دلیل تعدد زوجات پیامبراکرم(ص) چیست؟

پیامبر اسلام با یازده خانم ازدواج نمودند که با شرح مختصری معلوم می گردد که سیره رسول خدا در این باره چگونه بوده است. پیامبر در سن 25 سالگی با خدیجه کبری ازدواج نمود و تا سن 50 سالگی یعنی سال دهم بعثت فقط با آن بانوی بزرگ زندگی می نمود. بعد از رحلت خدیجه کبری پیامبر با خانمی به نام سوده که شوهرش در حبشه از دنیا رفته بود و بیوه بود ازدواج نمود. سوده دارای خانواده ای مشرک و دشمن پیامبر بود و به علت این که مسلمان شده بود هیچ پشتیبانی در خانواده خود نداشت و او را اذیت می کردند. سپس سایر ازدواج های پیامبر در مدینه و حد فاصل سن 53 تا 63 سالگی رخ داد و به طور قطع آن ازدواج ها عوامل گوناگون سیاسی، اجتماعی و الهی داشت زیرا سن 53 سالگی اقتضایی برای خوشگذرانی جنسی مرد ندارد. به عنوان مثال ازدواج با جویره که از قبیله بنی مصطلق بود موجب شد که بیش از صد خانواده از این قبیله به اسلام بگروند و ازدواج با ام حبیبه دختر ابوسفیان موجب شد دل بزرگترین و قدرتمندترین دشمن مسلمانان به دست آید و توطئه کمتری از سوی او متوجه مسلمین گردد. ازدواج با ام سلمه که شوهرش در احد شهید شده بود و در مدینه غریب و بی کس و سرپرست چهار یتیم بود انگیزه ای الهی بود. همچنین ازدواج با صفیه که بیوه زن بود و شوهرش در جنگ خیبر کشته شده بود. ازدواج با زینب همسر طلاق داده شده زید بن حارث پسر خوانده پیامبر به امر خداوند به جهت برداشتن بدعت حرمت ازدواج با همسر پسرخوانده بود (زیرا آنان همسر پسر خوانده را مانند همسر پسر خود عروس تلقی می کردند). ازدواج با ماریه قبطیه کنیزی که پادشاه اسکندریه برای پیامبر فرستاد به جهت علو مقام و نسب او که به هارون برادر موسی می رسید و مادرش به سموئیل نبی می رسید بود. ازدواج با عایشه و حفصه هم حکمت های خاص خود را داشت - عایشه تنها خانم پیامبر بود که قبل از ازدواج باکره بود. البته دو مسأله که در بین مردم مشهور است از نظر تاریخی ثابت نیست یکی 9 ساله بودن عایشه هنگام ازدواج و دیگری حسن جمال او. برخی از مورخان سن عایشه را 17 یا 18 سال در هنگام ازدواج ثبت کرده اند و از نظر کمالات و زیبایی نیز او را ضعیف شمرده اند. از نظر برقراری عدالت نیز با توجه به شرایط زندگی و خانوادگی در آن زمان و نبود تجمل های امروزی و روحیه و اخلاق بسیار عظیم و با کرامت رسول خدا مسأله به راحتی قابل درک است.
بنابراین علت ازدواج‏هاى پیامبر(صلى الله علیه وآله) را در موارد ذیل، مى‏توان تحلیل کرد:
الف) اجراى حکم الهى و زدودن افکار غلط جاهلى؛ مانند ازدواج با زینب دختر جحش.
ب) تقویت جایگاه اجتماعى زنان آسیب دیده، همچون زنان بیوه و اسیر و رفع تلقى منفى عصر جاهلى در کم ارزش بودن یا بى‏ارزش جلوه دادن آن زنان (در این دوره، همه زنان پیامبر جز عایشه بیوه بودند).
ج) دلجویى از زنان، به دلیل آسیب‏هایى که آنان به خاطر پذیرش اسلام، متحمل شدند؛ مانند ازدواج با ام حبیبه.
