات دراقتصاداسلامی(2)+استادسیداصغرسعادت میرقدیم لاهیجی

***جایگاه زکات در اقتصاد اسلامی (2)+سایت نشست اساتید

استاد سید اصغر سعادت میرقدیم از اساتید حوزه علمیه قم در قسمت دوم از گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید به موضوع «جایگاه زکات در اقتصاد اسلامی» پرداخت.

معنای زکات:

این استاد درس خارج حوزه در ابتدای این قسمت از گفتگو به بیان معنای زکات پرداخت و خاطرنشان کرد: معنای لغوی زکات به معنای طهارت، نموّ و رشد، پاکی و معانی از این قبیل است و در مجموع، به معنای پرداخت یک سهم از مال به عنوان زکات است.

وی در ادامه ضمن اشاره به بیان نظرات از صاحبان کتب فقهی، به بیانات علامه طباطبایی رضوان الله علیه در المیزان پرداخت که در ذیل آیات ابتدایی سوره مؤمنون بیان می دارد:
(«وَ الَّذِینَ هُمْ لِلزَّکاةِ فاعِلُونَ» نام بردن زکات با نماز، قرینه است بر اینکه مقصود از زکات همان معناى معروف (انفاق مالى) است، نه معناى لغوى آن که تطهیر نفس از رذائل اخلاقى مى‏ باشد.

البته احتمال دارد که معناى مصدرى آن مقصود باشد که عبارت است از تطهیر مال، نه آن مالى که به عنوان زکات داده مى ‏شود، براى اینکه سوره مورد بحث در مکه نازل شده که هنوز به زکات به معناى معروف واجب نشده بود و قبل از وجوب آن در مدینه زکات همان معناى پاک کردن مال را مى ‏داد، بعد از آنکه در مدینه واجب شد (به طور علم بالغلبه) اسم شد براى آن مقدار از مالى که به عنوان زکات بیرون مى ‏شد.

با این بیان روشن گردید که چرا فرمود "زکات را عمل مى ‏کنند" و نفرمود "زکات را مى دهند". پس معنایش این است که:

مؤمنین کسانى هستند که انفاق مالى دارند. و اگر مراد از زکات خود مال بود، معنا نداشت آن مال را فعل متعلق به فاعل دانسته و بفرماید: زکات را عمل مى‏ کنند، و به همین خاطر بعضى که زکات را به معناى مال گرفته‏ اند، مجبور شده ‏اند لفظ "پرداختن" را تقدیر گرفته و بگویند تقدیر آیه "و الذین هم لتادیة الزکاة فاعلون" است و باز به همین جهت بعضى دیگر ناگزیر شده ‏اند، زکات را به معناى تطهیر نفس از اخلاق رذیله بگیرند تا از اشکال مذکور فرار کرده باشند.

و در اینکه فرموده: «للزکاة فاعلون» و نفرموده: «للزکاة مؤدّون» اشاره و دلالت است بر اینکه مؤمنین به دادن زکات عنایت دارند، مثل اینکه کسى شما را امر کرده باشد به خوردن آب، در جواب بگویى "خواهم نوشید" که آن نکته عنایت را افاده نمى ‏کند، ولى اگر بگویى "من فاعلم" آن عنایت را مى ‏رساند.

دادن زکات هم از امورى است که ایمان به خدا اقتضاى آن را دارد، چون انسان به کمال سعادت خود نمى‏ رسد مگر آنکه در اجتماع سعادتمندى زندگى کند که در آن هر صاحب حقى به حق خود مى ‏رسد. و جامعه روى سعادت را نمى ‏بیند مگر اینکه طبقات مختلف مردم در بهره‏ مندى از مزایاى حیات و برخوردارى از امتعه زندگى در سطوحى نزدیک به هم قرار داشته باشند. و به انفاق مالى به

فقراء و مساکین از بزرگترین و قویترین عامل ها براى رسیدن به این هدف است.) (ترجمه المیزان، ج‏ 15، ص: 10)

استاد سید اصغر سعادت میرقدیم در ادامه به بیان آثار زکات و نقش آن در اقتصاد اسلامی پرداخت. وی در این راستا خاطرنشان کرد: ما آیه ای داریم که درباره زکات است و آیه ای دیگر داریم که به بیان مصارف زکات اشاره دارد.

