تربیت طلاب در مکتب عزت نفس

تو به قیمت ورای دو جهانی               چه کنم قدر خود نمی دانی

عزت نفس یکی از عناصر اساسی پیروزی و موفقیت انسان در مسیر زندگی است که می تواند زمینه استفاده بهینه از ظرفیت ها و توان جوانی و نوجوانی را فراهم آورد. جوانی که دارای صفت حمیده عزت نفس است  بهتر می‌تواند از فرصتها استفاده کرده و مولّد و خودکفا باشد. علاوه بر اینکه جوان برای عبور از مرحله مهم و تاثیرگذار جوانی، نیازمند بنیانی استوار است تا بتواند با تکیه بر آن، برهه جوانی را با موفقیت پشت سر گذاشته و در واقع مجهز به بخش عمده‌ای از این بنیاد استوار، وارد دنیای بزرگسالی ‌شود.

به تحقیق می توان گفت عزت نفس یکی از مولفه های  اصلی شکل گیری شخصیت انسان و عامل رسیدن وی به قله های سربلندی و افتخار است. بنابراین عزت نفس در عین اینکه از طرفی برای تمام افراد یک فضیلت اخلاقی بشمار می رود، از سوی دیگر نیز، محرک آدمی در اجرای دیگر برنامه های اخلاقی تلقی می شود. به عبارت دیگر، شرافت نفس، افزون بر آن که خود از نظر فردی صفتی نیکوست، می تواند ضامن اجرای دیگر صفات پسندیده در محیط خانواده و اجتماع نیز به شمار آید.

عزت در اصطلاح حالتی است که مانع مغلوب شدن انسان در برابر سختی ها و مشکلات می شود.(1) عزت یعنی ارزشمندی، شرافت و توانایی؛ که سرمنشأ واقعی آن خداوند متعال است چنانکه می فرماید: «ایبتغون عندهم العزه فان العزه لله جمیعا؛ آیا نزد کافران عزت می طلبند عزت همه نزد خداست.» (نساء 93)

در آموزه های دینی، برای عزت نفس مومنین حساب ویژه ای باز شده است و از همین رو، بر عواملی تاکید می شود که هم موجب عزت او هستند و هم سبب بقای آن. در واقع بر اساس آنچه از معارف دینی استفاده می شود، انسان با انجام کارهایی همچون حفظ زبان، قناعت، صبر بر مصیبت، کظم غیظ، احسان و گذشت می تواند به عزت کرامت نفس دست یابد. به عنوان نمونه در روایتی آمده است که هر کس خشم خود را فرو برد، خداوند عزت او را در دنیا و آخرت زیاد می کند.(2)

نکته ای که در اینجا توجه به آن ضروری به نظر می رسد این است که نظام تربیتی خانواده و برخوردهای تربیتی در درون مدرسه و خانواده، از ارکان اصلی شکل گیری روحیه عزت نفس در فرزندان می باشند. هر چه محیط تربیتى کودک از خانواده تا اجتماع و الگوهایی که وی در اطراف خود می بیند، بیشتر مروج این صفت حمیده گفتار و عمل باشند، در نتیجه خود پنداره جوان و نوجوان از خودش مثبت‏تر و قوى‏تر بوده و بدنبال آن از عزت نفس بالاتری برخوردار خواهد بود.علاوه بر محیط تربیتى، نوع نگرش و بینشی که فرد از خودش دارد و آموزه‏هایى که این بینش و نگرش به او مى‏دهد، هر چه از منابع صحیحتر و متون غنى‏تر و فرهنگ بهترى بوجود آمده باشد در خود پنداره فرد و بالتبع آن در عزت نفس او نقش دارد.

بنابراین در یک کلام می بایست اذعان نمود که براى دست یافتن به عزت نفس، باید مبادى تربیت از جمله خانواده، مدرسه و به طور کلی فرهنگ اجتماع را اصلاح کرد و هم آموزه‏هاى تربیتی و اخلاقى و همچنین آموزه‏هاى مربوط به شناخت و بینش افراد را غنى نمود؛ که این خود یک کار بنیادى و ریشه‏اى است که همه متصدیان تعلیم و تربیت، بویژه خانواده باید رعایت کنند، چنانکه اساتید سلف و سنت قدیمی حوزه های علمیه اینگونه بوده اند.

