***نسیم معرفت***

**تمدن اسلامی در واقع حاکمیت عقل است+آیت الله هاشمی رفسنجانی

حضرت آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی ، رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام در پاسخ به پرسش «شَفَقنا» درباره تشکیل تمدن اسلامی و دلایل عظمت و انحطاط مسلمین بیان می‌کند : قبل از پرداختن به موضوع اصلی بحث (تمدن اسلامی)، باید به شرایط، ویژگی‌ها و امتیازات اسلام به عنوان ظرف آن مظروف یعنی تمدن اسلامی بپردازیم که این بحث در برگیرنده بسیاری از سؤالاتی است که مطرح شده است. از لحاظ شرایط زمانی ، اسلام پس از اَدیان زمینی و آسمانی آن روزگار به ویژه یهود و مسیحیت آمده که پیام‌آوران آن دو دین ، دو پیامبر اُولی‌العَزم بوده‌اند . تاکید بر اُولی‌العَزم بودن پیامبران ادیان یهود و نصارا به دلیل برجسته کردن این نکته است که هر دو دین، آسمانی و صاحب کتاب بودند. هرچند بعدها و در مسیر پیاده کردن قوانین دچار تحریفات عدیده شده‌اند. پس اسلام در زمانی از سوی پروردگار آمده که انسان آن روز با توجه به جمیع شرایط، نسبتا به بلوغ اخلاقی و تحت تعالیم پیامبران اعصار مختلف به مرحله‌ای از رُشد انسانی رسیده بود. با این نگاه ، اسلام باید در ایدئولوژی و جهان بینی خود، چیزی فراتر از ادیان گذشته و همگام با شرایط رشد فکری بشریت باشد که براساس اسناد متواتر آیات و روایات چنین است . از لحاظ شرایط مکانی نیز اسلام در منطقه‌ای ظهور و بروز یافت که اگرچه ساکنان آن در سال‌های دور ، پیروان دین حَنیف حضرت ابراهیم (ع) بودند، اما کم کم به مرحله‌ای در بت‌پرستی رسیده بودند که خانه کعبه به صورت رسمی محل نگه‌داری بت‌های لات، مَنات، عُزّیَ و… بود . مردمی که بجز برای تجارت، آن هم به صورت محدود با دنیای اطراف خویش و پیروان ادیان دیگر هیچ ارتباطی نداشتند و به صراحت اَسناد، در زمان بعثت اسلام، باسوادهای حجاز به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسیدند.  از ویژگی‌های تمدن اسلامی اصالت و غنای فرهنگ اسلام ، عقل محوری و ارزش نهادن به معنویت است، تمدن اسلامی در واقع حاکمیت عقل است چرا که محور اساسی این تمدن تعالی انسان است که قوام آن به عقل است . شناخت دیگران و دیگرپذیری، سازگاری و دگرگونی ازجمله ویژگی‌های تمدن اسلامی است. آیین اسلام مهمترین قوه مُحرِّکَه تمدن اسلامی بوده و هنوز هم یکی از عوامل اساسی این تمدن است و شالوده‌ای لامُتَغَیّر به آن داده است . مسلمین، دورانی از عظمت و افتخار را پشت سر گذاشته‌اند که اعجاب‌آور است . آنان تمدنی عظیم و باشکوه بنا کردند که چندین قرن ادامه یافت و مشعل‌دار بشریت بود . اکنون نیز این تمدن، یکی از حلقه‌ی درخشان تمدن بشر به شمار می‌رود و تاریخ تمدن، به داشتن آن می‌بالد. مسلمین، چندین قرن در علوم، صنایع، فلسفه، هنر، اخلاق و نظامات عالی اجتماعی، برهمه جهانیان برتری داشتند و دیگران از خرمن فیض آنها توشه برمی‌گرفتند. بی‌شک با احیای بنیادهای شکل‌گیری تمدن اسلامی، می‌توان برقُلّه تمدن بشری صعود کرد و مشعل‌دار نهضت علمی جهان شد . بعضی‌ها می‌گویند انسانها عمر محدود دارند و جوامع هم مثل انسان‌ها همین طور است. دوران کودکی دارند، جوانی دارند. پیری دارند ولی رهنمودهای اسلام عمرش ابدی است . مثل بقیه تمدنها در تاریخ. دارای فراز و فرود است اما همواره در جهت تحلیل بشریت رو به جلو حرکت می‌نماید هرچند که ممکن است اصولی از این تمدن به اَشکال گوناگون بروز کند و افول کند و دوباره رشد کند .  