د) یک حرکت سیاسى و برقرارى پیوند با قبایل و طوایف بزرگ عرب و جلب پشتیبانى آنان؛ چون پیوند با عایشه.
ه) محافظت و تأمین زندگى بیوه زنان درمانده و فقیر و یتیمان به جاى مانده؛ مانند ازدواج باام سلمه و زینب، دختر خزیمه.
و) نشان دادن عظمت، شکوه و قدرتمندى اسلام و مسلمین؛ مانند ازدواج با صفیه.
ز) حفظ آنان از خطرات جانى؛ مانند وصلت با سوده.
ح) آزادسازى اسیران و بردگان؛ مانند ازدواج با جویریه.ر.ک: المیزان، ج 4، ص 195 ؛ علامه طباطبایى، بررسى‏هاى اسلامى، ص 132 - 139؛ مؤسسه در راه حق، نگرشى کوتاه به زندگى پیامبر اسلام، ص 29؛ رسولى محلاتى، تاریخ انبیاء، ج 3، ص 475. برای آگاهی بیشتر در این زمینه رجوع کنید به: 1- نظام حقوق زن در اسلام، شهید مطهری 2- زن در آیینه جلال و جمال، آیه الله جوادی آملی 3- تفسیر المیزان، ج 4، علامه طباطبایی(ره). دشمنان پیامبر اسلام می خواهند با این اشکالها پیامبر اسلام را انسان هوسران معرفی کنند تا مردم دنیا به اسلام رو نیاورند ولی این کار دشمن سودی به حالش نخواهد داشت و مردم دنیا روز به روز بیشتر به سوی اسلام متوجه می شوند. مردم می دانند که پیامبر اسلام مرد هوس باز و عیاشی نیست و اگر او هوسران بود می توانست در مکه کاملترین هوسرانی را بکند و قریش به او پیشنهاد می کردند که حاضر هستند بهترین و زیباترین دختران را در اختیار او قرار بدهند به شرط اینکه با خدایان آنها کاری نداشته باشد ولی آن حضرت نپذیرفت . پیامبر خدا همسران خود را مخیر ساخته بود که یا با پیامبر بمانند و سختیهای زندگی را تحمل بکنند و یا اینکه طلاق بگیرند و زندگی دنیوی بهتری داشته باشند. یکی از نکته های بسیار شگفت آور این است که پیامبر با وجود همسران متعدد فقط از حضرت خدیجه و ماریه بچه دار شدند.

وب پرسمان دانشجویی

           چهارده مرتبه صلوات برمحمد وآل محمد

سوره یس تلاوت کنید وهدیه نمایید به روح بلند پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم)

شرح حال

کتاب‌های دیگر؟
کتاب دیگر تفسیر موضوعی قرآن است که به طور جمعی و گروهی نوشته‌ایم و در دانشگاه تدریس می‌شود. کتاب دیگر «همسرگزینی» است که بیشتر برای مخاطبان جوان است و مباحث امروز و مشکلات جوانان و راه‌حل‌ها و پیشنهادها در آن مطرح شده و در دست انتشار است. در حوزه کار تفسیر، کتابی را با عنوان «روش‌شناسی تفسیر» در دست انتشار دارم که بر مبنای آن حدود 20 کارگاه در دانشگاه‌های مختلف برگزار شده است.
روش‌شناسی تفسیر یعنی چه؟
اینکه آیات قرآن را چگونه و با چه سیستمی می‌شود تفسیر کرد. برای تفسیر سوره 10 مرحله طرح کرده‌ایم و برای تفسیر آیه 8 مرحله، که اگر این مراحل به دقت اجرا شود، بسیاری مدالیل و مفاهیم آیات روشن خواهند شد. بر اساس این طرح مقدمات تدوین تفسیری جامع را در دستور کار خود دارم.
