سند حدیث کساء

در باب اسناد و روایان حدیث کساء منقول از ام سلمه- رضى اللَّه عنها- در ضمن نقل روایات آنها سخن رفته است، اما روایتى که این متن را از حضرت زهرا علیهماالسلام نقل مى کند یک روایت بیش نیست و سند آن از مرحوم علامه ى متتبع سید هاشم بحرانى رحمه اللَّه متصلا به شیخ کلینى رحمه اللَّه مى رسد، بدین شرح:

سید هاشم بحرانى از سید ما جد بحرانى، از حسن بن زین الدین شهید ثانى، از مقدس اردبیلى، از على بن عبدالعالى کرکى، از على بن هلال جزایرى، از احمد بن فهد حلى، از على بن خازن حائرى، از على بن محمد مکى شهید اول، از پدرش شهید اول، از فخر المحققین فرزند علامه ى حلى، از پدرش علامه ى حلى، از محقق

حلّى، از ابن نما حلّى، از ابن ادریس حلّى، از ابن حمزه ى طوسى صاحب کتاب ثاقب المناقب، از ابن شهرآشوب، از طبرسى صاحب کتاب احتجاج، از حسن بن محمد فرزند شیخ طوسى، از پدرش شیخ طوسى، از شیخ مفید، از ابن قولویه قمى، از شیخ کلینى، از على بن ابراهیم، از پدرش ابراهیم بن هاشم، از احمد بن محمد بن ابى نصر بزنطى، از قاسم بن یحیى جلاء کوفى، از ابوبصیر، از ابان بن تغلب، از جابر بن یزید جعفى، از جابر بن عبداللَّه انصارى، از حضرت فاطمه ى زهرا علیهماالسلام. [ فاطمةالزهراء بهجة قلب المصطفى : 293-292 به نقل از ملحقات احقاق الحق 2: 554 و آن به نقل از عوامل العلوم، علامه شیخ عبداللَّه بحرانى (11: 642-638).]

چنانکه ملاحظه مى شود در سند این حدیث قاسم بن یحیى جلاء کوفى است که نامى از وى در کتب رجالى دیده نمى شود و بدین جهت مجهول است. از طرف دیگر این خبر، خبر واحد است و با روایات فراوان دیگر نیز در ذکر محل حادثه معارض است.

علامه ى معاصر حاج سید مرتضى عسکرى-دام اللَّه ظله- مى فرماید: این روایت واحده با روایات گذشته از نظر سند و متن برابرى نمى کند. [ حدیث الکساء فى کتب مدرسة الخلفاء و مدرسة اهل البیت علیهم السلام بخش دوم، ص 15.]

آنچه اشکال را برطرف مى سازد و ما را در نقل حدیث مجاز مى نماید آن است که:

الف- گرچه قاسم بن یحیى جلاء کوفى مجهول است ولى سند روایت صحیح است: زیرا از کلینى تا ابن ابى نصر بزنطى صحیح است، و ابن ابى نصر از اصحاب اجماع است که طائفه ى امامیه احادیث منقول آنها را صحیح مى دانند على رغم آنکه راویان واسطه ى میان آنان و امام را نشناسند، زیرا اصحاب اجماع قطعا از غیر مویق نقل نمى کنند، حتى مراسیل اصحاب اجماع در حکم مسانید است، یعنى اگر اصحاب اجماع نامى هم از راویان واسطه نبرند سخن خودشان سند است و احادیثشان پذیرفته است.

ناگفته نماند که سید شهاب الدین حسینى تبریزى که از معاصران مرحوم حاج شیخ آقا بزرگ تهرانى و ساکن قم بوده است جزوه اى به زبان فارسى در بیان سند حدیث کساء نوشته که در سال 1356 ق چاپ شده است. [ الذریعة 2: 378.]