با همین مقدمه کوتاه ، عظمت و رفعت دین مبین اسلام، برای راهنمایی انسانها روشن می‌شود. دینی که پس از 13 سال دعوت پنهان و 10 سال دعوت آشکار حضرت محمّد (ص) در مکه و مدینه پایه‌های تمدنی را در سرزمین حجاز و پس از آن در سراسر دنیا پی افکند که مصداق روشن “شجره طَیِّبه” است که “أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السَّماءِ -آیه 24 سوره ابراهیم”؛ دینی که چون با دل‌های مردم سر و کار داشت و اصل پذیرش آن «لا إِکْراهَ -آیه 256 سوره بقره» بود ، تمدنی را خلق کرد که امروزه در غرب و شرقِ عالَم گسترده است و پیروانش از لحاظ کمّیت، آن قدر هستند که اگر چه مراکز آمارهای جهان یک میلیارد و پانصد میلیون نفر می‌گویند، اما چند سال پیش بحثی در مجلس کانادا در این باره شده بود که اخبار آن بحث، حکایت از آمار بیشتر از این دارد. دینی که اگر چه بهترین و به روزترین اطلاعات را برای خیر دنیا و آخرت انسانها دارد، اما هیچ وقت از اقتباس خوبی‌ها دریغ نکرد و پیامبر اسلام (ص) در همان حجاز که شاخص اصلی مردمانش «اُمِّی» بودن است، مسلمانان را به علم آموزی، و لو با تحمّل سفر به چین که آن روزها براساس علوم جغرافیایی دورترین نقطه دنیا بود، تشویق می‌کند. [قالَ رَسولُ اللهِ «ص» : اُطْلُبُوا الْعِلْمَ وَ لَوْ بِالصِّینِ فَإِنَّ طَلَبَ الْعِلْمِ فَرِیضَةٌ عَلَى کُلِّ مُسْلِمِِ«کَنزُالعُمّال - وَسائِلُ الشِّیعَة، ج 27، ص 27 .  قالَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : اُطْلُبُوا اَلْعِلْمَ وَ لَوْ بِالصِّینِ وَ هُوَ عِلْمُ مَعْرِفَةِ اَلنَّفْسِ وَ فِیهِ مَعْرِفَةُ اَلرَّبِّ عَزَّ وَ جَلَّ. بِحارُ الأَنوار ج2 ص32» ] . دینی که برای توجه به زندگی دنیوی مردم «مَن لا مَعاشَ لَهُ ، لا مَعادَ لَهُ» را تابلوی فعالیت‌های اقتصادی پیروانش می‌داند و دنیا را برای انسانها «ذَلُولًا-آیه 15 سوره مُلک» می‌داند و می‌گوید: «فَامْشُوا فِی مَناکِبِها وَ کُلُوا مِنْ رِزْقِهِ-سوره مُلک آیه15». دینی که برای زندگی انسانها در همه ابعاد اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، بر اعتدال در عفاف و کفاف، تأکید می‌نماید و پیروانش را «أُمَّةً وَسَطاً-آیه 143 سوره بقره» می‌خواند. دینی که برای آزاداندیشی دینی و شنیدن حرف‌های دیگران با خطاب «بشارت» بندگان خوب خدا را کسانی می‌داند که «یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ-آیه 18 سوره زُمَر». دینی که برای درس‌های اخلاقی مکاتب بشری و حتی در برخورد با مشرکان و بت‌پرستان با تاکید بر «لا تَسُبُّوا-سوره اَنعام آیه 108» به پیروان خویش این نکته را می‌گوید که «به بت‌های آنها ناسزا نگویید تا به خدای شما ناسزا نگویند.» دینی که برای مسایل جزایی، عادلانه‌ترین قوانین را دارد و حتی برای اُسرای جنگی هم حق و حقوقی در نظر گرفته است. دینی که اگر چه در زمان پیامبر (ص) به خاطر محدودیت قلمرو، صراحت‌های بیانی درباره سیاست‌های خارجی ندارد، اما نوع نگاه اسلام به دشمنان داخلی و خارجی نشان می‌دهد که بر «وَأَعِدّوا لَهُم مَا استَطَعتُم مِن قُوَّةٍ-سوره اَنفال آیه 60» را یک سیاست بازدارندگی دفاعی می‌داند. دینی که در صدر بعثت پیامبرش با تاکید بر «جِدال اَحسَن» اختلافات سلیقه را موجب تقویت می‌داند و به همان مقدار مسمانان را با تاکید بر «فَتَفْشَلُوا -آیه 46 سوره اَنفال» از تَنازُعات قومی، قبیله‌ای و فکری پرهیز می‌دهد. دینی که حکومت را نه بر مردم که برای مردم می‌داند و پیامبرش اگر چه در غدیرخُم ، حُجّت را بر مسلمانان تمام کرده‌اند، اما به حاکم الهی پس از خویش تأکید می‌نماید که «اگر مردم تو را نخواستند، رهایشان کن و کار را بخودشان واگذار کن». دینی که در تمدن و فرهنگ آنقدر با سِعَه صَدر برخورد می‌نماید که «نَهضت ترجمه» را برای تعامُلات علمی و فکری پایه‌گذاری می‌نماید و همین شیوه برخورد است که بعدها اَندَلُس و جزایر سِیسیل [واقع در بخش مرکزی دریای مدیترانه و ناحیه ای مستقلّ در کشور ایتالیا است]، دروازه‌های غرب برای پذیرش انوار علمی آفتاب اسلام می‌شوند . دینی که ظُلم ستیزی و استعمار گریزی را درصدر برنامه‌های آموزشی خویش برای رهایی انسان‌ها از یُوغ اِستبداد و استکبار می‌داند .

**  تهیّه و تنظیم  توسّط : اُستاد  سید اصغر سعادت میرقدیم لاهیجی

 **  تهیّه و تنظیم  توسّط : اُستاد  سید اصغر سعادت میرقدیم لاهیجی .

https://atna.atu.ac.ir/fa/news/64444/%D9%85%D8%B1%D8%AF-%D9%85%D8%B5%D9%84%D8%AD%D8%AA-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB+رسانه تحلیلی دانشگاه علامه طباطبایی+عَطْنا+