.
درخت اساطیر: این درخت در یمن و در 50 کیلومتری شهر تَعِز قرار دارد و عمر آن به دو هزار سال می‌رسد. طول این درخت 16 متر و قطر آن 8 متر و دارای برگ‌هایی بسیار بزرگ است.
.

 

کلیک کنید:چهل حدیث در باره عقل و عاقل

قرآن کریم فَبَشِّرْ عِبادِ الَّذینَ یَسْتَمِعونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعونَ أَحْسَنَهُ أُولئِکَ الَّذینَ هَداهُمُ اللّهُ وَ أُولئِکَ هُمْ أُولُواْ الاْءَلْبابِ؛ ⁽سوره زمر، آیه 17 ـ 18.⁾
 بشارت ده به آن بندگانم که سخنان را مى‏شنوند و از بهترینِ آنها پیروى مى‏کنند. آنان کسانى هستند که خدا هدایتشان کرده و آنان عاقلان‏ اند.

  «1» پیامبر صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله : یا عَلىُّ اَلْعَقْلُ مَا اکْتُسِبَتْ بِهِ الْجَنَّةُ وَ طُلِبَ بِهِ رِضَى الرَّحْمنِ؛ ⁽من لایحضره الفقیه، ج 4، ص 369، ح 5762 .⁾
اى على! عقل چیزى است که با آن، بهشت و خشنودى خداوند مهربان به دست مى‏آید.

---

«2» پیامبر صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله : مَثَلُ الْعَقْلِ فِى الْقَلْبِ کَمَثَلِ السِّراجِ فى وَسَطِ الْبَیْتِ؛ ⁽علل الشرایع، ص 98، ح 1. ⁾
 عقل در دل، همانند چراغ در میان خانه است.

---

«3» پیامبر صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله : اِنَّ خیارَکُمْ اُولُوا النُّهى، قیلَ: یا رَسولَ اللّه‏ِ، وَ مَنْ اُولُوا النُّهى؟ قالَ: هُم اُولُوا الاَْخْلاقِ الحَسَنَةِ وَ الاَْحلامِ الرَّزینَةِ وَ صِلَةِ الاَْرْحامِ وَ البَرَرَةُ بِالاُْمَّهاتِ وَ الاْآباءِ وَ الْمُتَعاهِدینَ لِلْفُقَراءِ وَ الْجیرانِ وَ الْیَتامى وَ یُطْعِمونَ الطَّعامَ وَ یُفْشونَ السَّلامَ فِى الْعالَمِ وَ یُصَلّونَ وَ النّاسُ نیامٌ غافِلونَ ؛⁽کافى، ج 2، ص 240، ح 32)
 «بهترین شما صاحبان عقل هستند». گفته شد: «اى رسول خدا! صاحبان عقل، چه کسانى ‏اند؟». فرمودند: آنان که داراى اخلاق خوب‏ اند، بردبار و باوقارند، صله رحم مى‏نمایند، به پدران و مادران نیکى مى‏کنند، به فقرا، همسایگان و یتیمان رسیدگى مى‏ نمایند، اطعام مى‏کنند، آشکارا به همه سلام مى‏کنند و هنگامى که مردم در خواب و غافلند، نماز (نماز شب) مى‏گذارند.

 «4» پیامبر صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله : اَرْبَعَةٌ تَلْزَمُ کُلَّ ذى حِجىً وَ عَقْلٍ مِنْ اُمَّتى، قیلَ: یا رَسولَ اللّه‏ِ، ما هُنَّ؟ قالَ: اِسْتِماعُ الْعِلْمِ، وَ حِفْظُهُ، وَ نَشْرُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ؛⁽تحف العقول، ص 57. ⁾
 چهار چیز بر هر عاقل و خردمندى از امّت من واجب است. گفته شد: «اى پیامبر خدا! آن چهار چیز کدام‏ اند؟». فرمودند: «گوش فرادادن به دانش، نگهدارى، نشر و عمل به آن».

---

«5» پیامبر صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله : رَاْسُ الْعَقْلِ بَعْدَ الاْیمانِ بِاللّه‏ِ مُداراةُ النّاسِ فى غَیْرِ تَرْکِ حَقٍّ؛⁽تحف العقول، ص 42.⁾
کمال عقل پس از ایمان به خدا، مدارا کردن با مردم است به شرط آن که حق، ترک نشود.

---

«6» پیامبر صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله : اِنَّما یُدْرَکُ الْخَیْرُ کُلُّهُ بِالْعَقْلِ، وَ لا دینَ لِمَنْ لا عَقْلَ لَهُ؛⁽تحف العقول، ص 54 .⁾
همه خوبى‏ها با عقل شناخته مى‏شوند و کسى که عقل ندارد، دین ندارد.

---

«7» پیامبر صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله : اَلا وَ اِنَّ اَعْقَلَ النّاسِ عَبْدٌ عَرَفَ رَبَّهُ فَاَطاعَهُ وَ عَرَفَ عَدُوَّهُ فَعَصاهُ وَ عَرَفَ دارَ اِقامَتِهِ فَاَصْلَحَها وَ عَرَفَ سُرْعَةَ رَحیلِهِ فَتَزَوَّدَ لَها؛⁽اعلام الدین، ص 337، ح 15.⁾
بدانید که عاقل‏ترین مردم کسى است که پروردگارش را بشناسد و از او پیروى کند، دشمنان خدا را بشناسد و از آنان نافرمانى کند، جایگاه ابدى خود را بشناسد و آن را آباد کند و بداند به زودى به آنجا سفر خواهد کرد و براى آن، توشه بردارد.

---

«8» امام على علیه‏السلام : اِنَّ اللّه‏َ عَزَّوَجَلَّ رَکَّبَ فِى الْمَلائِکَةِ عَقْلاً بِلا شَهْوَةٍ وَ رَکَّبَ فِى الْبَهائِمِ شَهْوَةً بِلا عَقْلٍ وَ رَکَّبَ فى بَنى آدَمَ کِلَیْهِما فَمَنْ غَلَبَ عَقْلُهُ شَهْوَتَهُ فَهُوَ خَیْرٌ مِنَ الْمَلائِکَةِ وَ مَنْ غَلَبَتْ شَهْوَتُهُ عَقْلَهُ فَهُوَ شَرٌّ مِنَ الْبَهائِمِ؛⁽علل الشرایع، ص 4، ح 1.⁾
امام على علیه ‏السلام : خداوند عزوجل، در وجود فرشتگان، عقل بدون شهوت و در چارپایان، شهوت بدون عقل و در وجود انسان، عقل و شهوت را با هم قرار داد، پس هر کس که عقلش بر شهوتش پیروز گردد، از فرشتگان بهتر است و هر کس شهوتش بر عقلش پیروز گردد، از چارپایان بدتر است.

---

«9» امام على علیه‏السلام : اَلْعَقْلُ حَیْثُ کانَ آلِفٌ مَاْلوفٌ ؛⁽غررالحکم، ح 1251.⁾
 عقل هر کجا باشد، انس‏ گیرنده و الفت‏ پذیر است.

«10» پیامبر صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله : اَلطّابَعُ مُعَلَّقٌ بِقائِمَةِ الْعَرْشِ، فَاِذَا انْتُهِکَتِ الْحُرْمَةُ وَ عُمِلَ بِالْمَعاصى وَ اجْتُرئَ عَلَى اللّه‏ِ بَعَثَ اللّه‏ُ الطّابَعَ فَیَطْبَعُ اللّه‏ُ عَلى قَلْبِهِ فَلا یَعْقِلُ بَعْدَ ذلِکَ شَیْئا؛⁽کنزالعمّال، ح 10213. ⁾
 مُهر بر پایه عرش آویزان است. هنگامى که حریم ‏ها شکسته و گناه شود و بى‏ پروایى نسبت به خداوند انجام گیرد، خداوند مُهر را مى‏ فرستد و بر قلب تبهکار مى‏زند و از آن پس، دیگر عقل او چیزى درک نمى‏کند.

---

«11»  امام على علیه‏السلام : یَنْبَغى لِلْعاقِلِ اَنْ یُخاطِبَ الْجاهِلَ مُخاطَبَةَ الطَّبیبِ الْمَریضَ؛⁽غررالحکم، ح 10944. ⁾

شایسته است که برخورد عاقل با نادان، مانند برخورد طبیب با بیمار باشد.

«12» امام على علیه‏ السلام : فَسادُ الاَْخْلاقِ بِمُعاشَرَةِ السُّفَهاءِ وَ صَلاحُ الاَْخْلاقِ بِمُنافَسَةِ الْعُقَلاءِ وَ الْخَلْقُ اَشْکالٌ فَکُلٌّ یَعْمَلُ عَلى شاکِلَتِهِ؛⁽بحارالأنوار، ج 78، ص 82 ، ح 78.⁾معاشرت با نابخردان، اخلاق را فاسد و رقابت با عُقلاء اخلاق را اصلاح مى‏نماید و مردم متفاوتند، و هر کس بر حسب طینت خود رفتار مى‏کند.{مولوی گوید:مَه فشاند نور و سگ عوعو کند _هرکسی برطینت خود خو کند}

«13»  امام على علیه‏ السلام : لَقَدْ سَبَقَ اِلى جَنّاتِ عَدْنٍ اَقْوامٌ ما کانوا اَکْثَرَ النّاسِ لا صَوْما وَ لا صَلاةً وَ لا حَجّا وَ لاَ اعْتِمارا وَ لکِنَّهُمْ عَقَلوا عَنِ اللّه‏ِ مَواعِظَهُ؛⁽مجموعه ورام، ج 2، ص 213¹⁾
 گروه‏هایى به سوى بهشت برین (از دیگران) پیشى گرفتند که بیش از دیگران اهل روزه، نماز، حج و عمره نبودند، بلکه آنان در موعظه‏ هاى الهى تعقل کردند.

---

«14» پیامبر صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله : اَثْنىَ قَوْمٌ بِحَضْرَتِهِ صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله عَلى رَجُلٍ حَتّى ذَکَروا جَمیعَ خِصالِ الْخَیْرِ فَقالَ رَسولُ اللّه‏ِ صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله : کَیْفَ عَقْلُ الرَّجُلِ؟ فَقالوا: یا رَسولَ اللّه‏ِ نُخْبِرُکَ عَنْهُ بِاجْتِهادِهِ فِى الْعِبادَةِ وَ اَصْنافِ الْخَیْرِ تَساَلُنا عَنْ عَقْلِهِ؟! فَقالَ صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله : اِنَّ الاَْحْمَقَ یُصیبُ بِحُمْقِهِ اَعْظَمَ مِنْ فُجورِ الْفاجِرِ، وَ اِنَّما یَرْتَفِعُ الْعِبادُ غَدا فِى الدَّرَجاتِ وَ یَنالونَ الزُّلْفى مِنْ رَبِّهِمْ عَلى قَدْرِ عُقولِهِم؛⁽تحف العقول، ص 54. ⁾
گروهى در حضور پیامبر اسلام، مردى را ستایش کردند و همه ویژگى‏هاى خوب را برایش بر شمردند. رسول‏خدا صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله فرمودند: «عقل او چگونه است؟». گفتند: «اى رسول خدا! ما از جدیت او در عبادت و دیگر خوبى‏ها سخن مى‏گوییم و شما از عقل او مى‏پرسید؟». فرمودند: نادان از روى نادانى به زشتى‏هایى بزرگ‏تر از زشتى‏هاى انسان گنهکار دست مى‏زند. همانا بندگان به میزان عقلشان در روز قیامت به درجه بالاتر نائل و به پروردگارشان نزدیک مى‏شوند.