چگونه؟
براساس این طرح آیات قرآن در قالب هشت مرحله و گام تفسیر می‌شوند که عبارتند از: 1. مفاهیم واژه‌ها، 2. نکات ادبی، 3. نکات بلاغی، 4. ساختار درونی آیه، 5. ساختار برونی آیه، 6. تفسیر آیه، 7. پیام‌ها و نکته‌ها، 8. بررسی روایات . البته اگر آیاتی دارای سبب یا شأن نزول یا دارای فضیلتی خاص باشند به طور جداگانه مورد بررسی قرار می‌گیرند.
این علم تفسیر با علم هرمنوتیک امروزی متفاوت است؟
در بخشی با هم مشترکند. بعضی از قواعد آن مثلاً اینکه برای فهم متن از خود متن کمک گرفته شود یا اینکه برای فهم آن به افق جهان شناخت متکلم توجه شود. مثلاً‌ برای فهم کلام خدا باید فهمید که خدا صاحب سخن است. یا اینکه می‌گوید باید به تاریخ صدور متن و شرایط آن توجه کرد. این در مورد قرآن هم صادق است چنان که در تفسیر از سبب و شأن نزول آیات سخن به میان می‌آید. اما بعضی از دیدگاه‌های هرمنوتیک با تفسیر نمی‌سازند مثل جایی که گفته می‌شود متن سیال است و مراد متکلم در متن حضوری ندارد، صاحب سخن بریده شده و شرایط زمان و مکان فرق کرده. بعضی این نظریه را در قرائت‌پذیری متون دینی یاد کرده‌اند؛ در حالی که ما این دیدگاه را مردود می‌دانیم و معتقدیم که قرآن سخن خداست و صاحب سخن از الفاظ آن به طور مشخص معانی و مفاهیمی را ارایه کرده که مفسر باید بکوشد آن را به دست آورد.
بیشتر چه کتاب‌هایی می‌خوانید؟
بیشتر کتاب‌هایی که در حوزه قرآن و حدیث‌اند، کتاب‌های مربوط به کلام، عرفان، سیره اهل‌بیت و کتاب‌های تاریخی را می‌خوانم. در این بین به کتاب‌های تاریخی علاقه بسیار دارم، خصوصاً تاریخ ایران معاصر. خواندن زندگی رجال بزرگ سیاسی و اجتماعی درسهای بسیاری دارد و معتقدم باید مطالعات تاریخی را حفظ کرد. مجلاتی که برایم ارسال می‌شوند، بخش دیگر مطالعاتم را تشکیل می‌دهند. و نیز مطالب و محتوای سایت‌های مفید را نیز مورد مطالعه قرار می‌دهم.
به شعر هم علاقه‌مندید؟
بسیار زیاد.
کدام شاعر را دوست دارید؟
حافظ و سعدی و مولوی؛ خصوصاً سعدی.
خودتان هم شعر می‌گویید.
دوران طلبگی و جوانی می‌گفتم اما مدتهاست که نمی‌گویم.
چقدر در روز مطالعه می‌کنید.
در طول سال، تعطیلی به معنای کنار گذاشتن کتاب و دفتر ندارم. حتی در بسیاری از مسیرهای رفت و آمد کارهای علمی انجام می‌دهم و مشغول نوشتن مقاله با دستگاه رایانه‌ام هستم. فکر می‌کنم عمر کوتاه است و باید تا آنجایی که می‌شود از آن استفاده کرد. حتی عموماً مقابل تلویزیون هم مطالعه می‌کنم، زمانی هم که در مؤسسه خود یا دانشگاه مشغول مطالعه و تحقیقم، رادیو روشن است.
آثارتان را آسیب‌شناسی هم کرده‌اید؟
هنوز خیر، اما می‌دانم که از لحاظ استقبال از آثارم، برخی از کتاب‌هایم، کتاب درسی‌اند و بعضی دیگر مثل "هنر در قرآن" نیز از اقبال خوبی برخوردار بوده‌اند. در فکر این کار هستم که بعضی از قسمت‌های کتاب‌هایم را بازشناسی و بازنویسی کنم.

