***نسیم معرفت***

 پانزده نکته در باره آیه 70 از سوره اَنعام

تفسیر آیه 70 از سوره اَنعام توسط آیت الله سیداصغر سعادت میرقدیم لاهیجی

بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ

وَ ذَرِ الَّذِینَ اتَّخَذُوا دِینَهُمْ لَعِباً وَ لَهْواً وَ غَرَّتْهُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا وَ ذَکِّرْ بِهِ أَنْ تُبْسَلَ نَفْسٌ بِما کَسَبَتْ لَیْسَ لَها مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِیٌّ وَ لا شَفِیعٌ وَ إِنْ تَعْدِلْ کُلَّ عَدْلٍ لا یُؤْخَذْ مِنْها أُولئِکَ الَّذِینَ أُبْسِلُوا بِما کَسَبُوا لَهُمْ شَرابٌ مِنْ حَمِیمٍ وَ عَذابٌ أَلِیمٌ بِما کانُوا یَکْفُرُونَ .

و رها و ترک کن کسانى را که دین و آیین فطری خود را به استهزاء و بازىچه و سرگرمى گرفتند و زندگى دنیا مغرورشان کرده است و به وسیله‌ قرآن کریم  پند و اَندرزشان بده تا مبادا در دنیا و آخرت به کیفر آنچه کسب کرده‌اند از لطف و رحمت خدا محروم شوند و به هلاکت و سقوط بیفتند  که در این صورت بجز خدا هیچ یاری کننده و شفاعت کننده ای نخواهند داشت و اگر چنین انسانی به فرض در روز قیامت برای دوری و دفع  کیفر و عذاب از خود  هرگونه غرامت و  فِدیه و عَوض و جریمه ای  بپردازد از او پذیرفته نمى‌شود . آنان همان کسانى هستند که سرانجام به کیفر اعمال بدشان دچار هلاکت و بدبختی می گردند .  براى آنان به جُرم کُفر و عِصیانشان شرابى از آب سوزان و عذابى دردناک  خواهد بود .  (سوره اَنعام آیه 70 .)

پیام ها و نکته های آیه 70 از سوره اَنعام :

1- این آیه تکمیل کننده بحث و محتوای آیات قبل «آیه 68 و 69 از سوره اَنعام» است . در آیات پیشین فرموده است که باید از همنشینی و مصاحبت و همراهی با کفّار و معانِدین و استهزاء کنندگان به دین الهی اِعراض و دوری گردد :

وَ إِذا رَأَیْتَ الَّذِینَ یَخُوضُونَ فِی آیاتِنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى یَخُوضُوا فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ وَ إِمَّا یُنْسِیَنَّکَ الشَّیْطانُ فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّکْرى‌ مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ .* وَ ما عَلَى الَّذِینَ یَتَّقُونَ مِنْ حِسابِهِمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ وَ لکِنْ ذِکْرى‌ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ .

 و هرگاه کسانی را دیدی که در آیات ما به قصد استهزاء و شبهه اندازی به یاوه گویی و سخن بی منطق می پردازند از آنان روی بگردان و مجلسشان را ترک کن تا در سخنی دیگر در آیند و اگر شیطان از یاد تو ببرد و در مجلس آنها شرکت کردی ، پس از یادآمدن ، هرگز  با این جمعیّت ستمگر منشین * و اگر افراد با تقوا جهت ارشاد و اندرز با آنها بنشینند ، چیزی از حساب و گناه آنها بر ایشان نیست ؛ ولی این کار، باید تنها برای یادآوری آنها باشد ، شاید بشنوند و تقوی پیشه کنند .

2- دینی که از طرف پروردگار توسط پیامبر الهی آورده شد مردم باید به آن ایمان و باور پیدا کنند و ملتزم به تعالیم آن دین باشند .

3- دین واقعی همان است که از طرف پیامبر الهی عرضه و اعلام می شود .