ب- این متن را غیر از صاحب عوالم برخى از علماى شیعه نقل نموده و بر آن تکیه کرده اند مانند: 1) حسن بن محمد دیلمى (قرن هشتم) مولف کتاب ارشاد القلوب در کتاب غرر الاخبار و درر الآثار فى مناقب الاخیار.

2) فخرالدین طریحى (م 1078 ق) صاحب کتاب مجمع البحرین در کتاب المنتخب ص 186. 3) شیخ على بن نقى احسائى در کتاب نهج المحجة فى فضائل الائمة. [ به نقل شیخ آقا بزرگ تهرانى در الذریعة 24: 424.]

4) محمد جواد رازى مازندانى در کتاب نور الآفاق.

البته روشن است که نقل این بزرگان بر طریق روایت نمى افزاید و آن را از خبر واحد بودن بیرون نمى کند ولى مى توان گفت که عمل آنها موجب جبران ضعف سند و وحدت آن است با آنکه گفتیم سند ضعیف نیست بلکه صحیح است.

ج- اصل اختلاف مضمون این خبر با روایات گذشته تنها در محل حادثه است و برخى از فقرات اضافه که جنبه ى تکمیلى دارد نه تعارضى؛ ولى در اصل پیام حدیث که نزول آیه ى تطهیر در شأن خمسه ى طیبه است با سایر روایات اتفاق دارد، و همین کافى است.

د- از اینها گذشته، چنانکه گفتیم حدیث کساء دعا نیست که بخواهیم روى یکایک الفاظ آن تکیه کنیم، بلکه منظور از خواندن حدیث کساء در جمع دوستان و شیعیان اهل بیت، بازگو کردن آن و بیان نزول آیه ى تطهیر در شان آن بزرگواران و تحقیق در تعیین اشخاص اهل بیت و ذکر فضیلت آنان است، از این رو الزامى نیست که حتما همین متن خوانده و بازگو شود، بلکه به یقین مى توان روایاتى را که از کتب شیعه و اهل سنت درباره ى حدیث کساء در این تحقیق نقل شده براى جمع خواند و نتیجه ى مطلوب را گرفت. زیرا آنچه آثار گذشته را در پى دارد و موجب رضاى حضرت حق و برآورده شدن حاجات و رفع هموم و غموم مى شود ذکر فضائل اهل بیت است به ویژه این فضیلت ؛ نه صرف بازخوانى الفاظ روایتى خاص.

درباره ى این جزوه

در تهیه و جمع آورى روایات حدیث کساء از رساله ى عالم جلیل القدر علامه سید مرتضى عسکرى- دام ظله- در همین زمینه تحت عنوان حدیث کساء فى کتب مدرسة الخلفاء و مدرسة اهل البیت علیهم السلام استفاده شد. این رساله در دو بخش تنظیم گردیده که بخش اول مربوط به روایات اهل سنت و بخش دوم مربوط به روایات شیعه است. بخش اول این رساله توسط دانشمند گرامى جناب حجه الاسلام و المسلمین حاج شیخ عزیز اللَّه عطاردى قوچانى ترجمه شده که ما همان را با ویرایش کامل آوردیم و برخى از پاورقیها را که مربوط به ایشان بود با ذکر (عطاردى) مشخص نمودیم. بخش دوم را که مربوط به احادیث شیعه بود نیز ترجمه کردیم و کیفیت آن را در آغاز همان بخش بیان داشته ایم.

باید دانست که روایات در باب حدیث کساء منحصر به این چند روایت نیست، مرحوم سید هاشم بحرانى در کتاب غایة المرام مجموعاً 75 روایت آورده که 41 روایت آن از اهل سنت و 34 روایت آن از شیعه است و همه را با ذکر سند و نام کتابهاى فریقین نقل نموده است.

روایات مورد تحیق در رساله مذکور همگى حاکى از این است که آیه تطهیر در خانه ام سلمه نازل شده است. ولى طبق شرحى که ارائه گردید، متن روایتى را که بیان مى دارد نزول آیه در خانه ى حضرت زهرا علیهماالسلام بوده و خواندن آن در مجالس مرسوم است، با ترجمه ى آن آورده ایم.