نقل از سایت مرکز پژوهشی قرآن کریم_المهدی

***********************************************************

شرح حال

                                                        ***
در این بخش مناسب دیدیم مصاحبه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) با عنوان «زندگی با زمزمه وحی» که در تاریخ 21/7/1388 انجام گرفت و  در آن گوشه هایی از زندگینامه ، آثار و اندیشه ها آمده را منعکس نماییم . ( این مصاحبه در بخش پرونده این سایت قابل مشاهده است )
زندگی با زمزمه وحی
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)
علی نصیری تحصیلات ابتدایی و راهنمایی را در دهستانی نزدیک به محل زندگی گذراند. در طول دوران تحصیل از ابتدا تا دوره دبیرستان به عنوان دانش‌آموز ممتاز همیشه مورد تشویق قرار می‌گرفت. وی می‌گوید: «از همان آغاز علایق مذهبی‌ام زیاد بود. پدر و مادرم زندگی بی‌آلایش و دور از تجملات امروزی داشته‌اند. هر دوی آنها از اعتقادات مذهبی بالایی برخوردار بودند مخصوصاً پدرم که اهل مسجد و محراب بود و با آنکه بیش از هشتاد و سه سال عمر داشت، نماز جمعه‌اش ترک نمی‌شد. کمتر از 2 ماه است که این سرمایه معنوی ارزشمند را از دست داده‌ام.»
علی نصیری در سال دوم راهنمایی بود که انقلاب اسلامی شکل گرفت و فعالیت‌های انقلابی او نیز آغاز شد. از زبان خودش بخوانید: «از تشکیل انجمن اسلامی در روستا، تا تشکیل کتابخانه در راهنمایی و دبیرستان، برگزاری نمایشگا‌ه‌های مختلف و بسیاری دیگر از فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی را در سنین نوجوانی تا 14 سالگی انجام دادم و عضو بسیج مستعضعفان آن دوره شدم. هنوز جنگ تحمیلی شروع نشده بود که نخستین دوره آموزش نظامی را در اردوگاه باغرود در نیشابور گذراندم. با آغاز جنگ تحمیلی افتخار حضور در جبهه‌ها به صورت مکرر برایم حاصل شد (9 بار) . در کنار فعالیت‌‌هایی که داشتم، تحصیلم نیز برایم اهمیت ویژه‌ای داشت. دوم دبیرستان علاقه به حوزه و طلبگی در من تشدید شد. تابستان آن سال تلاش فراوانی برای ورود به حوزه علمیه قم انجام دادم اما موفق نشدم. آذر سال 1361 رادیو گیلان اعلام کرد، سازمان تبلیغات رشت، مدرسه علمیه‌ای تشکیل داده و طلبه می‌پذیرد. بنابراین، سال سوم دبیرستان را نیمه تمام گذاشته و وارد حوزه امام ‌صادق(ع) شدم. بعد از یک سال تحصیلی در حوزه، به مدرسه علمیه امام باقر(ع) مشهد که به همت عالم نستوه حاج آقای دیانی بنیان‌گذاری شده بود، منتقل و در سال 1369 از آن جا وارد دانشگاه علوم اسلامی رضوی شدم و این تحصیلات حوزوی روش بهتری در زندگیم ایجاد کرد.»