---

«15» امام على علیه‏ السلام : اَلْعَقْلُ حِفْظُ التَّجارِبِ وَ خَیْرُ ما جَرَّبْتَ ما وَعَظَکَ؛⁽نهج البلاغه، نامه 31.⁾
عقل، اندوختن تجربه ‏ها (و عمل به آن) است و بهترین تجربه، آن است که پندت داده.

  «16» امام على علیه‏ السلام : اِنَّ بِذَوِى الْعُقولِ مِنَ الْحاجَةِ اِلَى الاَْدَبِ کَما یَظْمَأُ الزَّرْعُ اِلَى الْمَطَرِ؛⁽غررالحکم، ح 3475.⁾
 نیاز عاقلان به ادب، همانند نیاز کشتزار به باران است.

---

«17» امام کاظم علیه‏ السلام : اِنَّ لُقْمانَ قالَ لاِبْنِهِ: یا بُنَىَّ اِنَّ الدُّنْیا بَحْرٌ عَمیقٌ قَدْ غَرِقَ فیها عالَمٌ کَثیرٌ فَلتَکُنْ سَفینَتُکَ فیها تَقْوَى اللّه‏ِ وَ حَشْوُهَا الاْیمانَ وَ شِراعُهَا التَّوَکُّلَ وَ قَیِّمُهَا الْعَقْلَ وَ دَلیلُهَا الْعِلْمَ وَ سُکّانُهَا الصَّبْرَ؛⁽کافى، ج 1، ص 16، ح 12.⁾
   لقمان به فرزندش فرمود: «فرزندم! دنیا دریایى عمیق است که بسیارى در آن غرق شدند. پس باید در این دریا، کشتى‏ ات تقواى الهى، بار آن ایمان، بادبانش توکل بر خدا، ناخدایش عقل، راهنمایش علم و سکانش (فرمانش) صبر باشد».

---

«18» امام على علیه ‏السلام : مَنْ شاوَرَ ذَوِى الْعُقولِ اسْتَضاءَ بِاَنْوارِ الْعُقولِ؛⁽غررالحکم، ح 8634.⁾
هر کس با عُقلاءمشورت کند، از نور عقل ‏ها بهره مى‏برد.

---

 «19» امام على علیه ‏السلام : جاهِدْ شَهْوَتَکَ وَ غالِبْ غَضَبَکَ وَ خالِفْ سوءَ عادَتِکَ، تَزْکُ نَفْسُکَ وَ یَکْمُلْ عَقْلُکَ وَ تَسْتَـکْمِلْ ثَوابَ رَبِّکَ؛⁽غررالحکم، ح 4760.⁾
 با هوی و هَوَست مبارزه کن، بر خشمت مسلّط شو و با عادت‏ هاى بدت مخالفت کن، تا روحت پاک و عقلت کامل گردد و پاداش پروردگارت را به تمامى دریافت نمایى.

---

  «20» پیامبر صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله : سُئِلَ النَّبىُّ صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله عَنْ قَوْلِهِ: «اَ یُّـکُمْ اَحْسَنُ عَمَلاً سوره مُلک آیه 2» فَقالَ: اَ یُّـکُمْ اَحْسَنُ عَقْلاً، ثُمَّ قالَ صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله : اَتَمُّکُمْ عَقْلاً وَ اَشَدُّکُمْ لِلّهِ خَوْفا وَ اَحْسَنُکُمْ فیما اَمَرَ اللّه‏ُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ وَ نَهى عَنْهُ نَظَرا وَ اِنْ کانَ اَقَلَّکُمْ تَطَوُّعا؛⁽بحارالأنوار، ج 70، ص 233.⁾ از پیامبر صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله از معنى آیه «[تا بیازماید شمارا که] کدامیک عملتان بهتر است» پرسیدند. فرمودند: یعنى کدامیک عاقل‏ترید. سپس فرمودند: مقصود، کسى است که عقلش کامل‏تر، از خدا بیمناک‏تر و در امر و نهى خداوند دقیق‏تر است؛ هر چند مستحبّاتش کمتر باشد.

---

 «21»  پیامبر صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله : {قال}اَنَسٌ: قیلَ: یا رَسولَ اللّه‏ِ، اَلرَّجُلُ یَکونُ حَسَنَ الْعَقْلِ کَثیرَ الذُّنوبِ؟ قالَ: ما مِنْ آدَمىٍّ اِلاّ وَ لَهُ ذُنوبٌ وَ خَطایا یَقْتَرِفُها، فَمَنْ کانَتْ سَجیَّتُهُ الْعَقْلَ وَ غَریزَتُهُ الْیَقینَ لَمْ تَضُرَّهُ ذُنوبُهُ. قیلَ: کَیْفَ ذلِکَ یا رَسُولَ اللّه‏ِ؟ قالَ: لاَِنَّهُ کُلَّما اَخْطَاَ لَمْ یَلْبَثْ اَنْ تَدارَکَ ذلِکَ بِتَوْبَةٍ وَ نَدامَةٍ عَلى ما کانَ مِنْهُ فَیَمْحو ذُنوبَهُ وَ یَبْقى لَهُ فَضْلٌ یَدْخُلُ بِهِ الْجَنَّةَ؛⁽ربیع الأبرار، ج 3، ص 137. ⁾
اَنس گوید: سؤال شد: «اى رسول خدا! ممکن است کسى از عقل نیکو برخوردار باشد و گناهان بسیار داشته باشد؟». پیامبر صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله فرمودند: هیچ انسانى نیست، مگر این که گناهان و خطاهایى مرتکب مى‏شود، ولى هر کس سرشتش عقل و نهادش یقین باشد، گناهانش به او آسیب نمى‏رساند». گفته شد: «اى رسول خدا! چگونه است این؟». فرمودند: «زیرا عاقل هرگاه مرتکب خطایى گردد، بى‏درنگ آن را با توبه و پشیمانى جبران کند و با این کار، گناهانش را پاک مى‏گرداند و  خوبى‏ هایى برایش باقى مى‏ماند که با آن، وارد بهشت مى‏گردد».

---

 «22»  امام حسین علیه‏ السلام : لا یَکْمُلُ الْعَقْلُ اِلاّ بِاتِّباعِ الْحَقِّ؛⁽اعلام الدین، ص 298 . ⁾
عقل، جز با پیروى از حق، کامل نمى‏شود.

---

«23»  امام على علیه‏ السلام : اَلْعاقِلُ مَنْ اَحْسَنَ صَنائِعَهُ وَ وَضَعَ سَعْیَهُ فى مَواضِعِهِ ؛⁽غررالحکم، ح 1798.⁾
عاقل کسى است که کارهایش را خوب انجام دهد و تلاشى که مى‏کند، به جا باشد.

---

«24» امام على علیه‏ السلام : لَیْسَ الْعاقِلُ مَنْ یَعْرِفُ الْخَیْرَ مِنَ الشَّرِّ وَ لکِنَّ الْعاقِلَ مَنْ یَعْرِفُ خَیْرَ الشَّرَّیْنِ؛⁽مطالب السئول، ص 250. ⁾
عاقل، آن نیست که خوب را از بد تشخیص دهد. عاقل، کسى است که از میان دو بد، آن را که ضررش کمتر است، بشناسد.

---

  «25» امام على علیه ‏السلام : اَلظَّنُّ الصَّوابُ مِنْ شِیَمِ اُولِى الاَْلْبابِ؛⁽غررالحکم، ح 1386.⁾     
خوش گمانى، از اخلاق عاقلان است.

---

«26» پیامبر صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله : صِفَةُ الْعاقِلِ اَنْ یَحْلُمَ عَمَّنْ جَهِلَ عَلَیْهِ وَ یَتَجاوَزَ عَمَّنْ ظَلَمَهُ وَ یَتَواضَعَ لِمَنْ هُوَ دونَهُ وَ یُسابِقَ مَنْ فَوْقَهُ فى طَلَبِ البِرِّ وَ اِذا اَرادَ اَنْ یَتَکَلَّمَ تَدَبَّرَ فَاِنْ کانَ خَیْرا تَکَلَّمَ فَغَنِمَ وَ اِنْ کانَ شَرًّا سَکَتَ فَسَلِمَ وَ اِذا عَرَضَتْ لَهُ فِتْنَةٌ اِسْتَعْصَمَ بِاللّه‏ِ وَ اَمْسَکَ یَدَهُ وَ لِسانَهُ وَ اِذا رَأى فَضیلَةً اِنْتَهَزَ بِها، لا یُفارِقُهُ الْحَیاءُ وَ لا یَبْدو مِنْهُ الْحِرْصُ فَتِلْکَ عَشْرُ خِصالٍ یُعْرَفُ بِها الْعاقِلُ؛⁽تحف العقول، ص 28.⁾
پیامبر صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله : ویژگى عاقل، آن است که در برابر نادان بردبارى کند، از آن کس که به او ظلم کرده بگذرد، نسبت به زیردستان متواضع باشد، با بالادستان در خوبى‏ ها رقابت کند، هرگاه خواست سخن بگوید، بیندیشد، اگر خوب بود بگوید و بهره ببرد و اگر بد بود، سکوت کند و سالم بماند، اگر بلا و امتحانى برایش پیش آمد به خدا پناه ببرد و دست و زبان خود را نگه دارد، اگر فضیلتى دید، به سرعت از آن بهره گیرد، حیا از او جدا نگردد و حرص از او سر نزند، اینها خصلت‏هاى دهگانه ‏اى است که عاقل با آنها شناخته مى‏شود.

---

«27» امام على علیه ‏السلام : ما عُبِدَ اللّه‏ُ بِشَىْ‏ءٍ اَفْضَلَ مِنَ الْعَقْلِ وَ ما تَمَّ عَقْلُ امْرِى‏ءٍ حَتّى یَکونَ فیهِ خِصالٌ شَتّى: اَلْکُفْرُ وَ الشَّرُّ مِنْهُ مَأمونانِ وَ الرُّشْدُ وَ الْخَیْرُ مِنْهُ مَأمولانِ وَ فَضْلُ مالِهِ مَبْذولٌ وَ فَضْلُ قَوْلِهِ مَکفوفٌ وَ نَصیبُهُ مِنَ الدُّنْیَا القُوتُ لا یَشْبَعُ مِنَ الْعِلْمِ دَهْرَهُ اَلذُّلُّ اَحَبُّ اِلَیْهِ مَعََ اللّه‏ِ مِنَ العِزَِّ تَمامُ الاَْمْرِ؛⁽کافى، ج 1، ص 18، ح 12 .⁾
  خداوند با چیزى بهتر از عقل عبادت نشده است، و عقل کسى کامل نشود، مگر در او چند خصلت باشد: کفر و بدى از او انتظار نمى‏رود، رشد و خوبى در او امید مى‏رود، زیادى ثروتش بخشیده و زیادى سخنش نگه داشته شده است، بهره او از دنیا تنها غذاى روزانه است، در طول زندگى از دانش سیر نمى‏شود، خوارى را با خداوند از عزّت با دیگران، بیشتر دوست دارد، تواضع نزد او دوست داشتنى ‏تر از شرف و بزرگى است، خوبىِ کم دیگران را بسیار و خوبى بسیار خود را کم مى‏شمرد، همه مردم را از خودش بهتر و خود را نزد خویش از همه بدتر مى‏داند و این مهم‏ترین خصلت است.