به عنوان نمونه در احوالات سید رضی (ره) وارد شده است که: « وزیری نقل می نماید که خداوند پسرى به سید رضى داد، من هزار دینار در طبقى گذاشته بعنوان هدیه و چشم روشنى براى او فرستادم، سید رضى آن وجه را رد کرد، و گفت: وزیر مى داند که من از هیچ کس هدیه قبول نمى کنم. بار دیگر آن طبق را فرستادم و گفتم این وجه را براى آن مولود فرستادم دخلى بشما ندارد، باز پس فرستاد و گفت : کودکان ما نیز چیزى از کسى قبول نمى کنند بار سوم فرستادم، و گفتم این مبلغ را به قابله بدهید این بار نیز بازگردانید و گفت: وزیر مى داند که زنان ما را زن بیگانه قابلگى نمى کند بلکه ، قابله ایشان از زنان خود ما هستند که اینان نیز چیزى از کسى قبول نمى کنند، براى بار چهارم آن مبلغ را فرستادم و گفتم این مبلغ را بین طلابى تقسیم کنید که در محضر شما درس مى خوانند، سید رضى فرمود: طلاب همه حاضرند هر کس هر مقدار احتیاج دارد از این پول برداد، آنگاه یکى از طلاب برخاست، فقط یک دینار برداشت و قدرى از آن برید و آن بریده را در نزد خود نگهداشت و باقیمانده را در همان طبق گذاشت ،سید رضى پرسید چرا چنین کردى ؟ گفت دیشب براى روغن چراغ احتیاج پیدا کردم و کلید در خزانه شما که وقف بر طلاب است، نبود از این جهت از بقال نسیه روغن چراغ گرفتم، اکنون قدرى از این دینار برداشتم که قرضم را بدهم، سرانجام آن طبق را رد کردند و نپذیرفتند،آرى این گونه بودند عالمان ربانى و طلاب روحانى و با این عزت نفس و بلند همتى و آزادگى و آزاده طبعى و سرافرازى زندگى مى کردند .

نقل شده که پس از این قضیه سید رضى براى هر کدام از طلاب کلید علیحده تهیه فرمودند که هر کسى هر موقع هر مقدارى که احتیاج دارد، از بیت المال بر مى داشت و طلاب هم هیچ وقت بیش از ضروریات اولیه و مخارج یومیه خود بر نمى داشتند.(3)

پی نوشت‏ها:

1.راغب اصفهانی،مفردات الفاظ قرآن، تهرانریال انتشارات مرتضوی،ج2،ص 356

2.محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، تهران، اسلامیه، ج17، ص940

3.محدث قمی، فوائد الرضویه ،تهران، انتشارات کتابخانه مرکزی، ص 494

منابع:

فوائد الرضویه

تهیه و فراروی: فربود، گروه حوزه علمیه تبیان

طلاب و روحانیون اگر نتوانند با مردم ارتباطی سازنده و دوستانه برقرار نمایند، بیشتر کارها و تلاش ها و زحماتشان بی ثمر خواهد شد. یک طلبه هر چند پس از سال ها خون دل خوردن و سختی کشیدن بتواند از نظر علمی به مراتب عالی دست یابد در صورتی این تلاش و مجاهدت علمی او پر ثمر و با خیر و برکت خواهد شد که بتواند از علم الهی خود که آموخته در راستای هدایت مردم و اشاعه و گسترش مذهب بر حق تشیع در جامعه استفاده برد.

اگر طلبه و روحانی از مردم فاصله بگیرد و حجره نشین شود و خود را تافته جدا بافته بداند، در برابر انحرافات و تباهی مردم و جامعه و دور شدن مردم از روحانیت و تسلط دشمنان اسلام بر جامعه و اذهان مردم مسئول خواهد بود و باید که فردای قیامت در محکمه عدل الهی جوابگو باشد!

پیامبر اسلام و فرزندان پاک و مطهرش همیشه با مردم و در میان مردم بودند و با آنان و چون ایشان زندگی می کردند. پیامبر و ائمه علیهم السلام با مردم هم غذا می شدند، نماز می خواندند، جهاد می رفتند، در غم و شادی همراه مردم بودند، به خانه های آنان می رفتند و مهمانشان می شدند، مردم به خانه های ایشان آمد و شد داشتند و بر سفره کرم ایشان می نشستند و ....

با مردم بودن طلاب، منشاء خیر و برکت های فراوانی برای مردم و جامعه و اسلام و حوزه های مقدس علمیه و روحانیت است که به برخی از آن ها اشاره می کنم:

1-درک شرایط و نیازهای جامعه:  

روحانی و طلبه، طبیب روح و روان مردم و گره گشای کارهای گره خورده مردم هستند. مردم از دیرباز برای تسکین درد و آلام خویش به ایشان مراجعه می کنند و روحانیت را محرم اسرار خود می دانند.

روحانی برای تاثیر گذاری بر مردم و انجام رسالت تبلیغی خود به نحو احسن باید بتواند زندگی مردم و شرایط جامعه را به درستی بشناسد و درک کند.

به طور مثال: روحانی ای که بخواهد سخنرانی مفیدی برای مردم جامعه و منطقه خود داشته باشد و یا کتابی کارگشا برای مردمش بنویسد، اگر نتواند نیاز امروز مردم جامعه اش را بشناسد و درک درستی از شرایط فعلی جامعه نداشته باشد، مطالبی بیان می کند و می نویسد که سود چندانی برای مردم و جامعه نخواهد داشت و دردی از آنان درمان نمی کند.

یکی از مشکلات و گرفتاری های امروز مردم جامعه ما، ازدواج جوانان است. به دلیل باب شدن رسوم غلط و توقعات بی جا بسیاری از خانواده ها نمی توانند برای ازدواج جوانانشان اقدام چندانی انجام دهند، از این رو بسیاری از جوانان علی رغم میلشان نمی توانند رو به ازدواج آورند و به همین جهت است که مشکلات بسیاری برای این گونه جوانان و خانواده هایشان و جامعه و کشور ایجاد شده است .