4- کسانی که به دین الهی کفر می ورزند در واقع به دینِ حقیقی و واقعی خودشان کفر می ورزند چون دین الهی برای همه است چه مردم به آن  ایمان بیاورند و چه ایمان نیاورند . مرحوم علامه طباطبایی در جلد هفتم در ذَیل آیه 70 از سوره اَنعام می فرماید :  «...  عَدَّ تَدَیُّنَهُم بِما یَدعُوهُم اِلَیهِ هَوَی اَنفُسِهِم ، لَعباََ و َ تَلَهِّیاََ بِدِینِهِم وَ فِیهِ فَرضُ دِینِ حَقِِّ لَهُم وَ هُوَ الَّذِی دَعَتهُم اِلَیهِ فِطرَتُهُم فَکانَ یَجِبُ عَلَیهِم اَن یَأخُذُوا بِهِ اَخذَ جِدِِّ وَ یَتَحَرَّزُوا بِهِ عَنِ الخَلطِ وَ التَّحریفِ وَ لکِنَّهُم اِتَّخَذُوهَُ لَعباََ وَ لَهواََ یُقَلِّبُونَهُ کَیفَ شاؤُا مِن حالِِ اِلَی حالِِ وَ یُحَوِّلُونَهُ حَسَبَ ما یَأمُرُهُم بِهِ هَوَی أَنفُسِهِم مِن صُورَةِِ اِلَی صُورَةِِ  یعنی خداوند مُتعال در این آیه ،  تدیُّن و گرویدن به خواسته ها و خواهش های نفسشان را  به عنوان لهو و لعب و بازیچه به دینشان شمرده است و در این مطلب  فرض و  اشاره به آن است که آنان در واقع دین حقّی دارند و آن همان دینى است که فطرتشان آنها را به آن دین دعوت می نماید ، پس لازم و واجب و سزاوار است که همان نداى فطرت و وجدان خود را پاسخ  گفته و آن را با همّت بالا و  به طور جدی اخذ و قبول کنند و بدین وسیله دینِ حقِّ الهی را از خلط و تحریف و انحراف و کجی دور نگهدارند ولی آنها به جهت فریفتگی به دنیا و متابعت و پیروی از هوی های نفسانی ، دینِ حقِّ الهی را بازیچه و ملعبه گرفته و آن را  هر طور که خواست و میلشان باشد  از حالی به حالی و از شکلی به شکلی دیگر دگرگون و منقلب می سازند »

5- در تفسیر نمونه در رابطه با عبارت «اِتَّخَذُوا دِینَهُمْ» که در آیه 70 از سوره اَنعام آمده ، معنایی کرده است که به نظر بنده مغایرتی با معنای مرحوم علامه طباطبایی در اَلمیزان که در بالا آوردیم ندارد و قابل جمع است . در تفسیر نمونه چنین آمده است  :  «در حقیقت آیه فوق اشاره به این است که آیین آنها از نظر محتوا پوچ و واهى است و نام دین را بر یک مُشت اعمالى که به کارهاى کودکان و سرگرمی هاى بزرگسالان شبیه تر است گذارده اند ، این چنین افراد قابل بحث و گفتگو نیستند و لذا دستور مى دهد که از آنها روى بگردان و به آنها و مذهب توخالی شان اعتنا مکن . از آنچه گفتیم معلوم شد که منظور از «دِینَهُمْ» همان آئین شرک و بُت پرستى است که آنها داشتند و این احتمال که منظور از آن دینِ حق باشد ، و اضافه دین به آنها به خاطر فطرى بودن دین بوده باشد بسیار بعید بنظر مى رسد. -تفسیر نمونه ذَیل آیه 70 از سوره اَنعام-»