---

«28» امام على علیه‏ السلام : اَلْعاقِلُ اِذا تَـکَلَّمَ بِکَلِمَةٍ اَتْبَعَها حِکْمَةً وَ مَثَلاً وَ الاَْحْمَقُ اِذا تَـکَلَّمَ بِکَلِمَةٍ اَتْبَعَها حِلْفا؛⁽شرح‏ نهج‏ البلاغه، ابن‏ ابى‏ الحدید،ج20،ص289،ح306. ⁾
عاقل، هر گاه سخن بگوید، آن را با سخنى حکیمانه و ضرب المثل همراه سازد و نادان هرگاه سخن بگوید، آن را با سوگند همراه کند.

---

«29» امام على علیه‏ السلام : اِتَّهِمُوا عُقولَکُمْ فَاِنِّهُ مِنَ الثِّقَةِ بِها یَکونُ الْخَطاءُ؛⁽غررالحکم، ح 2570. ⁾
عقل خویش را زیر سؤال ببرید؛ زیرا از اعتماد به آن، خطاها سرچشمه مى‏گیرد.

---

«30» امام على علیه ‏السلام : اَلْعاقِلُ مَنْ صانَ لِسانَهُ عَنِ الْغیبَةِ؛⁽غررالحکم، ح 1955.⁾
عاقل کسى است که زبانش را از بدگویى پشت سر دیگران، نگه دارد.

---

«31» امام على علیه ‏السلام : اِحْتَمِلْ ما یَمُرُّ عَلَیْکَ فَاِنَّ الاِْحْتِمالَ سِتْرُ الْعُیوبِ وَ اِنَّ الْعاقِلَ نِصْفُهُ اِحْتِمالٌ وَ نِصْفُهُ تَغافُلٌ؛⁽غررالحکم، ح 2378 .⁾
در برابر آنچه بر تو مى‏گذرد، بردبار باش، زیرا بردبارى، عیب ‏ها را مى‏پوشاند. به راستى که نیمى از عقل، بردبارى و نیمه دیگرش خود را به غفلت زدن است.

---

«32» امام على علیه ‏السلام : اَلا وَ اِنَّ اللَّبیبَ مَنِ اسْتَقْبَلَ وُجوهَ الاْآراءِ بِفِکْرٍ صائِبٍ وَ نَظَرٍ فِى الْعَواقِبِ؛⁽غررالحکم، ح 2778 . ⁾
بدانید عاقل، کسى است که با فکر درست، به استقبال نظرات گوناگون برود و در عواقب امور بنگرد.

---

«33» امام على علیه ‏السلام : اَعْقَلُ النّاسِ مَنْ غَلَبَ جِدُّهُ هَزْلَهُ وَ اسْتَظْهَرَ عَلى هَواهُ بِعَقْلِهِ؛⁽غررالحکم، ح 3355. ⁾
عاقل کسى است که جدّى‏ اش از شوخى ‏اش بیشتر باشد و با کمک عقلش بر هوا و هَوَسش پیروز گردد.

---

«34» امام رضا علیه ‏السلام : اِذا اَرادَ اللّه‏ُ اَمْرا سَلَبَ الْعِبادَ عُقولَهُمْ فَاَنْفَذَ اَمْرَهُ وَ تَمَّتْ اِرادَتُهُ فَاِذا اَنْفَذَ اَمْرَهُ رَدَّ اِلى کُلِّ ذى عَقْلٍ عَقْلَهُ فَیَقولُ کَیْفَ ذا؟ وَ مِنْ اَیْنَ ذا؟؛⁽تحف العقول، ص 442 . ⁾
امام رضا علیه‏ السلام : هر گاه خداوند چیزى را بخواهد، عقل‏ هاى بندگان را از آنها مى‏گیرد و حکم خود را اجرا مى‏کند و خواسته خود را به پایان مى‏رساند. همین که حکم خود را اجرا کرد، عقلِ هر صاحب عقل را به او بر مى‏گرداند، آنگاه او مرتب مى‏گوید: چگونه و از کجا چنین و چنان شد.

«35» امام کاظم علیه‏ السلام : کَما لا یَقومُ الْجَسَدُ اِلاّ بِالنَّفْسِ الحَیَّةِ فَکَذلِکَ لا یَقومُ الدّینُ اِلاّ بِالنِّیَّةِ الصّادِقَةِ وَ لا تَثْبُتُ النِّیَّةُ الصّادِقَهُ اِلاّ بِالْعَقْلِ؛⁽تحف العقول، ص 396 .⁾
همان گونه که قوام جسم، تنها به جانِ زنده است، قوام دیندارى هم تنها به نیّت پاک است و نیّت پاک، جز با عقل حاصل نمى‏شود.

..................       ................ ادامه دارد................

* با اصلاحات واضافات مختصری  توسط : سیداصغرسعادت میرقدیم

کلیک کنید:چهل حدیث در باره عقل و عاقل

چهل حدیث « عقل و عاقل : حدیث نت

  http://www.hadith.net/n62-e745.html

***نسیم معرفت***

 کلیک کنید:کرامات بانوی کرامت(حضرت معصومه سلام الله علیها) و...

متن کامل کتاب معاد استاد محسن قرائتی بر روی سایت مرکز قائمیه

***نسیم معرفت***

کلیک کنید:تفسیر آیات 10 تا 14 از سوره سجده

وَ قَالُوا أَ ءِذَا ضلَلْنَا فى الأَرْضِ أَ ءِنَّا لَفِى خَلْقٍ جَدِیدِبَلْ هُم بِلِقَاءِ رَبهِمْ کَفِرُونَ‏(10)  قُلْ یَتَوَفَّاکُم مَّلَکُ الْمَوْتِ الَّذِى وُکِّلَ بِکُمْ ثُمَّ إِلى رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ‏(11) وَلَوْ تَرَى? إِذِ الْمُجْرِمُونَ نَاکِسُو رُءُوسِهِمْ عِندَ رَبِّهِمْ رَبَّنَا أَبْصَرْنَا وَسَمِعْنَا فَارْجِعْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا إِنَّا مُوقِنُونَ (12) وَلَوْ شِئْنَا لَآتَیْنَا کُلَّ نَفْسٍ هُدَاهَا وَلَ?کِنْ حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّی لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ (13) فَذُوقُوا بِمَا نَسِیتُمْ لِقَاءَ یَوْمِکُمْ هَ?ذَا إِنَّا نَسِینَاکُمْ ? وَذُوقُوا عَذَابَ الْخُلْدِ بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ (14)

ترجمه:

10 -آنها گفتند : آیا هنگامى که ما مُردیم و در زمین گم شدیم آفرینش تازه‏ اى خواهیم یافت ؟ ! ولى آنها لقاى پروردگارشان را انکار مى‏کنند ( و مى‏خواهند با انکار معاد آزاد باشند و به هوسرانى خویش ادامه دهند).

11 -بگو : فرشته مرگ که بر شما مامور شده ( روح ) شما را مى‏گیرد ، سپس به سوى پروردگارتان باز مى‏گردید.

12 -و اگر ببینى مجرمان را هنگامى که در پیشگاه پروردگارشان سر به زیر افکنده ، مى‏گویند : پروردگارا ! آنچه وعده کرده بودى دیدیم و شنیدیم ، ما را باز گردان تا عمل صالح بجا آوریم ، ما به قیامت ایمان داریم!

13 -اگر ما مى‏خواستیم به هر انسانى ( از روى اجبار ) هدایت لازمش را مى‏دادیم ، ولى ( ما آنها را آزاد گذارده‏ ایم ) و مقرر کرده‏ ام که دوزخ را ( از انسانهاى بى ایمان و گنهکار ) از جن و انس همگى پُر کنم.

14 -(و به آنها مى‏گویم ) بچشید ( عذاب جهنم را ) بخاطر اینکه ملاقات امروز خود را فراموش کردید ، ما نیز شما را فراموش کردیم ، و بچشید عذاب همیشگى را بخاطر اعمالى که انجام مى‏دادید .

 ندامت و تقاضاى بازگشت

این آیات با بحث گویائى در باره معاد آغاز مى‏شود ، سپس حال مجرمان را در جهان دیگر بازگو مى‏کند ، و مجموعا تکمیلى است براى بحثهاى گذشته که پیرامون مبدأ سخن مى‏گفت ، زیرا مى‏دانیم بحث از مبدأ و معاد در قرآن مجید غالبا توأم با یکدیگر است.

نخست مى‏گوید : آنها گفتند آیا هنگامى که ما مُردیم و خاک شدیم و در زمین گم شدیم ، آفرینش تازه‏ اى خواهیم یافت ؟ ! (وَ قَالُوا أَ ءِذَا ضلَلْنَا فى الأَرْضِ أَ ءِنَّا لَفِى خَلْقٍ جَدِیدِ ) .

تعبیر به گم شدن در زمین (ضلَلْنَا فى الأَرْضِ ) اشاره به این است که انسان پس از مردن خاک مى‏شود ، همانند سایر خاکها ، و هر ذره ‏اى از آن بر اثر عوامل طبیعى و غیر طبیعى به گوشه‏ اى پرتاب مى‏شود ، و دیگر چیزى از او باقى به نظر نمى‏رسد تا آن را در قیامت دو باره بازگردانند.

ولى آنها در حقیقت منکر قدرت خداوند بر این کار آنها نیستند بلکه آنها لقاى پروردگارشان را انکار مى‏کنند ( بَلْ هُم بِلِقَاءِ رَبهِمْ کَفِرُونَ).

آنها مى‏خواهند مرحله لقاى پروردگار که مرحله حساب وکتاب و ثواب و عقاب است منکر شوند و به دنبال آن آزادى عمل پیدا کنند تا هر چه مى‏خواهند انجام دهند!.

در واقع این آیه شباهت زیادى با آیات نخستین سوره قیامت دارد آنجا که مى‏گوید : أَیَحْسَبُ الْإِنسَانُ أَلَّن نَّجْمَعَ عِظَامَهُ (3) بَلَى? قَادِرِینَ عَلَى? أَن نُّسَوِّیَ بَنَانَهُ (4) بَلْ یُرِیدُ الْإِنسَانُ لِیَفْجُرَ أَمَامَهُ (5) یَسْأَلُ أَیَّانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ  ( سوره قیامت - 3 - 6 ) : آیا انسان گمان مى‏کند ما استخوانهاى پراکنده او را جمع نخواهیم کرد ؟ ! ما حتى قادریم ( خطوط ) سر انگشتان او را به نظام نخستین بازگردانیم ! ولى هدف انسان این است که ایامى را که در این دنیا در پیش دارد ( با انکار قیامت ) به گناه و فجور بگذراند لذا سؤال مى‏کند روز قیامت کى خواهد بود ؟ .

بنابر این آنها از نظر استدلال لنگ نیستند ، بلکه شهوات آنها حجابى بر قلبشان افکنده ، و نیات سوئشان مانع قبول مساله معاد است ، و گرنه همان خداوندى که به یک قطعه آهن ربا  این اثر را بخشیده که ذرات بسیار کوچک آهن را که در لابلاى خروارها خاک زمین گم شده با یک گردش در میان خاکها به خود جذب مى‏کند و به سادگى آنها را جمع مى‏نماید در میان ذرات بدن یک انسان نیز چنین جاذبه متقابلى را ایجاد فرماید.