این جاست که یک طلبه به عنوان مددکار مردم باید وارد کارزار شده و با بیان و قلم خویش مردم را نسبت به عواقب تلخ این رسوم غلط و توقعات نابجا آگاه سازد و به ارشاد مردم پردازد و از قدرت معنوی خود در میان مردم برای برداشتن موانع ازدواج و منسوخ ساختن این رسوم غلط و پایین آوردن توقعات مردم استفاده کند تا به وظیفه و رسالت طلبگی خود عمل نموده باشد.

2-دریافتن خواسته های مردم از روحانیت:

یک شرکت موفق برای ادامه یافتن موفقیت هایش باید خواسته های مشتریانش را به خوبی بشناسد و مطابق با آن خواسته ها و توقعات محصولات خود را به مردم عرضه بدارد.

روحانیت برای ادامه دادن به حکومت بر دل های مردم و حفظ و حراست از کیان اسلام باید خواسته های مردم از روحانیت را به درستی بشناسد و خواسته های بر حق مردم را بر آورده سازد.مردم از طلاب و روحانیون می خواهند که با آنان و در کنارشان باشند .

3-جذب مردم به روحانیت :

این که مردم در جامعه ببینند، روحانیون و طلاب در جامعه همانند آنان و در کنار آنان زندگی می کنند و هم چون آنان در صف نانوایی می ایستند، سوار اتوبوس و تاکسی می شوند، پارک می روند، کتابخانه می روند و ... مجذوب روحانیت و حوزه های مقدس علمیه خواهند شد.

این که مردم ببینند، روحانیت همانند آنان و در کنار آنان در جامعه زندگی می کند و روزگار می گذراند و هم چون آنان با مشکلات و ناملایمتی های روزگار دست و پنجه نرم می کند، به دیده تحسین و احترام به روحانیون و طلاب می نگرند.

4-هدایت مردم:

طلاب و روحانیون از آن جا که ادامه دهنده راه پیامبر اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله هستند باید چون پیامبر، طبیب دوار باشند. لازمه طبیب دوار بودن با مردم و همراه آنان بودن است. باید با مردم و در میان جامعه بود و از فرصت های پیش آمده و موجود برای اشاعه و گسترش و ترویج فرهنگ اسلامی بیشترین استفاده را برد.

این نهایت هنرمندی یک طلبه است که از هر فرصتی برای تبلیغ و گسترش مذهب بر حق جعفری استفاده نماید و به رسالت خود به بهترین شکل عمل نماید.

می توان در ایستگاه اتوبوس منتظر آمدن اتوبوس بود و از این چند دقیقه برای تبلیغ معارف بی بدیل تشیع استفاده برد.

5-بی تاثیر کردن تلاش دشمنان:

دشمنان قسم خورده و مکار شیعه و مردم ایران اسلامی تمام توان خود را برای منحرف ساختن مردم و دور نمودن آنان از اسلام و جدا ساختن آنان از روحانیت به کار بسته اند.

شبکه های تلویزیونی ماهواره ای به مدد پول های فراوان حامیان مالی غربی خود به صورت شبانه روزی در پی اثر گذاری بر مردم ایران و منحرف نمودن مردم و دور ساختن آنان از خدا و معنویت و روحانیت هستند. با افسوس فراوان، آنان تا حد زیادی توانسته اند بر جامعه اسلامی ما اثر منفی گذارند و بین مردم و روحانیت فاصله ایجاد کنند.

روحانیت نباید اجازه دهد که دشمنان اسلام و ایران اسلامی بتوانند به اهداف شوم و پلیدشان دست یابند. آن گاه که ما طلاب در بین مردم و با مردم و درکنار آنان و در جامعه باشیم می توانیم بسیاری از تلاش های دشمنان را بی اثر کنیم و نقشه های آنان را نقش بر آب سازیم.

تهیه وتولید:مهدی صدری-گروه حوزه علمیه تبیان

آن مقدار که باید سختی بکشیم، بالاخره می ‏کشیم

قواعد رزق و تدبیر معیشت در زندگی طلبگی(4)

نتیجه و لذت فقر

در تربیت فرزند، فقر در اوائل زندگی خیلی م?ثر است. خوش به سعادت کسانی که در اوایل زندگی، سختی می‌کشند. این‌ها ان‌شاءالله بچه‌‌های خوبی خواهند داشت. شما یک مقدار امکانات داشته باشی، دلت نمی‏ آید به بچه‌‌ ات ندهی. بچه که سختی نمی‏ کشد، بعد خراب می‏شود. بچه طلبه نباید بد بشود؛ خیلی بد است؛ خیلی غصه دارد. مناجات‌‌ های شهید چمران را ببینید؛ از گرسنگی‌‌ها و از فقر و نداری خودش چقدر زیبا سخن می‏گوید. در اوایل طلبگی‌، مناجات‌‌‌ های آقای چمران خیلی روی ما م?ثر بود.