وی افزود: آیه 60 از سوره توبه به بیان مصارف زکات اشاره دارد؛

«إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمِینَ وَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ» (توبه: 60)

(صدقات، فقط ویژه نیازمندان و تهیدستان [زمین‏گیر] و کارگزاران [جمع و پخش آن‏] و آنان که باید دل ‏هایشان را [براى تمایل به اسلام‏] به دست آورده شود، و براى [آزادى‏] بردگان و [پرداخت بدهى‏] بدهکاران و [هزینه کردن‏] در راه خدا [که شامل هر کار خیر و عام المنفعه است] و در راه ماندگان است [این احکام‏] فریضه ‏اى از سوى خداست، و خدا دانا و حکیم است.)

این استاد حوزه علمیه قم اضافه نمود: آیه زکات، آیه 103 از سوره توبه است که در سال دوم هجری در مدینه نازل شده است،

«خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکِّیهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلاتَکَ سَکَنٌ لَهُمْ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ» (توبه: 103)

وی خاطرنشان کرد: آیه زکات که دالّ بر وجوب است، این آیه است؛ اما معمولا آیه 60 از سوره توبه را به عنوان آیه زکات معرفی می کنند که به نظر من این آیه، مربوط به مصارف زکات است.

آثار مادی و معنوی زکات

استاد سعادت میرقدیم در ادامه گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید به بیان آثار مادی و معنوی زکات پرداخت و خاطرنشان کرد این آثار به جایگاه زکات در اقتصاد اسلامی برمی گردد.

1.. گسترش عدالت اجتماعی اقتصادی:

استاد سعادت میرقدیم در ادامه خاطرنشان کرد: این مسأله بسیار مهمی است؛ یعنی خود اقتصاد اسلامی باید مبتنی بر عدالت اجتماعی باشد، و زکات موجب گسترش عدالت در حوزه های اجتماعی و اقتصادی می گردد؛ می دانیم که در غرب اقتصادشان دور از عدالت است. بعدها بوده است که مقداری به فکر فقرا شدند؛ و الا اساس اقتصاد غرب بر اساس کمک به فقرا نبوده است؛ اینها بیشتر در پی ثروت اندوزی و جانب داری از ثروتمندان بوده است؛ اما در اقتصاد اسلامی که زکات و زکوات مستحبی را خداوند متعال مقرر فرمود، اینها برای گسترش عدالت اجتماعی و اقتصادی است.

2.. رفع فقر و محرومیت: این امر به گسترش عدالت اسلامی در عدالت اجتماعی و عدالت اقتصادی بر می گردد.

3.. عمران و آبادی در جامعه اسلامی

4... آرامش و امنیت اجتماعی، خصوصا در طبقات ضعیف جامعه

5... رفع بیکاری

6... رفع طلاق و نزاع خانوادگی

7... رفع اختلافات در جامعه

8... ادای دیون و قرض ها و بدهکاری های بدهکاران

9.. اشتغال زایی

10.. استفاده از زکات در مصالح مسلمین، این بیان، معنایی عام است؛ این اثر به عنوان «فی سبیل الله» بر می گردد.

11 ... ایجاد صلح و صفا و اخوت در جامعه

12... جذب جوانان در امور تربیتی

13 در راه تقویت امور فرهنگی و اسلامی در داخل و خارج از کشور

14... تقویت حوزه های علمیه و مراکز علمی؛

این استاد درس خارج حوزه دراین رابطه خاطرنشان کرد: این امر، علاوه بر خمس است؛ چرا که مقایسه ای بین زکات و خمس است؛ که تفاوت ها و اشتراکات آنها جای بحث دارد و اینکه تشریع هر کدام در چه زمان هایی بوده است. البته از جهتی قریب التشریع هستند. این نکته بسیار مهم است که خمس و زکات گرداننده حوزه های علمیه است.