چه کسى مى‏تواند انکار کند که آب هاى موجود در جسم یک انسان ( و اکثر جسم انسان آب است ) و همچنین مواد غذائى آن هر کدام مثلا در هزار سال پیش هر جزئى از آن در گوشه‏ اى از جهان پراکنده بوده است ، هر قطره ‏اى در اقیانوسى و هر ذره‏ اى در اقلیمى ، اما آنها از طریق ابر و باران و دیگر عوامل طبیعى جمع شدند و سرانجام وجود انسانى را تشکیل دادند ، چه جاى تعجب که پس از متلاشى شدن و بازگشت به حال اول دو باره گرد هم آیند و بهم پیوندند ؟

آیه بعد پاسخ آنها را از طریق دیگرى بیان مى‏کند ، مى‏گوید : تصور نکنید شخصیت شما به همین بدن جسمانى شما است ، بلکه اساس شخصیتتان را روح شما تشکیل مى‏دهد ، و او محفوظ است بگو : فرشته مرگ که مامور شما است ( روح ) شما را مى‏گیرد ، سپس به سوى پروردگارتان باز مى‏گردید (  قُلْ یَتَوَفَّاکُم مَّلَکُ الْمَوْتِ الَّذِى وُکِّلَ بِکُمْ ثُمَّ إِلى رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ‏ ) .

با توجه به مفهوم( یَتَوَفَّاکُم)که از ماده تَوَفِّى ( بر وزن تَصَدِّى ) به معنى بازستاندن است  بنابراین مرگ به معنى فنا و نابودى نخواهد بود ، بلکه یکنوع قبض و دریافت فرشتگان نسبت به روح آدمى است که اساسى ‏ترین بخش وجود انسان را تشکیل مى‏دهد.

درست است که قرآن از معاد جسمانى سخن مى‏گوید و بازگشت روح و جسم مادى را در معاد، قطعى مى ‏شمرد ، ولى هدف از آیه فوق بیان این حقیقت است که اساس شخصیت انسان این اجزاى مادى نیست که تمام فکر شما را به خود مشغول ساخته بلکه همان گوهر روحانى است که از سوى خدا آمده و به سوى او باز مى‏گردد .

و در یک جمع بندى مى‏توان چنین گفت که دو آیه فوق به منکران معاد چنین پاسخ مى‏دهد : که اگر مشکل شما پراکندگى اجزاى جسمانى است که خودتان قدرت خدا را قبول دارید و منکر آن نیستید ، و اگر مشکل اضمحلال و نابودى شخصیت انسان بر اثر این پراکندگى است آن نیز درست نیست چرا که پایه شخصیت انسان بر روح قرار گرفته .

این ایراد بى شباهت به شبهه معروف آکل و ماکول نیست ، همان گونه که پاسخ آن نیز در دو مورد با یکدیگر شباهت دارد.

ضمنا توجه به این نکته نیز لازم است که در پاره‏اى از آیات قرآن ،تَوَفِّى و قبض ارواح به خداوند نسبت داده شده ( اللَّهُ یَتَوَفَّى الْأَنفُسَ حِینَ مَوْتِهَا وَالَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنَامِهَا ? فَیُمْسِکُ الَّتِی قَضَى? عَلَیْهَا الْمَوْتَ وَیُرْسِلُ الْأُخْرَى? إِلَى? أَجَلٍ مُّسَمًّى ? إِنَّ فِی ذَ?لِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ ) : خداوند جانها را به هنگام مرگ مى‏گیرد ( زمر - 42 ) و در بعضى به مجموعه‏اى از فرشتگان ، (اَلَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ ظَالِمِی أَنفُسِهِمْ فَأَلْقَوُاْ السَّلَمَ مَا کُنَّا نَعْمَلُ مِن سُوءٍ بَلَى إِنَّ اللّهَ عَلِیمٌ بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ" سوره نحل آیه 28) _  ( إِنَّ الَّذِینَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِکَةُ ظَالِمِی أَنفُسِهِمْ قَالُوا فِیمَ کُنتُمْ ? قَالُوا کُنَّا مُسْتَضْعَفِینَ فِی الْأَرْضِ ? قَالُوا أَلَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِیهَا ? فَأُولَ?ئِکَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ ? وَسَاءَتْ مَصِیرًا سوره نساء آیه 97 ): آنها که فرشتگان قبض روحشان مى‏کنند در حالى که ستم پیشه ‏اند ...

ودر آیات مورد بحث ، قبض ارواح به ملک الموت ( فرشته مرگ ) نسبت داده شده است.

ولى در میان این تعبیرات هیچگونه منافاتى نیست. ملک الموت معنى جنس را دارد و به همه فرشتگان اطلاق مى‏شود ، و یا اشاره به رئیس و بزرگتر آنها است ، و از آنجا که همه به فرمان خدا قبض روح مى‏کنند به خدا نیز نسبت داده شده است.

سپس وضع همین مجرمان کافر و منکران معاد را که در قیامت با مشاهده صحنه‏ هاى مختلف آن از گذشته خود سخت نادم و پشیمان مى‏شوند چنین مجسم کرده مى‏گوید : اگر ببینى مجرمان را هنگامى که در پیشگاه پروردگارشان سر به زیر افکنده مى‏گویند : پروردگارا ! آنچه وعده کرده بودى دیدیم و شنیدیم ما پشیمانیم ، ما را باز گردان تا عمل صالح بجا آوریم ، ما به این جهان قیامت یقین داریم ( در تعجب فرو خواهى رفت ) ( وَلَوْ تَرَى? إِذِ الْمُجْرِمُونَ نَاکِسُو رُءُوسِهِمْ عِندَ رَبِّهِمْ رَبَّنَا أَبْصَرْنَا وَسَمِعْنَا فَارْجِعْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا إِنَّا مُوقِنُونَ ) .

به راستى تعجب مى‏کنى که آیا این افراد سر بزیر و نادم و پشیمان ، همان مغروران سرکش و چموش هستند که در دنیا در برابر هیچ حقیقتى سر فرود نمى‏آوردند ؟ اما اکنون که صحنه‏ هاى قیامت را مى‏بینند و به مقام شهود مى‏رسند به کلى تغییر موضع مى‏دهند تازه این تغییر موضع و بیدارى زود گذر است ، و طبق آیات دیگر قرآن اگر به این جهان باز گردند به همان روش خود ادامه مى‏دهند ("بَلْ بَدَا لَهُم مَّا کَانُواْ یُخْفُونَ مِن قَبْلُ وَلَوْ رُدُّواْ لَعَادُواْ لِمَا نُهُواْ عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ" انعام آیه 28 ) .

نَاکِس از ماده نَکس ( بر وزن عَکس ) به معنى وارونه شدن چیزى است و در اینجا به معنى سر به زیر افکندن است.

مقدم داشتنأَبْصَرْنَا ( دیدیم ) برسَمِعْنَا ( شنیدیم ) به خاطر آنست که در قیامت نخست انسان با صحنه‏ ها روبرو مى‏شود و بعد باز خواست الهى و فرشتگان او را مى ‏شنود.

ضمنا از آنچه گفتیم معلوم مى‏شود منظور از مجرمان در اینجا ، کافران و بخصوص منکران قیامتند .

به هر حال این نخستین بار نیست که در آیات قرآن با این مساله روبرو مى‏شویم که مجرمان به هنگام مشاهده نتائج اعمال و آثار عذاب الهى ، سخت پشیمان مى‏شوند ، و تقاضاى بازگشت به دنیا مى‏کنند ، در حالى که از نظر سنت الهى چنین بازگشتى امکان پذیر نیست ، همانگونه که بازگشت نوزاد به رحم مادر ، و میوه جدا شده از درخت به درخت ممکن نخواهد بود.

این نکته نیز قابل توجه است که تنها تقاضاى مجرمان بازگشت به دنیا براى انجام عمل صالح است ، و از این به خوبى روشن مى‏شود که تنها سرمایه نجات در قیامت اعمال صالح است، اعمالى که از قلبى پاک و آکنده از ایمان و با خلوص نیت انجام مى‏گیرد.

و از آنجا که این همه اصرار و تاکید براى پذیرش ایمان ، ممکن است این توهم را ایجاد کند که خداوند توانائى ندارد نور ایمان را در قلب آنها پرتوافکن کند ، در آیه بعد مى‏افزاید : اگر ما مى‏خواستیم به هر انسانى ( اجبارا ) هدایت لازمش را مى‏دادیم ( وَلَوْ شِئْنَا لَآتَیْنَا کُلَّ نَفْسٍ هُدَاهَا).

مسلما ما چنین قدرتى داریم ، ولى ایمانى که از طریق اجبار و الزام ما تحقق یابد ارزش چندانى ندارد ، اراده ما بر این تعلق گرفته است که نوع انسان را به این افتخار نائل کنیم که مختار باشد ، و راه تکامل را با پاى خویش بسپرد 

لذا در پایان آیه مى‏فرماید : من آنها را آزاد گذاردم ولى مقرر کرده‏ ام که دوزخ را از انسان هاى بى ایمان و گنهکار از جن و انس همگى پر کنم ( وَلَ?کِنْ حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّی لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ).

آرى آنها با سوء اختیار خود این راه را طى کرده ‏اند و مستحق مجازاتند ، و ما هم اراده قاطع داریم بر اینکه دوزخ را از آنان پر کنیم.

با توجه به آنچه در بالا گفتیم و با توجه به صدها آیه قرآن که انسان را موجودى مختار و صاحب اراده ، و مکلف به تکالیف و مسئول در برابر اعمال خویش ، و قابل هدایت بوسیله پیامبران و تهذیب نفس و خودسازى ، مى‏داند ، هر گونه توهم دائر بر اینکه آیه فوق دلیل بر جبر است - آنچنان که فخر رازى و امثال او پنداشته ‏اند - منتفى مى‏شود .

ممکن است جمله قاطع و کوبنده فوق اشاره به این باشد که مبادا تصور کنید ، رحمانیت و رحیمیت خداوند ، مانع از مجازات مجرمان آلوده و ستمگر است ، مبادا به آیات رحمت مغرور شوید و خود را از مجازات الهى معاف بشمرید که رحمت او جائى دارد و غضب او جائى.

او مسلما - مخصوصا با توجه به لام قسم درجمله  لَأَمْلَأَنَّ و نون تاکید در آخر آن - به این وعده خود وفا خواهد کرد ، و دوزخ را از این دوزخیان پر مى‏کند ، که اگر نکند بر خلاف حکمت است.

لذا در آیه بعد مى‏گوید : ما به این دوزخیان خواهیم گفت : بچشید عذاب جهنم را به خاطر اینکه لقاى امروز خود را فراموش کردید ، و ما نیز شما را به دست فراموشى سپردیم ! (  فَذُوقُوا بِمَا نَسِیتُمْ لِقَاءَ یَوْمِکُمْ هَ?ذَا إِنَّا نَسِینَاکُمْ ?).

و نیز بچشید عذاب همیشگى را به سبب اعمالى که انجام مى‏دادید ( وَذُوقُوا عَذَابَ الْخُلْدِ بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ).

بار دیگر از این آیه استفاده مى‏شود که فراموش کردن دادگاه عدل قیامت سر چشمه اصلى بدبختی هاى آدمى است ، و در این صورت است که خود را در برابر قانون ‏شکنى ‏ها و مظالم آزاد مى‏بیند ، و نیز از این آیه به خوبى روشن مى‏شود که مجازات ابدى در برابر اعمالى است که انسان انجام مى‏دهد و نه چیز دیگر .