جبهه خیلی تجربه عالی و فوق‌‌ العاده‌‌ ای بود؛ ولی من زیاد فرق اثر معنوی جبهه با اثر معنوی آن اتاقی که سال اولی که قم آمده بودم و حدود ده سال در آن مستأجر بودیم را نمی‌ فهمم. بالای پنجره، لای درزش باز بود و برف که می ‏آمد، شب می ‏ریخت روی سرمان و بیدار می‏ شدیم. آن زمان گاز که نبود. با یک مکافاتی یک چراغ نفتی داشتیم که وقتی خاموشش می‏کردیم راحت‌‌ تر بودیم؛ از بس این بوی بدی داشت. من یادم هست هر وقت این کفشدار حرم، کفش ما را می‏گذاشت نزدیک آن جایی که بغل بخاری بود که خودش را گرم می‏کرد، موقع برگشتن پایم که در کفش گرم می‌ ماند، تا خانه خوشحال بودم. لذت‌ ‌بخش‌ ‌ترین صحنه ها همین ‌هاست.

این سختی‌ ها در آینده، زیبایی‌‌ هایش باقی می‏ماند. خدا می‏تواند همه عالم را زیر پای شما بیاندازد. به خدا اطمینان داشته باشید. این‌که نداده، حتما خواسته لذتش را ببرید. فقر طلبگی یک لذتی دارد که یاد آدم می‏ماند.

طلبه یک زجرهایی باید بکشد. من یک زمانی در فعالیت‌‌‌ های تبلیغی زجرهایی می ‏کشیدم؛ دو بار تصادف کردیم و چند ماه در بیمارستان بستری بودیم. بعد به مسئول دفترمان گفتیم یک مقدار مراقبت کنید. همین که شروع کردیم به مراقبت کردن دیدیم نمی‌ شود؛ اصلا دست ما نیست. مثلا یک وقت مراقب بودیم که راننده خوب باشد و سیگار نکشد؛ آن وقت ماشین بین راه تصادف می‏ کرد و مجبور می‏ شدیم با یک تاکسی سیگاری برویم. آن‌قدر این بلا‌ها سر ما آمد که دیگر ول کردیم و گفتیم: آن مقدار سختی که باید بکشیم، بالاخره می ‏کشیم. با تدبیر ما نمی‏شود جلویش را گرفت. این‌ها واقعا به عقل و درک ما نیست. لذا طلبه زیاد نباید به تدبیر معیشت بپردازد.

مصائب بیمه

من خاطره‌‌ای را به شما بگویم. حاج خانم ما خیلی این‌ بچه های ما را گرم نگه می‏داشت که یک وقت سرما نخورند؛ اما همین گرم نگه داشتن موجب می‏شد که بچه‌‌ ها مدام سرما بخورند. بچه را نباید زیاد در خانه گرم نگه داشت. پول طلبگی هم مگر چقدر بود؟ آن زمان بیمه هم نبود. تقریبا ما نصف پول طلبگی را می‏ دادیم بابت دوا و دکتر توی صف می‏ نشستیم و همه ‌اش می ‏گفتیم: خدایا! آخه یک کسی نیست به عقلش برسد بیمه‌ بکند این طلبه ‌‌ها را؟! اصلا آن پول را به ما ندهند و خودشان مستقیم بدهند این‌جا تا یک کاری بکنند. ما که نمی‏گوییم پولمان زیادتر بشود؛ ولی ما همه این شهریه ناچیز را می‏دهیم به این آقایان دکترها. دوتا بچه اولمان بیمه نبودند؛ آن دوتای بعدی بیمه شدند. گفتیم خب دیگر، حالا حداقل پول دکتر نمی‏ دهیم. خدا را شاهد می‏گیرم این از لطیفه‌‌ های خانه ماست که در خانه ما همیشه مطرح می‏شود. از آن به بعد مریضی‌‌ ها جوری به تور ما می‏خورد که مجبور می‏ شدیم آژانس بگیریم و همان پول را پرداخت بکنیم. گاهی می‏شد یک دارویی را من باید یک دور می‏زدم با تاکسی توی شهر تا پیدا کنم. حالا بیا و درستش کن! در نهایت بیمه در روزی من هیچ تأثیر نکرد؛ تا این‌که تسلیم شدیم و گفتیم خدایا! غلط کردیم؛ هرکاری دلت می‏خواهد بکن؛ اصلا ما چه‌‌ کاره‌‌ایم؟ من چرا ناراحت باشم؟ این مزه دارد. حالت را می‏گیرد و تهذیبت می‏کند. این دادن و گرفتن خیلی اثر معنوی دارد. لذا طلبه واقعا باید زیاد به تدبیر معیشت، نپردازد؛ چون نورش کم می‏شود.