6- دنیا زدگی و فریفته شدن به آن سبب انحراف از دین و بازیچه گرفتن دین است . مرحوم علامه طباطبایی در جلد هفتم از اَلمیزان ذَیل آیه 70 از سوره اَنعام می فرماید : بین فریفته شدن به دنیا و بازیچه گرفتن دین خدا ملازمه وجود دارد و هر اندازه انسان به دنیا طلبی رو بیاورد به همان اندازه از جدّیّت و اهتمامش به دین کاسته می شود و دین را به بازیچه می گیرد  . متن مرحوم علامه طباطبایی در جلد هفتم از اَلمیزان ذَیل آیه 70 از سوره اَنعام چنین است : «... لِما بَینَهُما مِنَ المُلازَمَةِ لِأَنَّ الأِستِرسالَ فِی التَّمَتُّعِ مِن لَذائِذِ الحَیاةِ المادِّیَّةِ وَ الجِدَّ فِی اِقتِنائِها یُوجِبُ الأِِعراضَ عَنِ الجِدِّ فِی الدِّینِ وَ الهَزلَ وَ اللَّعبَ بِهِ . یعنی بین فریب خوردن از دنیا و بازیچه گرفتن دین ملازمه وجود دارد . هنگامی که انسان در بهره گیری و تمتّع از لذت های زندگی دنیا افسار گسیخته  و یَلَه و رها شد و افراط گری نماید و مهار و کنترل خود را از دست بدهد و همه تلاش خود را در جمع و تحصیل مال دنیا قرار دهد در این صورت از جدّیّت و اهتمام در دینِ حق اعراض می کند و آن را مَلعبه و بازیچه و دستاویز قرار می دهد ! »

7- با کسانی که مُنحرف و دنیاپرست و فریب خورده دنیا هستند نباید همنشینی و مصاحبت و رفاقت نمود . به قول شاعر : تو اول بگو با کیان زیستی  که تا من بگویم که تو کیستی .

8- به سُخره گرفتن و به بازی و سرگرمی گرفتنِ دین الهی  نوعی کُفر به دینِ الهی است . همانگونه که انکار صریح دین الهی ، کفر است همچنین مَلعبه و بازیچه گرفتن دین نیز کفر است . کسانی که  دین و مقدّسات و احکام الهی را دستاویز و بازیچه اهداف و اَمیال دُنیوی و مادی و حزبی و جناحی و قومی و فرقه ای خود قرار می دهند مشمول این آیه (آیه 70 از سوره اَنعام) قرار می گیرند . این آیه یعنی آیه 70 از سوره اَنعام خطاب و اِخطارش تنها به کفّار نیست  بلکه شامل حال همه کسانى است که فرامین و مُقدّسات و احکام الهى را بازیچه و دستاویز اَمیال و اهداف نفسانی مادّى و شخصى و حزبی و فرقه ای و گروهی خود قرار مى دهند .

9- بازی گرفتن دین به شکل های مختلف است : 1-  به میل و خواهش نفسانی خود ، دین و آیات الهی را تفسیر کردن  2-  تفسیر انحرافی از دین و آیات الهی 3-  آمیخته کردن دین با خرافات و جعلیّات 4- تفسیر به رأی از دین و آیات الهی بدون استناد به منابع اصیل و معتبر 5- بدعت گذاری در دین  6- تمسّک به متشابهات 7- تساهُل و تسامُح در دین و سبک شمردن فرامین و تعالیم دین 8- استهزاء و تحقیر دین 9- عدم توجه و اعتناء و اهتمام به دین و آیات الهی و شعائر دینی

10- تفسیر انحرافی از دین و برداشت های متناسب با اَمیال نفسانی از دین  و سرسری گرفتن دین و  عدم اهتمام و بی توجهی به آن ، موجب گمراهی و کفر است . «وَ ذَرِ الَّذِینَ اتَّخَذُوا دِینَهُمْ لَعِباً وَ لَهْواً وَ غَرَّتْهُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا ... ....  بِما کانُوا یَکْفُرُونَ .»