ضمنا منظور از فراموش کردن پروردگار نسبت به بندگانش ، بى اعتنائى و ترک حمایت و فریادرسى است و گر نه همه عالم همیشه نزد پروردگار است و فراموشى در باره او معنى ندارد.

نکته‏ ها:

1 -استقلال روح و اصالت آن

نخستین آیه از آیات فوق که دلالت بر قبض ارواح به وسیله فرشته مرگ دارد از دلائل استقلال روح آدمى است .

زیرا تعبیر به  تَوَفِّى که همان دریافت داشتن و قبض کردن است نشان مى‏دهد که روح پس از جدائى از بدن باقى مى‏ماند ، و نابود نمى‏شود ، و اصولا تعبیر از انسان در آیه فوق به روح یا نفس گواه دیگرى بر این معنى است

زیرا طبق عقیده مادیین ، روح چیزى جز خواص فیزیکی وشیمیائى سلولهاى مغزى نیست که با فناى بدن نابود مى‏شود ، درست مانند از بین رفتن حرکات عقربه ساعت بعد از نابودى آن........

...................................             ......................... ادامه دارد.................................

کلیک کنید:تفسیر آیات 10 تا 14 از سوره سجده

اصلاحات واضافات وتنظیم :  توسط سیداصغرسعادت میرقدیم

http://www.andisheqom.com/public/application/index/viewData?c=8352&t=article

***نسیم معرفت***

به نام خدا

چه زحمت ها کشید سلمان ، ابوذرها شوند پیدا

اصل آن است که خواب را اعتباری نیست مگر خواب انبیاء و کُمّلین وکسانی که با شواهد وقراین واصول تعبیر خواب ، خوابشان مورد تصدیق باشد اگرچه از تُجّار یا فُجّار باشند. این بنده سراپا تقصیر موارد متعددی در طول سال ها خواب های گوناگون دیده که برخی از آن ها در دفتری ثبت گشته و امید است که در ردیف اَضغاث اَحلام نباشد. درتاریخ 21 مرداد 1394 برابر با  بیست وششم شوال 1436 ه ق در شب چهار شنبه  یک ساعت به اذان صبح در عالم خواب و رؤیا چنین دیدم که  در روز جمعه وارد یک مسجد بزرگ شدم که پُر از جمعیت بوده و افراد زیادی در چهار دیواری مسجد تکیه داده اند و بسیاری هم در وسط مسجد نشسته اند وهمینکه از درب مسجد وارد شدم شخصی با صدای بلند گفت : بر محمد و آل محمد صلوات. مردم در حالی که همه برخاسته بودند صلوات دادند و بنده در وسط سمت چپ دیوار مسجد(سمت چپ ناحیه ای که وارد مسجد شده بودم) نشستم و بعد از احوالپرسی واظهار ادب واحترام به کسانی که در اطراف من به دیوار تکیه داده بودند ، شنیدم که یکی از آن افرادی که در اطرافم بود اشعاری زیبایی می خواند که یک نیم مصرع از آغازین آن اشعار چنین بود:

چه زحمت ها کشید سلمان ، ابوذرها شوند پیدا         ....................................................................

که با کمال تأسف بعداز بیداری فقط همین نیم مصرع  در خاطرم ماند.

برمحمد وآل محمد صلوات

سیداصغرسعادت میرقدیم لاهیجی

• آیا صلوات ما موجب بالا رفتن مقام پیامبر اسلام(ص) است؟
• معنای صلوات بر پیامبر در اولین و آخرین و ملأ اعلی چیست؟
• چرا بر پیامبر اسلام(ص) و اهل بیت او در نماز صلوات می‌فرستیم؟ آیا سنت پیامبر نیز همین بود؟
• آیا دستور صلوات بر پیامبر اسلام(ص) در قرآن آمده؛ آیا خاص انسان با ایمان است یا همه مسلمان و جنّ مؤمن هم می‌شود؟
• 
  
• http://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa26004
  

***نسیم معرفت***

بسم الله الرحمن الرحیم

گذری بر زندگی و شخصیت امام صادق ( علیه السلام)

25 شوال سالروز شهادت شیخ الائمه رئیس مکتب اثنی عشری امام جعفر بن محمد الصادق(ع) تسلیت باد.

  ای بقیع ای بهشت روی زمین    ای برای سما و ارض نگین
  خاک تو روحبخش وجان افزا      عطر تو خوب تر ز ماء مَعین

                                         
نگاهی گذرا بر زندگی و شخصیت امام صادق ( علیه السلام)
امام صادق(علیه السلام) در روز 17 ربیع الاوّل سال 83 هجرى قمرى در مدینه متولّد گردید.
پدر گرامى آن حضرت، امام محمّد باقر(علیه السلام) و مادر ارجمندش امّ فروه، دختر قاسم بن محمّد بن ابی بکر می باشد.نام شریفش جعفر ولقب معروفش صادق و کنیه اش ابوعبداللّه می باشد.
امام جعفر صادق(علیه السلام) در سال 114 هجری به امامت رسیدند  و  دوران امامتشان مصادف بود با اواخر حکومت امویان و اوایل حکومت عباسیان . ایشان با پنج خلیفه اموی( هشام بن عبد الملک ، ولید بن یزید ، یزید بن ولید ،ابراهیم بن ولید و مروان حمار ) و دو خلیفه عباسی ( عبد الله سفاح و منصور دوانیقی ) معاصر بودند و در سال 148 هجری در سن 65 سالگی به دست منصور به شهادت رسید و در قبرستان بقیع مدفون گشت .
عظمت علمی آن حضرت چنان روشنگر افقهاست که همه اندیشمندان و بزرگان در برابر آن سر تعظیم فرود می آورند. ابو حنیفه پیشوای فرقه حنفی می گوید : من دانشمندتر از جعفربن محمد ندیده ام (1)

همچنین می گوید : منصور دوانیقی به من گفت : مردم شیفته جعفر بن محمد شده اند برای محکوم کردن او مسائل مشکلی را در نظر بگیر . من نیز چهل مساله مشکل طرح کردم ، روزی وارد مجلس منصور شدم جعفر بن محمد را در آنجا دیدم چنان تحت تاثیر ابهت و عظمت او قرار گرفتم که چنین حالتی از دیدن منصور به من دست نداد . منصور گفت سوالات خود را بپرس .
 هر مساله ای که از او  می پرسیدم  عقیده ما ، عقیده اهل مدینه و عقیده خود را پیرامون آن بازگو می نمود ؛ در برخی موارد با ما موافق و در بعض موارد با اهل مدینه موافق و گاهی نیز با هر دو مخالف بود . بدین ترتیب همه سوالات مرا پاسخ داد . همانا دانشمند ترین مردم و آگاه ترین آنها به اختلاف فتاوا و مسائل فقهی جعفر بن محمد است . (2)
مالک ، پیشوای فرقه مالکی نیز می گوید : مدتی نزد جعفر بن محمد رفت و آمد می کردم او را همواره در یکی از سه حالت دیدم : یا نماز می خواند ، یا روزه بود و یا قران تلاوت می نمود و هرگز بدون وضو نقل حدیث نمی کرد .(3) در علم و عبادت و پرهیزگاری ، برتر از جعفر بن محمد ، هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و به قلب هیچ بشری خطور نکرده است . (4)
شیخ مفید می نویسد : به قدری علوم از او نقل شده که زبانزد مردم گشته و آوازه آن ، همه جا پخش شده است و از هیچ یک از افراد خاندان او ، به اندازه او علم و دانش نقل نشده است .(5)

اوضاع جهان اسلام در زمان امام صادق(ع)

بی شک اثر بخشی ایشان در اصلاح ساختار فکری  و فرهنگی جهان اسلام را نمی توان منکر شد . موج مواج فقه جعفری توانست جامعه اسلامی را که به سمت بحران و تحریف مطلق ره می سپرد به ساحل امن بازگرداند . در آن زمان ، مردم دیدگاه نظری و عملی روشن و عقیده ای واضح نداشتند ؛ چرا که گسترش عباسیان و شیطنت های آنان از طریق جعل حدیث و فتوای به رای و داخل کردن عناصر مخرب در مصادر تشریع مانند قیاس و استحسان ، و نیز انحرافات عقیدتی (که بیشتر معلول ترجمه کتابهای یونانی و فارسی و هندی بود ) اعتقادات مردم و شریعت اصیل را رو به تباهی سوق میداد . فتنه هایی که به پدید آمدن گروه هایی خطرناک از جمله غلات ، زنادقه ، جاعلان حدیث ، اهل رای و متصوفه انجامید و  ایستادگی و مشاجره و مباحثه آن حضرت با این تفکرات و افشای خط فکری آنها امری ضروری می نمود . 
ولی با این حال عصر امام صادق (ع) عصر جنبش فکری و فرهنگی بود و شور و شوق علمی بی سابقه ای در جامعه اسلامی به وجود آمده بود و علوم مختلفی اعم از علوم اسلامی چون : قرائت قرآن ، تفسیر ، حدیث ، فقه و کلام ؛ ونیز علوم بشری همچون : طب ، فلسفه ، نجوم ، ریاضیات و ...پدید آمده بود ، بنابر این تشنگی علمی عجیبی به وجود آمده  و زمینه را برای فعالیتهای آن حضرت مهیا ساخته بود .
در کنار این دو عامل عامل سومی نیز مهم می نمود که بدون آن ، ثمر دهی انقلاب جعفری را نمی شد تصور کرد ؛ و آن ضعف و تزلزل حکومت بنی امیه و فزونی قدرت بنی عباس بود . این موقعیت ویژه کشمکش میان این دو جبهه را به دنبال داشت و به تبع آن بستری مناسب برای فعالیت های فرهنگی آن حضرت مهیا شد . از زمان هشام بن عبد الملک تبلیغات و مبارزات سیاسی عباسیان آغاز گردید و در سال 129 وارد مرحله مبارزه مسلحانه گردید و سرانجام در سال 132 به پیروزی رسید . 
از آنجا که بنی امیه در این مدت گرفتار مشکلات سیاسی فراوان بودند ، لذا فرصت ایجاد فشار و اختناق نسبت به امام و شیعیان ( مثل زمان امام سجاد ع ) نداشتند .
عباسیان نیز چون پیش از دست یابی به قدرت در پوشش شعار طرفداری از خاندان پیامبر و گرفتن انتقام خون آنان عمل می کردند ، و از سویی در سدد پرداختن به امور حکومتی و استحکام بخشی پایه های قدرت خود بودند ،فشاری نسبت به امام نداشتند . از این رو این دوران ، دوران آرامش و آزادی نسبی امام صادق (ع) و شیعیان و فرصت مناسبی برای فعالیت علمی و فرهنگی آنان به شمار می رفت . 