شیرینی زندگی فقیرانه

خانواده خوب، خانواده ‌‌ای است که با این فقر بسازد. شیرینی زندگی فقیرانه با یک طلبه برای خانم‌‌ها نعمات فوق‌‌ العاده‌‌ ای به دنبال دارد. تلاش در بستر فقر، دل‌ها را به هم نزدیک می‏کند و آقا و خانم پیوندشان با هم‌‌دیگر محکم می‏شود. بچه‌‌ها هم در این پیوند، روزی گیرشان می‏آید. هرچه رفاه و امکانات بیشتری بیاید، دل‌سردی بیشتر می‏شود. شما فکر نکنید اگر هر هفته یک سرویس طلا برای خانمتان بگیرید، محبت بینتان بیشتر می‏شود؛ نه بلکه سرد می‏شود. وقتی می‏نشینند با هم نقشه می‏کشند که با این پول چه کار کنند، مثلا می‏خواهند بروند عروسی فامیل، چه کادویی ببرند، دیگر درگیری ذهنی‌ شان این چیزهاست. ولی در فقر، محبت در آن خانه رونق می‏گیرد. خانم‌‌ها هم چیزی جز محبت از مردشان نمی‏خواهند؛ چیزی جز یک رابطه عاطفی نمی‏خواهند. فقط به شرطی که خانم‌‌ها به حرف دیگران گوش نکنند. امان از زبان‌‌های نیش‌‌‌دار و مارهای خوش خط و خالی که زندگی را به هم می‏ریزد. بعضی‌‌ها تا به خانه آدم می ‌آیند مهمانی و می‏روند، اخلاق مرد یا زن بد می‌شود؛ چرا؟ چون حرف‌‌هایی زده شده که این‌ها در دلشان حسرت خورده ‌اند.

منبع: دوهفته نامه عهد

نویسنده: حجت الاسلام و المسلمین علیرضا پناهیان

تهیه و تنظیم: علی رضاخواه – گروه حوزه علمیه تبیان

جواهر قناعت

از شاخصه های بالندگی و عزت نفس و کرامت انسان در فرهنگ دینی، قناعت ورزیدن است که هم می تواند به عنوان یک صفت فردی مطرح باشد و هم از ویژگی های یک ملت به حساب آید. این حسنه علاوه بر آنکه از صفات ممتاز اخلاقی محسوب شده و به حسن رابطه فرد با مولای خود منجر می‏شود، در استحکام بنیاد خانواده و روابط اجتماعی نیز از اهمّیت خاصی برخوردار است و آثار مهمی برآن مترتب می‏شود.

برخی لغویون، قناعت را به معنای اکتفا کردن به اندک از آنچه مورد نیاز انسان است(1)، تعریف نموده اند. اما اصطلاحا به این معناست که انسان در مصرف کردن مال و خرج کردن آن برای خود و خانواده‎اش، حالت اعتدال را مراعات نموده و به مقدار ناچیزی از وسایل زندگی که در حدّ ضرورت و نیاز او است، اکتفا نماید. فضیلت اخلاقی قناعت که بعد اجتماعی نیز دارد، با تکرار و تمرین در نفی انسان حاصل می شود و باعث خشنودی و راضی شدن به چیز کم و نگه داشتن نفس از زیاده خواهی می شود.

اهمیت و نتایج عمیق قناعت در زندگی فردی و اجتماعی انسان به حدی است که امام زین العابدین(ع)، در پاسخ به فردی که از ایشان جویای برترین اعمال شده بود، فرمودند: «هو ان یقنع بالقوت...؛ برترین عمل این است که انسان به آنچه در دست او است، قانع باشد.»(2) در ضمن روایتی دیگر، قناعت آن قدر مهم تلقی شده است که موجب سعادت انسان به حساب آمده است.(3) 

قناعت را می توان در دو مرحله خلاصه کرد که مرحله اول، بر راضی بودن به حد ضرورت و مرحله دوم بر رضایت به کمتر از آن دلالت دارد. قناعت بر خلاف آنچه برخی به غلط می پندارند، هیچ منافاتی با کار و کوشش انسان ندارد، چون قناعت، معنایش این نیست که انسان وقتی مقداری از وسایل زندگی در حدّ نیاز ابتدایی‎اش را بدست آورد، دیگر هیچ تلاش وکوششی برای بدست آوردن مال حلال نکند، بلکه قناعت به معنای روحیه ایثار و فداکاری است؛ یعنی اگر در اثر تلاش و فعالیّت مال و مکنت بیش از حد ضرورت و نیاز خود را بدست آورد، این روحیه را داشته باشد که مقداری از آن را به نیازمندان و برادران دینی‎اش و یا برای مصالح عمومی، مصرف نموده، خود به مقدار ناچیزی از آن اکتفا و قناعت کند. خداوند اینگونه افراد را چنین شایسته ستایش نموده است: « یُ?ْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ »(حشر/ 9) یعنی دیگران را بر خود ترجیح می‎دهند هر چند خود نهایت احتیاج را دارند.»