علی نصیری در فاصله 1362 تا 1377 در مشهد به فعالیت‌های دیگر علمی، تحقیق، تدریس و مطالعاتی مشغول بود. در همان دوران، سطوح عالی حوزه را به پایان رساند و در دروس خارج شرکت کرد. در آن زمان بحث گرفتن مدرک در حوزه هنوز وجود نداشت. همین دلیل باعث شد تا او در پی تحصیلات دانشگاهی باشد. خودش می‌گوید: «برای یک راه طولانی برنامه‌ریزی کردم. ابتدا تحصیلات دبیرستانم را که ناقص مانده بود، به اتمام رساندم و دیپلم گرفتم؛ سپس وارد دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد در رشته ادیان و عرفان  شدم و بعد از اخذ مدرک لیسانس، بلافاصله در رشته علوم قرآنی دانشکده الهیات دانشگاه تهران در مقطع کارشناسی ارشد به تحصیل پرداختم و مدرک این دوره را نیز کسب کردم. در همین دوره مدارک دانشگاه رضوی تصویب شد و از آن جا نیز مدرک لیسانس دیگری در رشته علوم قرآن و تفسیر گرفتم.»
علی نصیری در همان زمان در مشهد به تدریس دروس حوزوی و دانشگاهی پرداخت و به طور مستمر در دانشگاه رضوی حضور فعال و مدیریت گروه قرآن را به عهده داشت. وی در این بخش از فعالیتش، علاوه بر دعوت از علمای بزرگی مثل آیت‌الله معرفت، آیت‌الله سبحانی، آیت‌الله استادی، آیت‌الله واعظ ‌زاده و دکتر حجتی به دانشگاه رضوی، بخش پژوهش این دانشگاه را راه‌اندازی کرد. در آن سالها در بخش پژوهش این دانشگاه چند مجله و کتاب از جمله کتاب «التفسیر و المفسرون فی ثویه القشیب» مرحوم استاد معرفت منتشر شد وی در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران دانشجوی نمونه کشوری بود و در سال 1377 در مقطع دکترا در دانشکده الهیات دانشگاه تهران پذیرفته شد. این بهانه‌ای بود تا برای ادامه تحصیل و بهره‌بردن از محضر استاتید بزرگ حوزه علمیه قم راهی این شهر شود. بنابراین، همزمان با ورود به دانشگاه الهیات دانشگاه تهران در آغاز سال 1378 وارد حوزه علمیه قم شد و همزمان با تحصیل در دانشکده الهیات دانشگاه تهران، در دروس خارج فقه و اصول حضرات آیات میرزا جواد تبریزی، سبحانی و معرفت شرکت کرد. وی در مقطع دکترا نیز دانشجوی نمونه کشوری بود و این مقطع را در سال 1382 به پایان رساند. رساله این دوره با موضوع بررسی مکتب تفسیری صدرالمتألهین، توسط بنیاد حکمت ملاصدرا به چاپ رسید. به گفته خودش در این سال پرونده تحصیل در حوزه و دانشگاه را تقریباً بست.
گفتگوی ما را با او بخوانید:
 از فعالیت‌هایتان بگویید.
حدود 10 سال است که در حوزه علمیه قم فعالیت می‌کنم. در این مدت با مراکز مختلفی در حوزه قم و تهران همکاری داشته‌ام. در مراکزی مثل دانشکده علوم حدیث، مرکز جهانی علوم اسلامی، دایرة المعارف فقه اهل‌بیت(ع)، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دانشگاه معارف اسلامی و برخی از مراکز تخصصی حوزه در قالب تدریس، تحقیق، و مدیریت همکاری داشته و در برخی موارد این هم کاری همچنان استمرار یافته است. در حال حاضر به طور متمرکز در زمینه تحقیق و پژوهش در حوزه‌های مختلف و به ویژه قرآن و حدیث و در مقاطع مختلف دانشگاهی و حوزوی به تدریس اشتغال دارم. در حال حاضر مدیر گروه قرآن و متون اسلامی دانشگاه معارف اسلامی و نیز عضو هیات رئیسه انجمن قرآن‌پژوهان حوزه علمیه قم هستم و با بعضی از فصلنامه‌های علمی و پژوهشی به عنوان هیأت تحریریه همکاری دارم. چندی است که به لطف الهی موسسه‌ای را به نام «معارف وحی و خرد» تأسیس و کار تدوین تفسیری جامع را آغاز کرده‌ام. از دیگر فعالیت‌ها عضویت در کمیته حدیث حوزه است که در آن برای پایان‌نامه‌های سطح 4 و دکترا تصمیم‌گیری می‌شود. از دیگر فعالیت‌های قابل ذکر، طرح‌های آموزشی و پژوهشی مختلفی است که به مراکز مختلف ارائه شده است از جمله آنها تدوین چند برنامه درسی است مثل برنامه درسی علوم حدیث حوزه علمیه قم در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و تدوین برنامه درسی مقطع کارشناسی ارشد و دکترای حدیث و نیز همکاری در تدوین برنامه درسی علوم قرآن در جامعة‌المصطفی و همکاری در تدوین برنامه‌های درسی دانشکده علوم حدیث و برخی دیگر از مراکز آموزشی و پژوهشی.