تاسیس دانشگاه بزرگ جعفری
این فراقت بال سبب گشت تا آن حضرت ،نشر علوم و اندیشه های ناب اسلامی را در راس همه برنامه های خود قرار داده و با توجه به نیاز شدید و آمادگی نسبی جامعه به تداوم راه پدر بزرگوارشان امام باقر(ع) بپردازند و در رشته های مختلف علمی شاگردانی چون : هشام بن حکم ، محمد بن مسلم ، ابان بن تغلب ، هشام بن سالم ، مومن طاق ، مفضل بن عمر ، جابر بن حیان و صدها نخبه علمی دیگر تربیت نماید که تعداد آنها را غالب بر چهار هزار نفر نیز نوشته اند (6) .
 نقش شاگردان ایشان در ارائه راهکارهای فکری _ اجتماعی در زمینه های گوناگون از جمله فقه ، کلام ، نجوم ، طب ، شیمی و... قابل توجه است . از آثار ارزشمند شاگردان آن حضرت می توان به 31 جلد(7) کتاب هشام بن حکم  ، بیش از 200 جلد(8) کتاب جابر بن حیان در زمینه های گوناگون عقلی ، طبیعی و شیمی(که در آن روز کیمیا نامیده می شد ) و کتاب ارزشمند توحید مفضل اشاره کرد .
امام صادق(علیه السلام) مسجد پیامبر را در مدینه محلّ تدریس خویش قرار داد و مردم دسته دسته از دور و نزدیک به آنجا مى شتافتند و سوالات گوناگون خود را مطرح و جواب لازم را دریافت مى نمودند.
گزارشات تاریخی از مناظرات آن حضرت و شاگردانشان با پیروان سایر مکاتب و اندیشمندان دیگر مذاهب بسیار جالب و در خور توجه است .(9)
هشام بن سالم مى گوید: روزى با گروهى از یاران امام صادق(علیه السلام) در محضر آن حضرت نشسته بودیم. مردى شامى اجازه ورود خواست و پس از کسب اجازه، وارد مجلس شد. امام فرمود: بنشین. آن گاه پرسید: چه مى خواهى؟ مرد شامى گفت: شنیده ام شما به تمام سوالات و مشکلات مردم پاسخ مى گویید، آمده ام با شما بحث و مناظره کنم! امام فرمود: در چه موضوعى؟ شامى گفت: درباره کیفیّت قرائت قرآن. امام رو به حمران کرده فرمود: حمران! جواب این شخص با توست. مرد شامى گفت: من مى خواهم با شما بحث کنم، نه با حمران! امام فرمود: اگر حمران را محکوم کردى، مرا محکوم کرده اى !مرد شامى ناگزیر با حمران وارد بحث شد، هر چه شامى پرسید، پاسخ قاطع و مستدلّى از حمران شنید، به طورى که سرانجام از ادامه بحث فرو ماند و سخت ناراحت و خسته شد!امام فرمود: حمران را چگونه دیدى؟ مرد شامى گفت: راستى حمران خیلى زبردست است، هر چه پرسیدم به نحو شایسته اى پاسخ داد! آن گاه مرد شامى گفت: مى خواهم درباره لغت و ادبیّات عرب با شما بحث کنم. امام رو به ابان بن تغلب کرد و فرمود: با او مناظره کن. ابان نیز راه هرگونه گریز را به روى او بست و وى را محکوم ساخت. مرد شامى گفت: مى خواهم درباره فقه با شما مناظره کنم!امام به زراره فرمود: با او مناظره کن. زراره هم با او به بحث پرداخت و به سرعت او را به بن بست کشاند!شامى گفت: مى خواهم درباره کلام با شما مناظره کنم!امام به مومن الطّاق دستور داد با او به مناظره بپردازد. طولى نکشید که شامى از مومن الطّاق نیز شکست خورد!به همین ترتیب وقتى که شامى درخواست مناظره درباره استطاعت برانجام خیر و شرّ، توحید و امامت نمود، امام به ترتیب به حمزه طیّار، هشام بن سالم و هشام بن حکم دستور داد با وى به مناظره بپردازند و هر سه با دلائل قاطع و منطق کوبنده، شامى را محکوم ساختند. با مشاهده این صحنه هیجان انگیز، از خوشحالى، خنده اى بر لبان امام نقش بست.(10)
گستره دانشگاه جعفری
شعاع علمی امام صادق (ع) نه تنها بر سر شیعیان پرتو افکنی می نمود بلکه اهل سنت ( وحتی برخی از پیشوایان آنها ) نیز از مکتب آن حضرت بهره می بردند .
ابو حنیفه  پیشوای حنفی ها ، مدت دو سال شاگرد امام بوده و تاثیر این دو سال بر زندگی علمی خود را چنین بیان می کند : " لولا السنتان لهلک نعمان ؛ اگر آن دو سال نبود نعمان (نام کوچک او ) هلاک می شد " . (11)
شاگردان امام از نقاط مختلفی چون : کوفه ، بصره ، واسط ، حجاز و ... و نیز از قبایلی چون بنی اسد ، مخارق ، طی ، سلیم ، غطفان ، ازد ، قریش و ... بودند .
در تایید گستره دانشگاه امام صادق (ع) همین بس که  حسن بن علی بن زیاد وشاء _ از بزرگان حدیث وشاگرد امام رضا (ع) _ می گوید : در مسجد کوفه نهصد نفر استاد حدیث دیدم ( نه به صورت یکجا ) که همگی از جعفر بن محمد حدیث نقل می کردند . (12)

فعالیتهای سیاسی امام
بر خلاف تصور عمومی ، حرکت امام صادق(ع) تنها در زمینه های علمی خلاصه نمی شد بلکه ایشان فعالیت های سیاسی نیز داشتند که غالبا مورد توجه قرار نگرفته و بیان نمی گردد .
به طور مثال آن حضرت برای تبلیغ امامت و دعوت مردم برای قبول ولایتشان شخصی از اهل کوفه به خراسان گسیل داشتند که این فاصله بسیار ، بیانگر وسعت حوزه فعالیت سیاسی امام است .
امام صادق(علیه السلام) به پیروان خود فرمان داد که به حاکم منحرف پناه نبرند و از داد و ستد و همکارى با او خوددارى کنند و به اصحاب و دوستان خود سفارش مى کرد که در هر کار، مخفیانه عمل کنند و تقیّه را رعایت نمایند و در هر عملى که انجام مى دهند توجّه کامل داشته باشند که دشمنان و مخالفانشان متوجّه آن نشوند.
آن حضرت مردم را بر آن مى داشت تا در شورشى که زید بن على بن الحسین(علیه السلام) بر ضدّ دولت امویان کرده بود، پشتیبان زید باشند.هنگامى که خبر قتل زید به ایشان رسید بسیار ناراحت شده و اندوهى عمیق به ایشان دست داد و از مال خود به خانواده هر یک از یاران زید که با او در آن واقعه آسیب دیده بودند هزار دینار دادند . و نیز هنگامى که جنبش بنى الحسن(علیه السلام) شکست خورد، امام را حزن و اندوه فرا گرفت و سخت گریست و مردم را مسئول کوتاهى در برابر آن جنبش دانست.
با این حال، آن حضرت از در دست گرفتن حکومت خوددارى فرمود و این کار را به وقتى موکول کرد که نقش دگرگون سازى امّت را ایفا کند و در مجراى افکار امّت تاثیر گذارد و انحراف هاى گوناگونى را که واقعیّت سیاسى و اجتماعى به وجود آورده بود تصحیح نماید، آن گاه در داخل امّت عهده دار تجدید بنا شود و امّت را آماده سازد تا در سطحى درآیند که بتوانند حکومتى را که خود مى خواهند، تشکیل دهند.
امام صادق(علیه السلام) با تمام جریان هاى فکرى و عقیدتى آن روز برخورد کرده و موضوع اسلام و تشیّع را در برابر آنها روشن ساخته و برترى بینش اسلام شیعى را ثابت کرده است .

حدیث نور
قال الصادق (علیه السلام) : «اَحَبُّ اِخْوانى اِلَىَّ مَنْ اَهْدى اِلَىَّ عُیُوبى» (13)
 محبوبترین برادرانم نزد من، کسى است که عیبهایم را به من گوشزد نماید.
______________________________________________________
1. تذکره الحفاظ : 1/166 .
2. بحار الانوار : 47/335 .
3. تهذیب التهذیب : 1/88 .
4. الامام الصادق والمذاهب الاربعه : 1/53 .
5. الارشاد /270 .
6. الارشاد /271 ؛ الامام الصادق والمذاهب الاربعه : 1/69 .
7. اعلام الوری / 284 .
8. الفهرست (ابن ندیم ) /512 – 517 .
9. رک :  بحار الانوار : 10/22 .
10. اختیار معرفه الرجال ( رجال کشی) / 275 – 278 ؛ قاموس الرجال( تستری) : 3/416 .
11. الامام الصادق والمذاهب الاربعه : 1/ 70 .
12. فهرست مصنفی الشیعه(نجاشی) / 39 – 40 .

13. اصول کافی : 2/639 .

پایگاه استاد حسین انصاریان

http://www.erfan.ir/farsi/52.html

***نسیم معرفت***

تبعیض نژادی از نظر اسلام مردود است.

بسم الله الرحمن الرحیم

  تفسیر آیه 213 از سوره بقره

مراد از امت واحده در آیه 213 از سوره بقره چیست؟ کلیک کنید

کَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرِینَ وَمُنذِرِینَ وَأَنزَلَ مَعَهُمُ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ النَّاسِ فِیمَا اخْتَلَفُواْ فِیهِ وَمَا اخْتَلَفَ فِیهِ إِلاَّ الَّذِینَ أُوتُوهُ مِن بَعْدِ مَا جَاءتْهُمُ الْبَیِّنَاتُ بَغْیًا بَیْنَهُمْ فَهَدَى اللّهُ الَّذِینَ آمَنُواْ لِمَا اخْتَلَفُواْ فِیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَاللّهُ یَهْدِی مَن یَشَاء إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ

سوره بقره آیه 213

ترجمه آیه 

مردم قبل از بعثت انبیاء همه یک امت بودند خداوند به خاطر اختلافى که در میان آنان پدید آمد انبیائى به بشارت و انذار برگزید و با آنان کتاب را به حق نازل فرمود تا طبق آن در میان مردم و در آنچه اختلاف کرده اند حکم کنند این بار در خود دین و کتاب اختلاف کردند و این اختلاف پدید نیامد مگر از ناحیه کسانى که اهل آن بودند و انگیره شان در اختلاف حسادت و طغیان بود در این هنگام بود که خدا کسانى را که ایمان آوردند در مسائل مورد اختلاف به سوى حق رهنمون شد و خدا هر که را بخواهد به سوى صراط مستقیم هدایت مى کند.(  سیوره بقره آیه213)

{ همه مردم (پیش از بعثت پیامبرانِ صاحبِ شریعت) یک گروه بودند (که بدون شریعت آسمانى طبق اقتضاى عقول وفطرتشان زندگى مى‏کردند، اما کم کم در امور دنیوى خود به اختلاف افتادند) پس خداوند پیامبران را (با دین و شرایع آسمانى) مژده رسان و بیم دهنده برانگیخت و همراه آنها کتاب ( آسمانى) را به حق (و هدفى والا و عقلانى) فرو فرستاد تا میان مردم در آنچه با هم اختلاف داشتند داورى کند. (سپس در خود کتاب اختلاف پیدا شد که گروهى اصل آن یا معارفى از آن را نپذیرفتند) و اختلاف در آن را پدید نیاوردند مگر کسانى که کتاب به آنها داده شد آن هم پس از آنکه دلایل روشنى (در این باره) براى آنها آمد،  (واین اختلاف هم )از روى حسد و برترى‏طلبى در میان خودشان (بود). پس خداوند کسانى را که ایمان آوردند، به توفیق خود، به حقى که در آن اختلاف داشتند راهنمایى نمود و خداوند هر که را بخواهد به راهى راست هدایت مى‏کند. }

ترجمه مرحوم آیت الله مشکینی

بیان آیه شریفه و اشاره به علت تشریح دین 

این آیه سبب تشریع اصل دین را بیان مى کند، که چرا اصلا دینى تشریع شده ،و مردم مکلف به پیروى آن دین شوند؟

و در نتیجه بینشان اختلاف بیفتد، یک دسته به دین خدا بگروند، دسته اى دیگر کافر شوند، و این معنا را اینطور بیان کرده : که انسان - این موجودى که به حسب فطرتش اجتماعى و تعاونى است - در اولین اجتماعى که تشکیل داد یک امت بود، آنگاه همان فطرتش وادارش کرد تا براى اختصاص دادن منافع به خود با یکدیگر اختلاف کنند، از اینجا احتیاج به وضع قوانین که اختلافات پدید آمده را برطرف سازد پیدا شد، و این قوانین لباس دین به خود گرفت ، و مستلزم بشارت و انذار و ثواب و عقاب گردید، و براى اصلاح و تکمیلش لازم شد عباداتى در آن تشریع شود، تا مردم از آن راه تهذیب گردند، و به منظور این کار پیامبرانى مبعوث شدند، و رفته رفته آن اختلافها در دین راه یافت ، بر سر معارف دین و مبداء و معادش اختلاف کردند، و در نتیجه به وحدت دینى هم خلل وارد شد، شعبه ها و حزبها پیدا شد، و به تبع اختلاف در دین اختلاف هائى دیگر نیز در گرفت ، و این اختلاف ها بعد از تشریع دین به جز دشمنى از خود مردم دین دار هیچ علت دیگرى نداشت ، چون دین براى حل اختلاف آمده بود، ولى یک عده از در ظلم و طغیان خود دین را هم با اینکه اصول و معارفش روشن بود و حجت را بر آنان تمام کرده بود مایه اختلاف کردند.