امام صادق(ع) در باب اهمیت قناعت و اظهار بی نیازی، در روایت زیبایی از رسول گرامی اسلام(ص) نقل فرموده اند که: « مردی از اصحاب پیغمبر (ع) حال زندگیش سخت شد. همسرش گفت: ای کاش خدمت پیغمبر(ص) می رفتی و از او چیزی می خواستی. مرد خدمت پیغمبر (ص) آمد و چون حضرت او را دید فرمود: هر که از ما سوال کند به او عطا می کنیم و هر که بی نیازی جوید، خدایش بی نیاز می کند. مرد با خود گفت: مقصودش جز من نیست، پس بسوی همسرش آمد و به او خبر داد. زن گفت رسول خدا (ص) هم بشر است و از حال تو خبر ندارد، او را از حال خودت آگاه کن، مرد خدمتش آمد و چون حضرت او را دید فرمود: هر که از ما سوال کند به او عطا می کنیم و هر که بی نیازی جوید، خدایش بی نیاز می کند. تا سه بار آن مرد چنین کرد. سپس رفت و کلنگی عاریه کرد و به جانب کوهستان رفت. از بالای کوه مقداری هیزم جمع آوری کرد و آورد و به نیم چارک آرد فروخت و آن را به خانه برد. فردا هم رفت و هیزم بیشتری آورد و فروخت و همواره کار می کرد و اندوخته می نمود، تا اینکه خودش کلنگی خرید. باز هم کار کرد تا دو شتر و غلامی خرید و ثروتمند بی نیاز گشت.(4)

همین آثار قناعت و بی نیازی از خلق که تاثیر عمیقی در زندگی فردی و اجتماعی انسان دارد، موجب شده که رهبران دینی جامعه با تاسی به اهل بیت (س)، قناعت را در سرلوحه زندگی خود قرار داده و بدینگونه هرگز بر در خانه حاکمان و ثروتمندان فرود نیامده اند.

« یکى از علماى تبریز در عصر زعامت و مرجعیت شیخ محمد حسن صاحب جواهر، به نجف آمد. وقتى چشمش به صاحب جواهر افتاد گفت : من از برخوردى که در دوران طلبگى صاحب جواهر با وى داشته ام او را مى شناسم ؛ زیرا روزى خواستم مبلغى را بین طلاب تقسیم کنم، وقتى بررسى و حساب کردم، دیدم به هر طلبه یک تومان مى رسد، شروع کردم به تقسیم ، تا آن که به محمد حسن رسیدم به او گفتم : این یک تومان سهم شما است بفرمائید. محمد حسن گفت: نه من نمى گیرم، گفتم: چرا؟ گفت: من امروز بیش از دو ریال احتیاج ندارم و براى روزهاى آینده چیزى نمى گیرم از حقوق شرعى، از کجا که من بعدا زنده باشم و آن را مصرف کنم، گفتم: پس دو ریال بردار بقیه را بده، گفت: من پول خرد ندارم. بالاخره پیش یکى از کفشدارهاى حرم رفتیم، یک تومان را خرد کردیم و محمد حسن تنها دو ریال که هزینه یک روزش بود برداشت.»(5)

پی نوشت‏ها:

1.راغب اصفهانی، مفردات، قم، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع)، ص413

2.همان

3.تاج‌الدین شعیری،جامع الاخبار، قم، انتشارات رضی، ص69

4.کلینی، اصول کافی، قم، اسوه، ج3. ص 208

5.رضا مختاری، سیماى فرزانگان ، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ص 427

منابع:

سیماى فرزانگان

تهیه و فراوری: فربود، گروه حوزه علمیه تبیان

راه‌‌های مشروع کسب درآمد برای طلبه

مقاله قبل را اینجا بخوانید.

قواعد رزق و تدبیر معیشت در زندگی طلبگی(5)

کارهایی که طلبه می‌ تواند برای ازدیاد روزی انجام دهد

البته طلبه برای ازدیاد روزی خودش می‏تواند کارهایی هم انجام دهد. یکی از آن‌ها معمم شدن و ملبس شدن است. داستان حضرت علامه طباطبایی را حتما می‌دانید.‌ ایشان نیمه شبی داشتند نماز می‏ خواندند و مقداری نگران فقر فوق‌‌ العاده خودشان شده بودند. بعد آن عارف در را باز می ‏کند و می ‏فرماید: این هجده سال ما کی شما را رها کردیم که رفتید در فکر دنیا؟! آن هجده سال با ازدواجش و با خیلی کارهایش جور در نمی‏ آید، اما حساب کرد و دید با زمان معمم شدنش جور در می‏ آید.

لباس روحانیت، لطف دیگری دارد. واقعا زندگی انسان را تغییر می‏دهد. کارهای دیگری هم هست که طلبه می”ٹتواند انجام دهد. ازدواج، زندگی انسان را تغییر می‏دهد؛ فرزنددار شدن، زندگی انسان را تغییر می‏ دهد. این‌ها راه‌‌های مشروع کسب درآمد برای طلبه است.

همان‌طور که اشاره کردم، آن آرامشی که طلبه باید در زمان فقر داشته باشد، آن آرامشی که در سایه توکل به خداوند متعال باید داشته باشد، خیلی مهم است.