چرا وارد حوزه شدید و طلبگی را انتخاب کردید؟
در همان نوجوانی به مسایل دینی و مذهبی علاقه زیادی داشتم. به یاد دارم، روزی به دوستی که بسیار به من نزدیک و هم رازم بود، گفتم که همه مشاغل به نوعی رویکرد دنیایی دارند و انسان را مشغول امور دنیوی می‌کنند اما دو کار است که رنگ و بوی آخرت را می‌دهند و به نظرم خدایی‌اند؛ یکی اینکه به جبهه برویم و به شهادت برسیم، دیگر اینکه به حوزه برویم و تحصیلات طلبگی داشته باشیم. این در حالی بود که در بین هیچ یک از بستگان یا اطرافیانم در روستا و محل زندگی‌ام، اصلاً بحث و حرفی از طلبگی مطرح نبود.
از چه سالی به صورت جدی شروع به نویسندگی کردید؟
از دوران تحصیل به لطف الهی قلم خوبی داشتم و انشایم بارها مورد تشویق قرار می‌گرفت و پیش از ورود به حوزه در دوره دبیرستان مقاله‌ای در زمینه وحدت اسلامی نوشتم که از سوی صدا و سیمای گیلان مورد تشویق قرار گرفت و نیز به خاطر مقاله‌ای دیگر با عنوان نامه‌ای به جانباز از سوی بنیاد جانبازان تشویق شدم. اما کار رسمی تدوین مقالات علمی از سال 1372 و همزمان با بنیانگذاری بخش پژوهش دانشگاه علوم اسلامی رضوی آغاز شد. که البته در این بخش باید از استاد فرزانه خود مرحوم آیت‌الله معرفت یادکنم زیرا تشویق ایشان در این زمینه بسیار مؤثر بود. نخستین مقاله‌ام «پژوهشی درباره آیه نفر» بود که بعدها به صورت‌های مختلف حتی به زبان اردو انتشار یافت و ویراسته از آن را پس از ده سال در یادنامه «موسس حوزه» یعنی شیخ عبدالکریم حائری با عنوان «پیام آیه نفر به حوزه‌های علمیه» منتشر ساختم. در سال 1375 کتاب «صیانة القرآن من التحریف» استادم آیت‌الله معرفت را ترجمه کردم و این نخستین کتابم بود که به صورت ترجمه با عنوان «تحریف‌ناپذیری قرآن» انتشار یافت. این کتاب متن درسی مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه است و انتشارات سمت آن را به چاپ رسانده. بعد از آن به طور پیوسته و متوالی به لطف الهی، کار تدوین مقالات را پی گرفته و تا الآن بیش از 110 مقاله در مجلات و فصل‌نامه‌های مختلف ارایه کرده‌ام که کنگره‌ها و سمینارهای مختلف، آن‌ها را به صورت مستمر و مکرر چاپ کرده‌اند. حدود 25 عنوان کتاب نیز داشته‌ام که حدود 5 عنوان ترجمه و بقیه تألیف‌اند.