پس در نتیجه اختلاف ها دو قسم شد، یکى اختلاف در دین که منشاءش ستمگرى و طغیان بود، یکى دیگر اختلافى که منشاءش فطرت و غریزه بشرى بود، و اختلاف دومى که همان اختلاف در امر دنیا باشد باعث تشریع دین شد، و خدا به وسیله دین خود، عده اى را به سوى حق هدایت کرد، و حق را که در آن اختلاف مى کردند روشن ساخت ، و خدا هر کس را بخواهد به سوى صراط مستقیم هدایت مى کند.

پس دین الهى تنها و تنها وسیله سعادت براى نوع بشر است ، و یگانه عاملى است که حیات بشر را اصلاح مى کند، چون فطرت را با فطرت اصلاح مى کند، و قواى مختلف فطرت را در هنگام کوران و طغیان تعدیل نموده ، براى انسان رشته سعادت زندگى در دنیا و آخرتش را منظم و راه مادیت و معنویتش را هموار مى نماید، این بود یک تاریخ اجمالى از حیات اجتماعى و دینى نوع انسان ، اجمالى که از آیه شریفه مورد بحث استفاده مى شود، و اگر آن را به تفصیل بیان نکرد، در حقیقت به تفصیلى که در سایر آیات آمده اکتفا نموده است .

آغاز خلقت انسان 

گفتیم آیات دیگر قرآن که هر کدام در جائى قرار دارد تفصیل تاریخ بشریت را بیان کرده ، و حاصل این تفصیل این است که نوع انسانى (البته نه تمامى انواع انسانها که حتى شامل سایر ادوار بشریت هم بشود بلکه این نوعى که فعلا نسلش در روى زمین زندگى مى کند نوعى نیست که از نوع دیگرى از انواع حیوانات و یا غیر حیوانات پدید آمده باشد

(مثلا از میمون درست شده باشد)، و طبیعت ، او را که در اصل حیوانى دیگر بوده با تحولات خود تحول داده ، و تکامل بخشیده باشد. بلکه نوعى است مستقل ، که خداى تعالى او را بدون الگو از مواد زمین بیافرید. و خلاصه روزگارى بود که آسمان و زمین و همه موجودات زمینى بودند، ولى از این نسل بشر هیچ خبر و اثرى نبود، آنگاه خداى تعالى از این نوع یک مرد و یک زن خلق کرد، که نسل فعلى بشر منتهى به آن دو نفر مى شود، مى فرماید: (یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَى? وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ? إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ ? إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ  سوره حُجُرات آیه 13) و نیز مى فرماید: (هُوَ الَّذی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها لِیَسْکُنَ إِلَیْها فَلَمَّا تَغَشَّاها حَمَلَتْ حَمْلاً خَفیفاً فَمَرَّتْ بِهِ فَلَمَّا أَثْقَلَتْ دَعَوَا اللَّهَ رَبَّهُما لَئِنْ آتَیْتَنا صالِحاً لَنَکُونَنَّ مِنَ الشَّاکِرینَ )و نیز مى فرماید: (إِنَّ مَثَلَ عِیسَى عِنْدَ اللَّهِ کَمَثَلِ آَدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ قَالَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ  سوره آل عمران آیه 59) این بود خلاصه اى از تاریخ پیدایش بشر از نظر قرآن .

فرضیه هاى علماى طبیعى امروز در باره تکامل بشر هیچ دلیل علمى و یقینى ندارد

و امااین فرضى که علماى طبیعى امروز کرده اند، که تمامى انواع حیوانات فعلى و حتى انسان از انواع ساده ترى پیدا شده اند، و گفته اند: که اولین فرد تکامل یافته بشر از آخرین فرد تکامل یافته میمون پدید آمده ، که مدار بحث هاى طبیعى امروز هم همین فرضیه است ، و یا گفته اند: انسان از ماهى تحول یافته ، همه این حرفها فرضیه اى بیش نیست و فرضیه هم هیچ دلیل علمى و یقینى ندارد، بلکه آن را فرض و تصور مى کنند، تا به وسیله آن بیانات علمى خود را توجیه و تعلیل کنند، و هر قدر هم که این فرضیه ها معتبر باشد، اعتبارش ربطى به اعتبار حقایق دینى ندارد، بلکه حتى با امکانات ذهنى هم منافات ندارد، چون بیشتر از توجیه کردن آثار و احکام مربوطه به موضوع بحث ، خاصیت دیگرى ندارد، و ما ان شاء اللّه بحث مفصل این موضوع را در سوره آل عمران در تفسیر آیه : (إِنَّ مَثَلَ عِیسَى عِنْدَ اللَّهِ کَمَثَلِ آَدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ قَالَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ  سوره آل عمران آیه 59) خواهیم کرد.

انسان از روحى و بدنى ترکیب شده، انسان مرکب از روح و بدن است 

خداى تعالى این نوع از موجودات را - آن روز که ایجاد مى کرد - از دو جزء و دو جوهر ترکیب کرد، یکى ماده بدنى ، و یکى هم جوهرى مجرد، که همان نفس و روح باشد، و این دو، مادام که انسان در دنیا زندگى مى کند متلازم و با یکدیگراند، همینکه انسان مرد بدنش مى میرد، و روحش ، همچنان زنده مى ماند، و انسان (که حقیقتش همان روح است ) به سوى خداى سبحان باز مى گردد.

خداى تعالى در این باره در سوره مؤمنون مى فرماید:(وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن سُلَالَةٍ مِّن طِینٍ (12) ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِی قَرَارٍ مَّکِینٍ (13) ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَکَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ ? فَتَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ (14)، )  ثُمَّ إِنَّکُم بَعْدَ ذَ?لِکَ لَمَیِّتُونَ (15) ثُمَّ إِنَّکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ تُبْعَثُونَ (16)

این آیات عینا همان مطلبى را که گفتیم خاطرنشان مى سازد.

ودر این معنا است آیه شریفه : ( فَإِذَا سَوَّیْتُهُ وَنَفَخْتُ فِیهِ مِن رُّوحِی فَقَعُواْ لَهُ سَاجِدِینَ  سوره حِجر آیه 29 ).

و از همه آیات روشن تر آیه شریفه زیر است ، که مى فرماید: وَقَالُوا أَئِذَا ضَلَلْنَا فِی الْأَرْضِ أَئِنَّا لَفِی خَلْقٍ جَدِیدٍ بَلْ هُم بِلِقَاء رَبِّهِمْ کَافِرُونَ (10) قُلْ یَتَوَفَّاکُم مَّلَکُ الْمَوْتِ الَّذِی وُکِّلَ بِکُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ (11) وَلَوْ تَرَى إِذِ الْمُجْرِمُونَ نَاکِسُو رُؤُوسِهِمْ عِندَ رَبِّهِمْ رَبَّنَا أَبْصَرْنَا وَسَمِعْنَا فَارْجِعْنَا نَعْمَلْ صَالِحاً إِنَّا مُوقِنُونَ (12) وَلَوْ شِئْنَا لَآتَیْنَا کُلَّ نَفْسٍ هُدَاهَا وَلَکِنْ حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّی لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ (13) سوره السجده آیه 10  الی 13.

بطوریکه ملاحظه کردید سؤ ال کفار ناشى از این بود که مردن بدن را مردن آدمى مى پنداشتند، و از در تعجب مى پرسیدند: بعد از آنکه مردیم و اعضا و اجزاء ما متلاشى و در زمین مستهلک شد، دوباره زنده مى شویم ؟ خداى تعالى در پاسخ فرمود: آنچه در زمین مستهلک مى شود شما نیستید، بدن شما است ، و اما خود شما را ملک الموت مى گیرد، و ضبط مى کند، پس شما غیر آن بدن هستید که در زمین دفن مى شود، آنچه در زمین گم مى شود بدن ها است ، و اما انسانها که همان نفوس بشرى باشد گم شدنى و از بین رفتنى و مستهلک شدنى نیستند، و به زودى ان شاء اللّه بحث مفصل پیرامون آنچه در این باره از قرآن استفاده مى شود، و بحث در اینکه حقیقت روح انسانى چیست در محل مناسبش خواهد آمد.

شعور حقیقى انسان و ارتباطش با اشیا 

خداى تعالى آن روز که بشر را مى آفرید شعور را در او به ودیعه نهاد، و گوش و چشم و قلب در او قرار داد، و در نتیجه نیروئى در او پدید آمد به نام نیروى ادراک و فکر، که به وسیله آن حوادث و موجودات عصر خود و آنچه قبلا بوده ، و عوامل آنچه بعدا خواهد بود نزد خود حاضر مى بیند، پس مى توان گفت : انسان به خاطر داشتن نیروى فکر به همه حوادث تا حدى احاطه دارد چنانکه خداى تعالى هم در این باره فرموده : (عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ سوره علق آیه 5 ) و فرموده : (وَ اللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِکُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ سوره نحل آیه 78). و مى فرماید: ( وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاء کُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلاَئِکَةِ فَقَالَ أَنبِئُونِی بِأَسْمَاء هَـؤُلاء إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ  سوره بقره آیه 31).

و نیز خداى تعالى براى این نوع از جنبندگان زمین سنخى از وجود اختیار کرده که قابل ارتباط با تمامى اشیاء عالم هست ، و مى تواند از هر چیزى استفاده کند، چه از راه اتصال به آن چیز، و چه از راه وسیله قرار دادن براى استفاده از چیز دیگر، همچنانکه مى بینیم : چه حیله هاى عجیبى در امر صنعت به کار مى برد و راههاى باریکى با فکر خود براى خود درست مى کند، و خداى تعالى هم در این باره فرموده : ( هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُم مَّا فِی الأَرْضِ جَمِیعاً ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاء فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ  سوره بقره آیه 29. و نیز فرموده : (وَسَخَّرَ لَکُم مَّا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأَرْضِ جَمِیعًا مِّنْهُ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ سوره جاثیه آیه 13 )، و آیاتى دیگر که همه گویاى این حقیقتند که موجودات عالم همه براى انسان رام شده اند.