البته یکی از عواملی که طلبه را وادار می‌کند تا به فکر درآمد باشد، همسر اوست. اگر برای همسرتان خیلی تحمل مشکلات مالی سخت شد، به خدا بگویید: خدایا! فکری به حال من بکن؛ همسرم ناراحت است. مطمئن باشید خدا راه باز می‏کند. این‌که بناست گاهی فقر را تحمل کنیم، معنایش این نیست که باید فقر را تحمیل بکنیم. اگر طلبه‌‌ای را دیدید که وضعش خوب است، به او نگویید که چرا زاهدانه زندگی نمی‏کنی؛ شاید همسرش نمی‏تواند بیشتر از این تحمل کند .حضرت امام (ره) با خانمی از یک خانواده ثروتمند وصلت کرده بودند و خیلی متناسب با او عمل می‏کردند. امام حسین(ع) پشتی گذاشته بودند و پرده‌‌ هایی در منزلشان آویخته شده بود. کسی آمد و ایراد گرفت؛ حضرت فرمودند: این‌ها مهریه همسرم است. پس انعطاف ‌‌پذیری در مقابل همسر، به خاطر رضای خدا واقعا خودش عامل مهمی است است. هرچند همسران محترم طلبه‌‌ها باید آمادگی این مجاهدت را داشته باشند که بیایند و همسر یک طلبه بشوند .

تدبیر نکردن منافاتی با استفاده از فرصت ندارد

نکته پایانی که می‏خواهم عرض بکنم، این است که عدم تدبیر در معیشت طبیعتا مطلق نیست. شده گاهی اوقات یک طلبه برایش فرصتی پیش می ‏آید، طبق یک روایتی از این فرصت باید استفاده کند. مثلا یک زمین مناسبی است، حالا با یک مقدار قرض معقولی بخرش؛ طوری که تو را از مسیر طلبگی خارج نکند. بعد چه بسا این را بفروشی، یکی دیگر بخری و آن را هم بفروشی، یکی دیگر بخری و یک کمی وضعت بهتر بشود؛ این اشکالی ندارد. طلبه ها معمولا با خرید و فروش یکی دوتا خانه که در موقعیت مناسبی خریدند و در موقعیت مناسبی فروختند، دارایی‌‌ های ‌شان تأمین می‏شود و خدا فرصتش را پیش می‏آورد. ولی فقر زیبای طلبگی و زهد زیبای طلبگی را کنار نگذارید و آب در دلتان تکان نخورد.

امیرالم?منین علی (ع) می‏فرماید:‌ قفل دنیا را اگر خواستید با کلیدی باز بکنید و یک بار سعی کردید، اما باز نشد، رهایش کنید. بنده خودم در تجربه زندگی کوتاه و پرعیب خودم، یک جایی برای یک کار دنیایی، مثلا یک وامی که برای یک خانه‌‌ای می‏خواستیم بگیریم، به مشکل برخوردم. شاید یک ماه درسمان مختل شد؛ اما گفتیم عیبی ندارد؛ بالاخره این را باید درستش بکنیم. ده سال من چوبش را خوردم و ده برابر ضرر آن وام را پس دادم. اگر ولش کرده بودیم، راحت‌‌تر زندگی می‏ کردیم. نه ضرر می‏ کردیم و نه گرفتاری می‏ کشیدیم.

یک نکته دیگر هم اینکه یکی از علما به بنده می‏ فرمودند که طلبه اگر فقیر نباشد، تبلیغ نمی‏رود و کار تبلیغ روی زمین می‏ ماند. آقا! شما که گفتید به خاطر کسب روزی نرو تبلیغ؟! بله، شما به خاطر خدا برو تبلیغ، ولی اگر نرفتی تبلیغ چی؟ خدا گاهی اوقات با فقر تو را وادار می‏کند که بروی تبلیغ. این هم یک حسنی دارد، ولی در همان شرایط هم آدم باید دلش را به خدا بسپارد. واقعا «مِن حَیثُ لایَحتَسِب» را برای طلبه، شما قطعی بگیرید.

اگر وضع طلبه‌‌ ها خوب شود ...

مقاله قبل را اینجا بخوانید.

قواعد رزق و تدبیر معیشت در زندگی طلبگی(6)

اخلاص عوامانه و اخلاص عالمانه

البته درمورد پول گرفتن در تبلیغ ما یک اخلاص عوامانه داریم و یک اخلاص عالمانه. اخلاص عوامانه این است که ابالفضل العباس (س) کنار نهر علقمه نداند پس‌‌فردا باب‌‌ الحوائج می‏شود و مخلصانه برای امام حسین (ع) شمشیر بزند. اخلاص عالمانه هم این است که می ‏داند باب‌‌ الحوائج می‏شود، ولی خدا شاهد است که مخلصانه شمشیر می‏ زند. شما باید اخلاص عالمانه داشته باشید. کسی هم که عضو هیئت علمی می‏شود، نمی‌گوییم بد است، ولی مخلصانه برود عضو هیئت علمی بشود؛ بگوید این‌جا یک کرسی باید گرفته بشود که دست نااهل نیفتد. یعنی شما واقعا به ماهی یکی، دو میلیون تومنش نگاه نکنی، و این شدنی است و اصلا ما باید دنبال چنین اخلاصی برویم.