11- مراد از جمله «وَ ذَرِ الَّذِینَ اتَّخَذُوا دِینَهُمْ لَعِباً وَ لَهْواً» اظهار انزجار و تنفّر و برائت و بیزاری و قطع ارتباط  از کسانی است که دین خدا  و مقدّسات را به  سُخره و بازیچه و سرگرمی گرفته اند . اظهار انزجار و قطع ارتباط با آنها منافاتی با جنگ و جهاد با آنان ندارد چون چه بسا شرایطی بوجود آید که  علاوه بر بیزاری و قطع ارتباط ، باید با آنها پیکار و جهاد و مبارزه شود . اینکه برخی می گویند که این آیه با آیات جهاد ، نسخ شده است صحیح نیست .

12- هر مسلمانی موظّف است که تَوَلِّی و تَبَرِّی داشته باشد . یعنی زیر ولایت خدا و رسولخدا «ص» و اهل بیت «عَلَیهِمُ السَّلام» باشد و قلباََ آنها و پیروانشان را دوست داشته باشد و از ولایت و حاکمیّت دشمنان خدا و  دشمنان رسولخدا «ص» و اهل بیت «ع» اعراض نماید و از آنها برائت و تَبَرِّی و بیزاری بجوید . (وَ ذَرِ الَّذِینَ اتَّخَذُوا دِینَهُمْ لَعِباً وَ لَهْواً. و رها کن کسانى را که دین خود را به بازىچه و سرگرمى گرفتند)  .

13- از نظر اسلام و معارف قرآن و اهل بیت «ع»  امکان ندارد که یک مسلمان هم باورهای دینی و اسلامی و قرآنی داشته باشد و هم اینکه با هر آیین و کیش و دینی همراه باشد و به اصطلاح «صُلح کل» داشته باشد . در سوره آل عِمران آیه28 چنین آمده است : لا یَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْکافِرِینَ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِینَ . یعنی : نباید اهل ایمان  بجاى مؤمنان و مسلمانان ، کافران را دوست و سرپرست خود برگزینند .  یک مسلمان  باید غیرت و عِرقِ دینی داشته باشد و  نمی تواند در برابر استهزاء کنندگان به دین و در مقابل انحرافات و بدعت ها و توهین به مقدّسات  بی تفاوت و ساکت باشد .

14- مُداهَنه و سازش با مُنکران و استهزاء کنندگان دین و مقدّسات  جائز نیست و باید با آنها شدت عمل نشان داد تا گستاخ و جَرئ نشوند . در سوره قلم آیه 9 خداوند مُتعال به پیامبر اسلام «ص» می فرماید : وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَیُدْهِنُونَ یعنی آنها دوست دارند که تو سازش کنى در نتیجه آنان نیز با تو سازش کنند . از نقشه‌هاى رنگارنگ دشمنان نباید غفلت نمود  . آنها تلاش مى‌کنند تا مسلمانان را به سازش بکشانند تا در سایه آن به اهداف شوم خود برسند .

15- جمله أُولئِکَ الَّذِینَ أُبْسِلُوا بِما کَسَبُوا«آنها کسانى هستند که گرفتار اعمالى شده اند که انجام داده اند . آنها گرفتار اعمال خویش هستند» بیانگر آن است  که علّت و منشأ مُجازتشان  از ذات و درون و قلب و رفتار و اعمال و نیّات خودشان ناشی می شود و سرچشمه می گیرد و به اصطلاح از ماست که بر ماست و به عبارت دیگر مُجازاتشان ناشی از عوامل خارجی نیست تا بتوانند با فِدیه و عوض دادن از عذاب الهی رهایی پیدا کنند . شاعر می گوید : این عمل های چو مار و کژدمت - مار و کژدم گردد و گیرد دُمت .  عذاب الهی در جهنم بر دل ها مسلط می شود و احاطه پیدا می کند و در سوره هُمَزَه آیه 6 و 7 و 8 چنین آمده است : نارُ اللَّهِ الْمُوقَدَةُ «6» الَّتِی تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئِدَةِ «7» إِنَّها عَلَیْهِمْ مُؤْصَدَةٌ  8 .  : «آتش افروخته الهى، * آتشی که از دلها سرمی‌زند یا آتشی که بر دلها راه یابد. * آن آتش بر آنان فرو بسته شده و راه گریزى از آن نیست.» .   ضمنا باید توجه داشت که این شدت کیفر و عذاب الهی  مخصوص آنهایی است که اصرار و پافشاری بر کُفر و اِلحاد و نافرمانی داشته اند  چنانکه این معنا  از جمله  بِما کانُوا یَکْفُرُونَ که  فعلِ مضارع و دالّ بر استمرار دارد  . استفاده  مى شود .