همه به چاپ رسیده‌اند؟
حدود 15 ـ 16 عنوان چاپ شده.
ترجمه‌های شما به چه زبانی است؟
از عربی به فارسی
به زبان‌های دیگر تسلط ندارید؟
انگلیسی را در دانشگاه علوم اسلامی رضوی خوانده‌ام و با آن آشنا هستم. چندی قبل برای کنفرانسی با عنوان «نقش قرآن در تحولات جهان معاصر» در دانشگاه آکسفورد دعوت شده بودم و مقاله‌ای را با همین عنوان تدوین کردم و قرار بود به زبان انگلیسی در کنفرانس ارایه شود که به خاطر مشکلات اخیر و تیرگی روابط دو کشور این سفر محقق نشد. به زبان عربی متون کهن و نوین تسلط کامل دارم و رساله‌هایی به زبان عربی را هدایت می‌کنم. می‌توانم صحبت کنم، بنویسم و ترجمه کنم.
برجسته‌ترین فعالیتی که در تألیف یا ترجمه انجام داده‌اید چیست؟
دو کتاب از بین کارهایی که تا به حال انجام داده‌ام، برایم ارزشمندترند. نخست کتابی است با عنوان آشنایی با علوم حدیث و دوم کتاب رابطه متقابل کتاب و سنت. کتاب نخست از بعد تأثیرگذاری در حوزه‌ها ارزش خاصی دارد و این یک فیض الهی در حق من بوده است. در سال 1381 از طریق معاونت پژوهشی حوزه علمیه خواهران تدوین کتابی در زمینه حدیث به من پیشنهاد شد و به لطف الهی در فاصله‌ای کوتاه و در کمتر از یک سال موفق شدم دو جلد کتاب حدیث‌شناسی را به اتمام برسانم و از درون‌مایه این دو جلد، برگزیده‌ای انتخاب کردم که زحمت فراوانی داشت. این برگزیده را به نام «درس‌نامه علم حدیث» به چاپ رساندم؛ که در حوزه و دانشگاه تدریس می‌شود. با اینکه این کتاب در مدت زمان کوتاهی تدریس شده بود، ولی بلافاصله مورد استقبال فراوان قرار گرفت به گونه‌ای که از همان سال تا الآن، به طور رسمی و به صورت متن درسی حوزه علمیه خواهران در پایه ششم در‌آمده است. بعد، به فاصله کمتر از یک سال، معاونت آموزش حوزه علمیه برادران قم از من خواستند تا در آن بازنگری کنم و متن درسی برادران در حوزه شود؛ این کار را انجام دادم و کتابی به نام «آشنایی با علوم حدیث» به چاپ رسید. این دو کتاب الآن در حوزه علمیه برادران و خواهران به عنوان متن درسی پایه ششم حوزه تعریف شده است و افزون بر آن در برخی از مراکز آموزشی نظیر مرکز تخصصی حدیث و جامعة‌الزهراء که از آن به عنوان متن آزمون ورودی استفاده می‌شود.
تفاوت خواهران و برادران در خواندن علوم و حدیث چیست که شما آن را برای برادران بازنویسی کردید؟
نظام حوزه خواهران از بسیاری جهات به آقایان نزدیک است، اما به ملاحظه اینکه آنها زمان کمتری برای تحصیل و مطالعه دارند و با فرصت اندکی می‌توانند این دوره را بگذرانند، تفاوت‌هایی در کتاب‌ها دیده شده و این کتاب نیز بنابر ملاحظه‌ای، مختصرتر به چاپ رسیده است و در بازنگری آن تفاوت جنسیتی مطرح نبوده است.
کتاب شما، چه ویژگی‌ای نسبت به کتاب‌های مشابه دارد که مورد توجه قرار گرفته است؟ با توجه به اینکه ما درباره علوم حدیث آثار زیادی داریم.