استاد سعادت میرقدیم در رابطه با مورد اخیر به بیان فقراتی از کتاب امام راحل (رضوان الله علیه) به نام «ولایت فقیه» اشاره نمود:

‏‏(مالیات هایی که اسلام مقرر داشته و طرح بودجه ای که ریخته نشان می دهد تنها برای سد‏‎ ‎‏رمق فقرا و سادات فقیر نیست؛ بلکه برای تشکیل حکومت و تأمین مخارج ضروری یک‏‎ ‎‏دولت بزرگ است:....‏ ‏‏سادات کی به چنین بودجه ای احتیاج دارند؟ خمس ِ درآمد بازار بغداد برای سادات و‏‎ ‎‏تمام حوزه های علمیه و تمام فقرای مسلمین کافی است تا چه رسد به بازار تهران و بازار‏‎ ‎‏اسلامبول و بازار قاهره و دیگر بازارها....)

وی افزود: همین بحث خمس، در زکات هم مطرح می شود؛ امیرالمؤمنین علی علیه السلام در نامه 25 نهج البلاغه شیوه دریافت زکات را بیان کردند.

15... تعدیل ثروت:

این استاد حوزه علمیه قم در این رابطه اضافه نمود: این امر یکی از فرق های اقتصاد اسلامی و اقتصاد غربی است؛ در اقتصاد در نگاه غرب اساسا تعدیل ثروت معنا ندارد؛ آنها اساسا هیچ حدّ و حصری قائل نیستند؛ ولو منجر به نابودی ضعفا منجر گردد. در اقتصاد غرب باید دانست که بعدها بود که مالیات را وضع کردند. یعنی دیدند که این امر دارد برایشان مشکل ایجاد می کند و از این بابت مالیات بستند و پایه گزاری اقتصاد بدون خدا را طرح ریزی کردند و برای حمایت از مرفهین، بخشی را برای حمایت ازفقرا در نظر گرفتند.

وی در ادامه افزود: اما در اسلام تمام این ضرایب مالی در اقتصاد اسلامی، همه برای تعدیل ثروت و سمت و سو دادن جامعه است. «إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِین ...»؛ اگر ثروت ها در مواردی که بیان شد، استفاده بشود، رفاه اجتماعی حاصل می شود

استاد سعادت میرقدیم خاطرنشان کرد: عدالت امر والایی است که فاصله زیادی تا دستیابی به آن داریم. امروز در این شرایط کرونا که خواسته و ناخواسته در مملکت ایجاد شد، باید بگوییم که ما عدالت اجتماعی را خیلی ضعیف می بینیم.

وی در ادامه بیان کرد: اسلام از طریق زکوات و امور مالی به داد فقرا و مساکین رسیده است و تعدیل ثروت کرده است و اختلاف نگاه اسلام و غرب به اقتصاد در همین باب است که ثروتمندانی نباشند که شکم بارگی کنند؛ به گونه ای نشود که ثروتمندان بر سرِ کار بیایند و قدرت را تصاحب نمایند.

17... حفظ آبروی فقرا و اقشار ضعیف

18.. نقش زکات در ازدواج

استاد سعادت در این رابطه خاطرنشان کرد: این امر خیلی مهم است؛ زکات نقشش را در اینجا نشان می دهد و پایه ها و بنیان های خانواده ها استوارتر می شود و شغل بیشتری ایجاد می گردد و ازدواج رونق بیشتری می گردد.