در رابطه با معنای «بَسْل» در اَلمیزان ذَیل آیه 70 از سوره اَنعام چنین آمده است :  قالَ الرّاغِبُ : اَلبَسْلُ : ضَمُّ الشَّئِ وَ مَنعُهُ وَ لِتَضَمُّنِهِ لِمَعنَی الضَّمِ اُستُعیرَ لِتَقطیبِ الوَجهِ فَقیلَ : هُوَ باسِلُُ وَ مُبتَسِلُ الوَجهِ وَ لِتَضَمُّنِهِ لِمَعنَی المَنعِ قِیلَ لِلمُحَرَّمِ وَ المُرتَهَنِ  بَسْلُُ وَ قَولُهُ تَعالَی :  «وَ ذَکِّرْ بِهِ أَنْ تُبْسَلَ نَفْسٌ بِما کَسَبَتْ» اَی : تُحرَمُ الثَّوابَ [تُحرَمُ النَّفسُ الثَّوابَ] وَ الفَرقُ بَینَ الحَرامِ وَ  البَسْلِ اَنَّ الحَرامَ عامُُّ فِیما کانَ مَمنُوعاََ مِنهُ بِالحُکمِ وَ القَهرِ وَ البَسْلُ هُوَ المَمنُوعُ مِنهُ بِالقَهرِ قالَ عَزَّ وَ جَلَّ : أُولئِکَ الَّذِینَ أُبْسِلُوا بِما کَسَبُوا . اَی : حُرِمُوا الثَّوابَ «اِنتَهَی» وَ قالَ فِی المَجمَعِ : یُقالُ اَبسَلتُهُ بِجَریرَتِهِ . اَی : اَسلَمتُهُ وَ المُستَبسِلُ ، اَلمُستَسلِمُ الَّذِی یَعلَمُ اَنَّهُ لایَقدِرُ عَلَی التَّخَلُّصِ - اِلَی اَن قالَ - قالَ الأَخفَشُ : تُبْسَل  اَی : تُجازَی وَ قِیلَ : تُبْسَل اَی : تُرهَنُ وَ المَعانِی مُتَقارِبَةُُ «اِنتَهَی»  ...  ...  ... 

...  ...  ثُمَّ قالَ :  «وَ ذَکِّرْ بِهِ» اَی بِالقُرآنِ حَذَراََ مِن أَنْ تُبْسَلَ اَی تُمنَعُ نَفسُُ بِسَبَبِ ما کَسَبَت مِنَ السَّیِّئاتِ اَو تُسلَمُ نَفسُُ مَعَ ما کَسَبَت لِلمُؤاخَذَةِ وَ العِقابِ وَ تِلکَ نَفسُُ لَیسَ لَها مِن دُونِ اللهِ وَلِیُُّ وَ لاشَفیعُُ وَ إِنْ تَعْدِلْ کُلَّ عَدْلٍ وَ تُفِد کُلَّ فِدْیَةِِلا یُؤْخَذْ مِنها لِأَنَّ الیَومَ یَومُ الجَزاءِ بِالأَعمالِ لایَومُ البَیعِ وَ الشِّراءِ أُولئِکَ الَّذِینَ أُبْسِلُوا وَ مُنِعُوا مِن ثَوابِ اللهِ اَو أُسلِمُوا لِعِقابِهِ ، لَهُمْ شَرابٌ مِنْ حَمِیمٍ وَ عَذابٌ أَلِیمٌ بِما کانُوا یَکْفُرُونَ  .