من اعتقادم این است که این وضع مالی بد را خدا برای طلبه خواسته و حتما برکاتی دارد. این وضع مالی بد در جامعه برای چیست؟ من جزئیات را می‏گویم. آیا عقیده «من حیث لایحتسب» باعث نمی‏شود که تفکر دال و مدلول، و علت و معلول ضعیف شود در انسان؟ خب ان ‌شاءالله که ضعیف بشود؛ چون ما در مورد علت العلل فکر نمی‏کنیم. ما وقتی درباره علت و معلول و در مورد این اسباب فکر می‏کنیم، این توجه به اسباب ما را ضعیف می‏کند.

در زندگی تجربه خواهید کرد، به هر عاملی امید پیدا کنید، خدا امیدتان را قطع می‏کند و می‏گوید فقط به من امید داشته باش؛ هرچه پیش آمد، خوش آمد.

پذیرش مشکلات شیرین طلبگی

خدا ان ‌شاءالله وسعت روزی به شما بدهد؛ ولی خدا شاهد است اگر طلبه‌‌ ها وضعشان خوب باشد، شما همکلاسی‌‌ های بدی پیدا خواهید کرد. بگذارید طلبه وضعش جوری باشد که هر کسی زن طلبه نشود تا همسرهای خوبی پیدا کنید. بگذارید هر کسی نیاید سراغ طلبگی تا محیط‏ تان باصفا و نورانی باقی بماند. همین مدرسه معصومیه وقتی ساخته شده بود، یک زمانی در قم خیلی‌‌ ها می‏گفتند با همچین مدرسه‌ ای، دیگر نوری برای طلبه‌‌ ها باقی خواهد ماند؟ مدرسه‌‌ به این شیکی؟ همه چیز دم دست آماده؟ آن زمانی که ما در مدرسه بودیم، باید شال و کلاه می ‏کردیم می ‏رفتیم تا حمام عمومی.‌ آن حمام عمومی هم خودش حکایتی بود. باور بفرمایید که فضای طلبگی خراب می ‏شود. من از شما تمنا می‏کنم که مشکلات طلبگی را شیرین بپذیرید. این‌ها طراحی شده از طرف باری تعالی است که شما نور بگیرید. این‌ها دوره‌‌ های آموزشی است.

تاثیر مدرک در بسته شدن ذهن انسان!

بنده بعضی از طلبه‌ها را می‏شناسم که عمد دارند در جایی استخدام نشوند؛ عمد دارند عضو هیئت علمی نشوند. می‏گویند: برای چه عضو هیئت علمی بشویم؟! ما هر چقدر بخواهید، درس می‏دهیم و کار می‏کنیم، اما عضو هیئت علمی نمی‌‌ شویم. بعضی از طلبه‌ ها عمد دارند مدرک درسی نگیرند. می‏ گویند: مدرک درسی برای چه بگیریم؟! مدرک بگیریم برای این‌که یک سازمانی یا دانشگاهی به ما حقوق بدهد یا اعتبار گیرمان بیاید؟! اعتبار را که خدا می‏دهد، رزق هم که دست خداست. اگر درس خواندن مهم است که می ‌خوانیم؛ دیگر برای چه برویم مدرک بگیریم؟!

بنده تصورم این است حتی اگر کسی مدرک بگیرد و مدام عنوان مدرک ‌های غیرحوزوی ‌اش را این طرف آن طرف ذکر کند، این هم درصدی از توفیق و نور را کم می‏کند. شاید بگویید ما کسی را می‌ شناسیم که عنوان غیرحوزوی دارد و توفیق هم دارد. بنده بر اساس این استدلال خواهم گفت اگر این عنوان را نداشت، توفیقش بیشتر بود. با قصد و نیت تدبیر رزق یا اعتبار، سراغ مدرک رفتن، در بسته شدن ذهن انسان و خلاقیت انسان موثر است؛ در بسته شدن راه خدمت انسان و راه اثر انسان، موثر است. بالاخره ما طلبه شدیم برای این‌که انذار بدهیم؛ برای این‌که برای جامعه ثمره داشته باشیم؛ امرار معاش از طریق طلبگی، این ثمره را کم می ‌کند.

نیت کنیم شهریه را پس بدهیم

اگر طلبه بتواند شهریه را مصرف نکند، خیلی عالی است. پیشنهاد بنده این است که نیت کنید همه شهریه‌‌ هایی را که می‏ گیرید، ان‌ شاءالله از پول شخصی خودتان برگردانید. نیت کنید و به امام زمان (عج) بگویید من این‌ها را قرض می‏گیرم. من می ‏شناسم کسانی را که یادداشت می‏ کنند که من این‌قدر دارم می‏گیرم که این را یک روز برگردانم. این کار روحیه خوبی به آدم می‏دهد.

منبع: دوهفته نامه عهد

نویسنده: حجت الاسلام و المسلمین علیرضا پناهیان

تهیه و تنظیم: علی رضاخواه – گروه حوزه علمیه تبیان