دانش هاى عملى انسان 

این دو عنایت که خدا به انسان کرده ، یعنى نیروى فکر و ادراک و رابطه تسخیر موجودات ، خود یک عنایت سومى را نتیجه داده ، و آن این است که توانست براى خود علوم و ادراکاتى دسته بندى شده تدوین کند، تا در مرحله تصرف در اشیا و به کار بردن و تاءثر در موجودات خارج از ذات خود آن علوم را بکار بگیرد، و در نتیجه (با صرف کمترین وقت و گرفتن بیشترین بهره ) از موجودات عالم براى حفظ وجود و بقاى خود استفاده کند.

توضیح اینکه اگر شما خواننده عزیز ذهن خود را از آنچه مشغولش کرده خالى کنى ، و مانند کسى که تاکنون از وضع انسانها خبرى ندارد در انسان ، این موجود زمینى فعال و به کار گیرنده فکر و اراده - نظر بیفکنى ، و چنین فرض کنى که اولین بار است که این موجود را مى بینى ، و درباره اش مى اندیشى ، آن وقت خواهى دید که یک فرد از این انسان در کارهاى زندگیش ادراکات و افکارى را به کار مى گیرد، و ابزار کار خود قرار مى دهد که نمى توانى آن ادراکات را به شمار آورى ، آنقدر زیاد است که عقل از کثرت و پردامنگى و تشتت جهات آنها دچار دهشت مى شود.

و این علوم که گفتیم ابزار کار انسانها است ، عامل فراهم آمدن ، و دسته بندى شدن ، و انشعاب هر یک از دیگرى ، و یا ترکیب آنها،   یا حواس ظاهرى و باطنى انسان است ، و یا تصرف قوه فکریه او، تصرفش هم یا تصرفى است ابتدائى ، و یا تصرفهائى پى در پى ، و این نکته امرى است واضح ، که هر انسانى آن را هم از خودش در مى یابد، و هم از دیگران ، و در دریافت آن احتیاج به دقت و تدبر ندارد، بلکه صرف توجه کافى است .

گوناگونى علوم و ادراکات انسان 

حال که متوجه این نکته شدى مى گوئیم : اگر این توجه و نظر را در علوم و ادراکات خود و یا انسانى دیگر تکرار کنى ، خواهى دید که همه آنها یکسان نیستند، بعضى از ادراکات بشرى تنها جنبه حکایت و نشان دادن موجودات خارجى را دارند، و منشا اراده و عملى در ما نمى شوند، مثل اینکه درک مى کنیم :

که این زمین است ، و آن آسمان است ، و عدد چهار جفت است ، و آب روان است ، و سیب یکى از میوه ها است و امثال این تصورها و تصدیق ها، که تنها از راه فعل و انفعال مغزى حاصل مى شود، یعنى ماده خارجى وقتى در برابر حس ما و ادوات ادراکى ما قرار مى گیرد حس ما منفصل شده ، مى فهمیم که آن آب و این زمین است ، و نظیر آن علمى است که از مشاهده نفس خود و حضور نفس یعنى همان که از آن تعبیر مى کنیم به (من ) در نزد خود براى ما حاصل مى شود، و باز نظیر آن کلیات مقوله اى است که درک مى کنیم ، و درک آن نه اراده اى در ما ایجاد مى کنند و نه باعث صدور عملى از ما مى شوند، بلکه تنها چیرهائى که در خارج است براى ما حکایت مى کنند.

این یک عده از درک هاى ما است ، یک عده ادراک هاى دیگر داریم ، به عکس قسم اول ، ادراک هائى است که تنها در موردى به آنها مى پردازیم که بخواهیم به کارش بزنیم ، و آنها را وسیله و واسطه به دست آوردن کمال و یا مزایاى زندگى خود کنیم و اگر دقت کنید، هیچ فعلى از افعال ما خالى از آن ادراکات نیست ، از قبیل اینکه کارهائى زشت و کارهائى دیگر خوب است ، کارهائى هست که نباید انجام داد، و کارهاى دیگرى هست که باید انجام داد، و عمل خیر را باید رعایت کرد، و عدالت خوب و ظلم زشت است ، این در باب تصدیقات ، و اما در باب تصورات مانند تصور مفهوم ریاست و مرئوسیت ، عبدیت و مولویت ، و امثال آن .

و اینگونه ادراکات مانند قسم اول از امور خارجى که منفصل و جداى از ما و از فهم ما است حکایت نمى کند، بلکه ادراکاتى است که از محوطه عمل ما خارج نیست ، و نیز از تاءثر عوامل خارجیه در ما پیدا نمى شود، بلکه ادراکاتى است که خود ما با الهام احساسات باطنى خود براى خود آماده مى کنیم ، احساساتى که خود آنها هم مولود اقتضائى است که قواى فعاله ما، و جهازات عامله ما دارد، و ما را وادار به اعمالى مى کند، مثلا قواى گوارشى ما و یا قواى تناسلى ما اقتضاى اعمالى را دارد که مى خواهد انجام یابد، و نیز اقتضاى چیرهائى را دارد که باید از خود دور کند، و این دو اقتضا،باعث پیدایش صورت هائى از احساسات از قبیل حب و بغض ، و شوق و میل ، و رغبت مى شود.

و آنگاه این صور احساس ما را وا مى دارد تا علوم و ادراکاتى از معناى حسن و قبح و سزاوار و غیر سزاوار، و واجب و جایز، و امثال آن اعتبار کنیم ، و سپس آن علوم و ادراکات را میان خود و ماده خارجى واسطه قرار دهیم ، و عملى بر طبق آن انجام دهیم تا غرض ما حاصل گردد.

پس معلوم شد که ما علوم و ادراکاتى داریم که هیچ قیمت و ارزشى ندارد، مگر در عمل ، که اینگونه ادراکات را علوم عملى مى نامیم ، و بحث مفصل در این مقام محلى دیگر دارد.

هدایت خداوند که مربوط به تمامى موجودات مى شود ، و هدایت او که مختص انسان است

و خداى سبحان این علوم و ادراکات را به ما الهام کرده ، تا ما را براى قدم نهادن در مرحله عمل مجهز کند، و ما شروع کنیم به تصرف در عالم ، تا آنچه را که خدا مى خواهد، بشود، و خداى تعالى در این باره فرموده : (قالَ رَبُّنَا الَّذی أَعْطی‏ کُلَّ شَیْ‏ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدی‏   سوره طه آیه 50) و نیز فرموده : (الَّذِی خَلَقَ فَسَوَّى* وَالَّذِی قَدَّرَ فَهَدَى  سوره اعلی آیه  2  و 3) و این هدایت هدایتى است مربوط به تمامى موجودات ، که هر موجودى را به سوى کمال مخصوص به خودش هدایت کرده ، او را براى حفظ وجودش و بقاى نسلش به اعمالى مخصوص به خودش سوق داده ، چه اینکه آن موجود داراى شعور باشد یا بى شعور.

و اما در خصوص هدایت انسان فرموده (وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها  سوره شمس آیه 7 و8) که به حکم این آیه فجور و تقواى انسانها براى آنها معلوم و به الهامى فطرى و خدائى مشخص شده است ، هر کسى مى داند چه کارهائى سزاوار است انجام دهد، و رعایتش کند، و چه کارهائى سزاوار انجام نیست ، و اینگونه علوم ، علوم عملیه اى است که در خارج نفس انسانى اعتبار ندارد، و شاید بهمین جهت فجور و تقوا را به نفس نسبت داد.

و در باره کارهائى که نباید کرد فرمود: (وَما ه?ذِهِ الحَیاةُ الدُّنیا إِلّا لَهوٌ وَلَعِبٌ ? وَإِنَّ الدّارَ الآخِرَةَ لَهِیَ الحَیَوانُ ? لَو کانوا یَعلَمونَ سوره عنکبوت آیه 64 ) چون لعب عملى است که جز در خیال حقیقتى ندارد، زندگى دنیا هم همینطور است ، جاه و مال و تقدم و تاءخر و ریاست و مرئوسیت ، و سایر امتیازاتش همه خیالى است ، و در واقع و خارج از ذهن صاحب خیال حقیقتى ندارد، به این معنا که آنچه در خارج است حرکاتى است طبیعى که انسان به وسیله آن حرکات در ماده اى از مواد عالم تصرف مى کند، حال فردى که این حرکات را از خود بروز مى دهد هرکه مى خواهد باشد، آنچه در خارج تحقق دارد از اینکه یک انسان رئیس است ، انسانیت او است ، و اما ریاستش جز در خانه خیال و وهم تحققى ندارد، و همچنین لباسى که یک انسان به تن کرده آنچه از این لباس در خارج هست خود لباس است ، اما مملوک بودنش براى او در خارج نیست ، تنها در وهم و خیال صاحب لباس است ، و بر همین قیاس است تمامى شؤ ون زندگى دنیا.

انسان هر چیزى را جهت انتفاع استخدام مى کند 

پس این سلسله از علوم و ادراکات است که واسطه و رابطه میان انسان و عمل در ماده مى شود، و از جمله این افکار و ادراکات تصدیقى، تصدیق به این معنا است که (واجب است هر چیزى را که در طریق کمال او مؤ ثر است استخدام کند).

و به عبارتى دیگر، این اذعان است که باید به هر طریقى که ممکن است به نفع خود و براى بقاى حیاتش از موجودات دیگر استفاده کند، و به هر سببى دست بزند، و بهمین جهت است که از ماده این عالم شروع کرده ، آلات و ادواتى درست مى کند، تا با آن ادوات در ماده هاى دیگر تصرف کند، کارد و چاقو و اره و تیشه مى سازد، سوزن براى خیاطى ، و ظرف براى مایعات ، و نردبان براى بالا رفتن ، و ادواتى غیر اینها مى سازد، که عدد آنها از حیطه شمار بیرون است ، و از حیث ترکیب و جزئیات قابل تحدید نیست ، و نیز انواع صنعت ها و فنونى براى رسیدن به هدف هائى که در نظر دارد مى سازد.

................................................                   ...................................ادامه دارد..................................

مراد از امت واحده در آیه 213 از سوره بقره چیست؟ کلیک کنید

(کلیک کنید)در متن مذکوردربالا آیات اعراب گذاری شده با آدرس آن ها که برگرفته از اینترنت است جایگزین آیات بدون اعراب در متن شده وعلاوه براین برخی اصلاحات واضافات نیز انجام گرفته است

توسط : سیداصغرسعادت میرقدیم لاهیجی

نقل از سایت شهید آوینی

http://www.aviny.com/quran/almizan/jeld-2/mizan-06.aspx

به نام خدا

قال رسول الله صلی الله علیه وآله وسلّم

(البته این روایت از علی ع هم ذکرشده است)

اَشجَعُ النّاسِ مَن غَلَبَ هَواهُ

شجاعترین انسانها کسی است که بر هوای نفس خود پیروز گردد.

معانی الاخبار، شیخ صدوق، ص 195

**************************************

***نسیم معرفت***

یک دوبیتی ناقابل از بنده تقدیم شما

مرد آن است حریف خویشتن باشد

مرد آن است حریف خویشتن باشد

ورنه خوار است اگرچه پیلتن باشد

مرد آن است که کنترل کند خودرا

در هوی وهوس امیرخویشتن باشد

سیداصغرسعادت میرقدیم