راغِب اصفهانی «صاحب کتاب مُفرَدات» گفته است  که کلمه «بَسْل» هم به معناى ضمیمه کردن چیزى است به چیز دیگر و هم به معناى منع است و از همین جهت که مُتضمن معناى ضمیمه کردن است به طور استعاره در روی ترش کردن و درهم کشیدن صورت و وجه استعمال شده است و گفته مى شود : (هُوَ باسِلُُ وَ مُبتَسِلُ الوَجهِ - او کج خُلق و بداخلاق و تُرش رو است ) . و از جهت اینکه مُتضمّن معناى منع است لذا هر مال حرام و مُرتَهن را بَسْل مى گویند ، در قرآن کریم هم که فرمود: «وَ ذَکِّرْ بِهِ أَنْ تُبْسَلَ نَفْسٌ بِما کَسَبَتْ» به همین معنا است و مقصود محروم بودن از اجر و ثواب است. فرقى که بین کلمه حرام و بَسْل وجود دارد این است که حرام هم ممنوع به حُکم را شامل مى شود و هم ممنوع قهرى و جبری را ولی بَسْل فقط به معناى ممنوع قهرى است ، روی این جهت خداوند مُتعال  مى فرماید : أُولئِکَ الَّذِینَ أُبْسِلُوا بِما کَسَبُوا یعنى آنان کسانى هستند که به جُرم گناهانشان ، از ثوابِ عمل نیکشان هم محروم شده اند. مرحوم اَمینُ الأسلام شیخ طبرسی «ره» در کتاب مَجمَعُ البَیان گفته  است : اَبسَلتُهُ بِجَریرَتِهِ : یعنی من فلانى را به گناه خودش حواله دادم ، و کلمه «مُستَبسِل» به معناى کسى است که تن به قضا داده و از نظر اینکه مى داند راه خلاصى ندارد تسلیم شده است. - تا آنجا که شیخ طبرسی «ره» مى گوید - اَخفَش گفته است که  کلمه «تُبْسَل» در آیه شریفه به معناى مُجازات است .  «تُبْسَل» یعنی مُجازات داده می شود ، و بعضى گفته اند: به معناى گروگان بودن است «تُبْسَل» یعنی گروگان و نگهداشته و بازداشته و منع می شوند از اجر و ثواب الهی ، و به هر تقدیر معناى آیه روشن است، چون معانیى که براى این کلمه کرده اند همه شبیه و نزدیک به هم مى باشند. ...  ... ...  ...  ...  ... آنگاه خداوند متعال مى فرماید: مردم را با قرآن انذار کن و آنان را از اینکه در اثر گناه محروم از ثواب شوند و یا از اینکه تسلیم عقاب گردند بر حَذَر بدار و خبردارشان کن که جز خداى تعالى ولىّ و شفیعى ندارند و براى خلاصى از عقاب هر چه را هم که بدهند از آنان قبول نمى شود ، زیرا که روز قیامت روز پاداش اعمال است نه روز خرید و فروش . آرى اینان کسانى هستند که از ثواب خدا ممنوع یا تسلیم عقاب خداوند شده اند ، براى آنان به جُرم کفرى که مى ورزیدند ، آبى است از حَمیم و عذابى  دردناک است .

...  ...  ....

** آیت الله سید اصغر سعادت میرقدیم لاهیجی

************************************

*** قرآن پیمان نامه الهی است+http://nasimemarefat.parsiblog.com/Posts/3355/.وبلاگ نسیم معرفت-سعادت.+کلیک کنید .

 ** متن وصیتنامه سردار دل ها شهید حاج قاسم سلیمانی+سایت حکیم زین العابدین عسکری گیلانی لشت نشایی +http://hakim-askari.rozblog.com/post/597 .+ کلیک کنید .

*** عشقنامه+آیت الله سیداصغرسعادت میرقدیم لاهیج+پایگاه اندیشوران حوزه+http://saadat.andishvaran.ir/fa/ShowNote.html?ItemId=17444ه+کلیک کنید+