این استاد درس خارج حوزه علمیه قم در ادامه به بیانات استاد قرائتی اشاره نمود. ایشان در هفتمین اجلاس استانی نماز، با عنوان «نماز و مدرسه»، در آبان سال 98 خاطرنشان کرد:

«نماز ما بیمار است، من نمی دانم چند درصد از جوانان ما نماز می خوانند؛ زکات ما هم مرده است ضمن اینکه اخیرا در سفرهایی که به استان ها داشته ام متوجه شده ام فقط 6 درصد مردم زکات پرداخت می کنند؛ اما مقصر مردم نیستند؛ ما هستیم که زکات را ترویج نکرده ایم. در کرمان ترویج زکات را برای کسانی که خرما دارند بکنید نا زکات را پرداخت کنند، ما هم یک جاهایی در ارتباط با ترویج زکات کوتاهی کرده ایم در برخی جاها شاهد از بین رفتن محصولات هستیم که در اثر پرداخت نکردن زکات است.»

استاد سعادت میرقدیم ضمن اشاره به نامناسب بودن اوضاع تبلیغ در زمینه زکات خاطرنشان کرد: استاد قرائتی در سال 90 در جلسه سالانه زکات، در ساختمان مرکزی کمیته امداد، بیان کرد: بیش از3200 آیه و حدیث درباره زکات داریم.

استاد سید اصغر سعادت میرقدیم در بخش دیگری از گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید به بیان روایتی از امام صادق علیه السلام اشاره نمود:

«إِنَّ اللَّهَ یَدْفَعُ بِمَنْ یُصَلِّی مِنْ شِیعَتِنَا عَمَّنْ لَا یُصَلِّی مِنْ شِیعَتِنَا وَ لَوْ أَجْمَعُوا عَلَى تَرْکِ الصَّلَاةِ لَهَلَکُوا وَ إِنَّ اللَّهَ یَدْفَعُ بِمَنْ یَصُومُ مِنْهُمْ عَمَّنْ لَا یَصُومُ مِنْ شِیعَتِنَا وَ لَوْ أَجْمَعُوا عَلَى تَرْکِ الصِّیَامِ لَهَلَکُوا وَ إِنَّ اللَّهَ یَدْفَعُ بِمَنْ یُزَکِّی مِنْ شِیعَتِنَا عَمَّنْ لَا یُزَکِّی مِنْهُمْ وَ لَوِ اجْتَمَعُوا عَلَى تَرْکِ الزَّکَاةِ لَهَلَکُوا وَ إِنَّ اللَّهَ لَیَدْفَعُ بِمَنْ یَحُجُّ مِنْ شِیعَتِنَا عَمَّنْ لَا یَحُجُّ مِنْهُمْ وَ لَوِ اجْتَمَعُوا عَلَى تَرْکِ الْحَجِّ لَهَلَکُوا وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى «وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَ لکِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعالَمِینَ» فَوَ اللَّهِ مَا أُنْزِلَتْ إِلَّا فِیکُمْ وَ لَا عُنِی بِهَا غَیْرُکُم‌ »

(خداوند به خاطر نمازگزاران شیعیان ما را از شیعیانى که نماز نمی گذارند بلاها را دفع می کند، و اگر همه نماز را ترک کنند، هلاک خواهند شد و هم از کسانى که روزه نمی گیرند به وسیله آنهایى که روزه می گیرند گرفتاری ها را دور می سازد، و اگر همه روزه نگیرند، نابود مى ‌گردند؛ همچنین است کسانى که حج بجاى می آورند و یا زکات می دهند، خداوند به خاطر گروهى که این اعمال را به جاى می آورند از آنها که این کارها را ترک می کنند، عذاب را دور می کند و این است معنى آیه شریفه «وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَ لکِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعالَمِینَ» و این آیه در باره شما فرود آمده است‌.)

(بحارالانوار، علامه مجلسی، ج70، ص382 و383، ط اسلامیه.)

این استاد حوزه علمیه قم در کلام پایانی به کلام کربلایی کاظم رحمت الله علیه، اشاره نمود: «من هر چه دارم از 3 چیز است:

هرگز لقمه حرام نخوردم؛

هرگز نمازم شبم ترک نشد؛

پرداخت خمس و زکات را ترک نکردم»

https://www.neshasteasatid.com/node/5203 +سایت نشست اساتید