نسیم معرفت

به نام خدا

**چگونگی علم ائمه «علیهم السلام» (چهارده معصوم «علیهم السلام»)

در رابطه با علم ائمّه معصومین «علیهم السلام» (چهارده معصوم علیهم السلام) در کتاب های کلامی و عقاید و نیز در تفسیر آیات مربوط به علم غیب و... بحث های مُفصّل شده است که تفصیل آن را باید در کُتُب مربوطه دنبال کرد.
یکی از بحث های جالب در این باره مربوط به اصل علم است که اساسا علم چیست؟ ماهیّت علم چیست؟ آیا علم از کیفیات نفسانی است یا از مقوله وجود است؟ مُلّاصَدرا در آثارش قائل است که علم از مقوله وجود است... عده ای زیادی از علماء قائل هستند که علم از کیفیات نفسانی و قائم به نفس است. ...

علم از جهاتی تقسیماتی دارد:

1-علم حِسّی و تجربی در برابر علم نظری و غیرحِسّی
2- علم حُضوری در برابر علم حُصولی و کَسبی
3- علم فطری
4- علم لَدُنّی و خدا دادی(علم اِفاضی)

وَ اللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِکُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ . «آیه 78 از سوره نَحل» .

در آیه 78 از سوره نَحل که می فرماید : خداوند شما را درحالی که هیچ چیز نمی دانستید از شکم مادرانتان بیرون آورد ، مراد و منظور از آن نفی علم کسبی و حصولی است که بطور متعارف و به تدریج انسان به آن دست می یابد . جنین در شکم مادر در مُطلق جهل و نادانی از حیث علم حصولی و کسبی می باشد اگر چه مرتبه ای از فهم و علم حسی و لمسی خواهد داشت . ممکن است سؤال شود که چرا جنین و کودک در شکم مادر از علم و آگاهی کسبی و حصولی برخوردار نیست ؟ پاسخش آن است که ابزار علم و شناخت که مهم ترین آن ها گوش و چشم و عقل است و در آیه مذکوره (آیه 78 سوره نَحل) هم به آن ها اشاره شده در شکم مادر برای جنین و کودک ، به فعلیت نرسیده و یا در حد بسیار نازل و ضعیف است. با توجه به نکته پیشین که بیان کردم ، در آیه 78 از سوره نحل ، نفی مطلق علم و آگاهی حصولی و کسبی در همین مرتبه از جنین می نماید نه نفی همه مراتب علم زیرا که جنین در شکم مادر از علم فطری بِالقُوّه( فطرت توحیدی و خداجویی و ....) و علم حسی و لمسی و نیز علم حضوری بِالقُوّه برخوردار است لذا در بحث های تربیتی طبق آموزه های دینی معتقدیم که مادران در ایام بارداری باید مراقبت کنند. نگاه مادر و خوراک مادر و افعال خوب و بد مادر و تند خلقی و خوش خلقی مادر و.... در بچه و جنین اثر دارد و خوب و شایسته است که مادران در ایام بارداری قرائت قرآن کنند و صدای متعارف قرآن برای جنین بگذارند و در مجالس اهل بیت «علیهم السلام» شرکت کنند که همه اینها در جنین و بچه اثر دارد. در باره شهید آیت الله مصطفی خمینی نقل شده که ایشان بسیار باهوش و فهیم بود و قدرت فهم و درک بالایی داشت. یکی از دلایل خاص این هوشمندی و قدرت فهم بالای ایشان آن بود که حضرت امام خمینی وقتی که در منزل برای شاگردان درس می داد مصطفای عزیزش را که درآن زمان تو گهواره بود در اتاق درس خود حاضر می کرد لذا بحث های علمی به گوش این کودک معصوم اثر کرده بود و در بزرگسالی آثار نبوغ در مصطفی خمینی آشکار شد.
تا اینجا ثابت شد که آیه 78 از سوره نحل ، دال بر نفی مطلق علم در همه مراتب علم نخواهد بود . وقتی این مطلب روشن شد خواهیم فهمید که فرمایش بعضی ها که می‌گویند ائمه «علیهم السلام» در شکم مادر همه چیز را می دانند در تناقض با این آیه از قرآن نیست. علوم ائمه «علیهم السلام» از سنخ علوم عادی بشری نمی باشد . علوم ائمه «علیهم السلام» از نوع ( علم اِفاضی و لَدُنّی) است. اساسا منابع علم امامان «علیهم السلام» با بشر عادی فرق فاحشی دارد . مثلا معرفت به خداوند که نوعی از علم و شناخت است در ما انسان ها از راه معلول ها می باشد به این معنی که ما از طریق پدیده های عالم و تحلیل اشیاء به خداوند معرفت و شناخت پیدا می کنیم و به اصطلاح شناخت ما نوعا و یا همه اش( شناخت و معرفت اِنّی به کسر همزه و تشدید نون) است یعنی شناخت و معرفت از پایین به بالا (از معلول به علت) ولی شناخت و معرفت امامان علیهم السلام به خداوند از نوع (بِکَ عَرَفتُکَ) می باشد و از بالا به پایین است (معرفت لِمّی). با توجه به این نکات همه ائمه (علیهم السلام) در شکم مادرانشان همه چیز را به اِذن الله آگاه بودند. آیه 78 از سوره نحل نفی علم فطری و حِسّی و لمسی و حضوری و نیز نفی علم اِفاضی و لَدُنّی نمی کند بلکه فقط و فقط نفی علم حصولی و کسبی برای عموم بشر (بشرعادی غیر معصوم ) می نماید.
یکی از بحث هایی که درباره علم معصومین «علیهم السلام» میشود آن است که آیا ائمه «علیهم السلام» علم غیب به همه چیز دارند یا نه؟ در این باره باید عرض کنم که علم غیب مطلق از جمیع جهات مختص به خداوند تبارک و تعالی است و غیر خداوند حتی امامان «علیهم السلام» علم غیب مطلق من جمیع الجهات ندارند. آری براساس آیات قرآن ، خداوند به هرکسی که بخواهد براساس حکمتش علم غیب خواهد داد و به پیامبر اسلام «ص» و ائمه «علیهم السلام» آنچنان علم غیب عطاء فرموده که به احدی چنین عنایت نفرموده است. خداوند هر آن علمی را که در راستای رسالت پیامبر «ص» و امامان «ع» باشد به آنها عنایت فرمود. ممکن است سؤال شود که آیا ممکن است امامان «علیهم السلام» در باره چیزی علم و یا علم غیب نداشته باشند؟ پاسخ آن است که طبق روایتی از امام صادق «ع» آمده است که امام معصوم «ع» هر وقت بخواهد و اراده کند خداوند او را آگاه خواهد کرد .... پس معلوم میشود که گاهی در برخی از امور جزئیه که ربطی به مقام رسالت ائمه «علیهم السلام» ندارد ممکن است امام معصوم اگاهی نداشته باشد مثلا در حادثه «لَیلَةُ المَبیت» که علی «علیه السلام» جای پیامبر (صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ) خوابیده از حوادث جزئیّه و شخصیه ای است که علی (عَلَیهِ السَّلامُ) علم نداشت که در آن شب کشته نخواهد شد و اگر علم داشت که شهید نمی شود نشانه کمال او نبود . البته باز در این رابطه مطالب ظریف و دقیقی وجود دارد که مَجال پرداختن به آن ها نیست .