در خاتمه دست تضرع به پیشگاه حضرت حق برمى داریم وعاجزانه التماس مى کنیم که همه ى بانیان تهیه ى این جزوه و تمامى کسانى را که از آن بهره مى برند در زمره ى دوستان مخلص و شیعیان پاک خاندان رسالت درآورد و اندوهها، گرفتاریها و مشکلات فردى و اجتماعى این طایفه را خصوصا و مشکلات همه مسلمانان جهان را عموما به برکت حقانیت اهل بیت علیهماالسلام برطرف سازد و پرچم برافراشته و پرافتخار تشیع را با تعجیل در فرج بازمانده ى این خاندان عصمت و طهارت حضرت بقیة اللَّه الاعظم- ارواحنا له الفداء- بر بسیط عالم به اهتزاز درآورد. آمین.

حسین استاد ولى

ایام فاطمیه 31/ 6/ 1376-1418

حدیث کساء در کتابهاى اهل سنت

مشاهده ى رحمت و اظهار نیاز

عبداللَّه بن جعفر بن ابى طالب [ عبداللَّه بن جعفر بن ابى طالب ذوالجناحَیْن، مادرش اسماء خثعمیه دختر عمیس بود. وى در حبشه متولد شد و نبى اکرم را درک کرد، و بعد از سال 80 درگذشت. شرح حال او در اُسد الغابة 3: 33 آمده است.] گوید : هنگامی که حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم مشاهده فرمود رحمت خدا در حال نزول است فرمود: نزد من فرا خوانید! صفیه گفت: یا رسول الله چه کسی را نزد شما فراخوانیم؟ فرمود: اهل بیتم : علی ، فاطمه، حسن و حسین را . آنان را نزد حضرت حاضر کردند، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم عبای خود را روی آنها افکند و بعد دست خود را بالا برد و عرضه داشت: «بار خدایا ، اینان آل (خاندان) منند، پس بر محمد و آل او درود فرست».

در این هنگام خداوند متعال آیه ى اِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً [ احزاب.] را نازل فرمود. [ مستدرک حاکم 148-3: 147.]

نوع کساء

الف- عایشه [ عایشه دختر ابوبکر نخستین خلیفه است که حضرت رسول صلى اللَّه علیه و آله و سلم هجده ماه پس از هجرت به مدینه با وى ازدواج کرد. عایشه در سال 57 یا 58 و یا 59 درگذشت و ابوهریره بر او نماز گزارد و در بقیع دفن شد. کتاب احادیث عایشه.] گوید:

حضرت رسول صلى اللَّه علیه و آله و سلم یک روز صبح در حالى که عبایى موى سیاه و نقش دار [ در روایت لفظ مرحَّل آمده یعنى نقش جهاز شتران بر آن بافته شده بود. و در برخى روایات مرجَّل آمده یعنى نقش دیگ غذا بر آن بافته شده بود و میبدى آن را «غبایى پشمین سیاه رنگ و ندوخته» معنى کرده است. و شاید معناى آن عباى بافته شده از موى سیاه باشد. (م).] بر دوش داشت، از منزل بیرون آمد [ شاید مقصود عایشه آن است که پیامبر با این عبا از منزل او بیرون آمده و به منزل ام سلمه تشریف برده اند. (عطاردى).] در این هنگام حسن بن على نزد آن جناب آمد و نبى اکرم او را زیر عباى خود جاى داد، بعد از آن حسین آمد و با او زیر عبا رفت، فاطمه آمد و او را هم زیر عبا درآورد، و بعد از همه على آمد و او ر ا نیز در زیر عبا جاى داد، سپس این آیه ى شریفه را قرائت فرمود: اِنَّما یُریدُ اللَّهُ... [ صحیح مسلم 7: 130، مستدرک حاکم 3: 147، سنن بیهقى 2: 149، تفسیر طبرى 22: 5، تفسیر ابن کثیر 3: 485، جامع الاصول 10: 101 و 102، تیسیر الوصول 3: 297، درّ المنثور 5: 198 و 199.]

ب- امّ سلمه [ امّ سلمه هند دختر ابى امیه قرشى مخزومى است که پس از درگذشت شوهر اولش ابوسلمة بن عبدالاسد به افتخار همسرى حضرت رسول صلى اللَّه علیه و آله و سلم نائل شد. شوهرش ابوسلمه در اثر جراحتى که در جنگ احد به او رسید درگذشت. ام سلمه بعد از شهادت امام حسین علیه السلام در سال 60 درگذشت. حالات امّ سلمه در اسد الغابة و تقریب التهذیب آمده است.] گوید:

هنگامى که آیه ى اِنَّما یُریدُ اللَّهُ... نازل شد رسول خدا صلى اللَّه و علیه و آله و سلم على، فاطمه، حسن و حسین را نزد خود خواست و کساء (یا عبا)ى خیبرى خود را بر سر آنها کشید... [ تفسیر طبرى 22: 6، تفسیر ابن کثیر 3: 485.]

کیفیّت جلوس اهل بیت در زیر کساء

الف- عمر بن ابى سلمه

[ عمر بن ابى سلمه ى قرشى مخزومى، ربیب حضرت رسول صلى اللَّه علیه و آله و سلم و فرزند امّ سلمه است که در حبشه متولد شد. وى در جنگ صفین در رکاب على علیه السلام بود و از طرف آن حضرت در بحرین و فارس حکومت مى کرد و در سال 83 در مدینه درگذشت. شرح حالش در اسدالغابة 4: 79 آمده است.] گوید:

آیه ى اِنَّما یُریدُ اللَّهُ... در خانه امّ سلمه بر حضرت رسول صلى اللَّه علیه و آله و سلم فرود آمد، بعد از نزول آیه پیغمبر اکرم حسن و حسین و فاطمه نزد خود طلبید و آنها را در مقابل خود نشانید، و بعد على را هم نزد خود فراخواند و او را پشت سرش نشانید، و سپس عبا را بر سر خود و آنها کشید و عرضه داشت: «اینان اهل بیت من هستند (خداوندا) پلیدى را از آنان دور کن و آنها را پاک و منزه قرار ده». [ صحیح ترمذى 12: 85، تفسیر طبرى 22: 7، تفسیر ابن کثیر 3: 485، مشکل الآثار 1: 335، جامع الاصول 10: 101، تاریخ ابن عساکر 1: 16 ب.] و در روایت ابن عساکر پس از این جمله آمده: ام سلمه، گفت: مرا نیز با آنان قرار ده. رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله و سلم فرمود: مقام تو محفوظ است، و تو به راه خیر هستى.

ب- واثلة بن اَسْقع

[ و اثلة بن اسقع بن کعب لیثى، قبل از جنگ تبوک مسلمان شد. گفته اند مدت سه سال خدمت حضرت رسول صلى اللَّه علیه و آله و سلم را مى کرد و بعد از سال 80 در دمشق و یا بیت المقدس درگذشت. شرح حالش در اسدالغابة 5: 77 آمده است.] و ام سلن و اثلة و امّ سلمه روایت کرده اند که: حضرت رسول صلى اللَّه علیه و آله و سلم على و فاطمه را در مقابل خود نشانید و حسن و حسین را روى زانوها و یا در درامن خود نشاند. [ مستدرک الصحیحین 2: 416 و 6: 147، مجمع الزوائد 9: 167، مشکل الآثار 1: 335، ابن عساکر 5: 1: 16 ب از واثله، و تفسیر طبرى 22: 6، تفسیر ابن کثیر 3: 483 و در المنثور 5: 198 از ام سلمه و نیز سنن بیقهى 2: 152، مسند احمد 4: 170.]

{نقل از سایت تبیان}