اساساً در این موضوع کم کار شده است. بزرگترین اشکال این دانش این است که سازمان درستی ندارد. مباحث آن نامنسجم، به هم ریخته و آشفته است. خدمتی که در این کتاب انجام شده، این است که کل دانش و علوم حدیث را به چهار بخش تقسیم کرده‌ام. تاریخ حدیث، مصطلح الحدیث یا درایت الحدیث، رجال الحدیث و فقه الحدیث. از ویژگی‌‌های دیگر آن، این است که در گذشته هندسه لازم در مباحث دیده نمی‌شد. اما الآن کسی که این کتاب 300 صفحه‌ای را می‌خواند، سازمان ذهنی و انسجام فکری را در آن می‌بیند. و به همین دلیل، بسیاری از طلبه‌ها و دوستان فاضل از تدوین آن تشکر کرده و اظهار داشته‌اند که این کتاب بسیار برایشان مفید بوده است.
درباره بخش‌هایی که گفتید توضیح دهید.
تاریخ حدیث را به دو بخش شیعه و اهل سنت تقسیم و با هم مقایسه کرده و این بخش‌ها و خدمات شیعه و سنی را به طور ادواری نوشته‌ام.
ادواری یعنی چه؟
یعنی اینکه دوره ما با آنها متفاوت است. مثلاً در ادوار حدیث اهل سنت دوره ای به نام ممانعت از کتاب و تدوین حدیث مطرح است که چنین دوره‌ای در تاریخ حدیث شیعه وجود ندارند.
بخش دیگر؟
درایة الحدیث مجموعه‌ای است از اصطلاحات که با مثالی آن را شرح می‌دهم. در راهنمایی و رانندگی تابلوهایی را داریم برای نشانه‌گذاری. تابلو یک شکل است اما در حقیقت معنا و مفهوم جمله‌ای را نشان می‌دهد. مثلاً با یک علامت می‌گوید «ورود ممنوع». دانش مصطلح‌الحدیث نیز اینچنین است مثلاً می‌گوید که حدیث مرسل داریم. مرسل یک کد است و یک نشانه است که فقدان اتصال در سند حدیث را تبیین می‌کند. بنابراین اصطلاحات حدیث را درایة الحدیث می‌گوییم. بحث دیگری در حدیث داریم که سند حدیث را مطرح می‌کند، یعنی از کسی که حدیث را بیان کرده، نقل‌قول می‌شود تا به معصوم علیهم‌السلام یا حدیث قدسی ـ سخن خداوند تعالی ـ برسد. بررسی اسناد حدیث مربوط به علم رجال است و قواعدی دارد. این سه بخش در خدمت متن حدیث قرار می‌گیرند.  مثل اینکه می‌گوئیم" طلب‌العلم فریضه علی کل مسلم". این متن به توضیح نیاز دارد و باید شرح و توضیح آن را بدانیم. مثلاً مقصود از علم که طلب آن در این حدیث واجب اعلام شده است، چه دانشی است؟ آیا دانش دین است که تحصیل آن به هر مسلمانی واجب است یا شامل فیزیک و ریاضی یا حتی شیمی و ... هم می‌شود؟ آیا مقصود از مسلم در  این حدیث تنها مردانند یا آنکه وجوب طلب علم شامل زنان نیز می‌شود. همه این‌ها به عنوان فقه‌الحدیث مطرح‌اند. به هر حال کتاب حدیث‌شناسی این چهار دانش را به طور روشمند مورد بررسی قرار داده است.
چقدر لازم می‌دانید که عموم مردم به طور تخصصی درباره حدیث بدانند؟
حدیث و متون حدیثی، دومین منبع شناخت دین است. مثل اینکه بگوییم مردم چقدر به انرژی خورشید نیازمندند. خوب این نیاز اساسی انسان است. در حوزه دین‌داری و شناخت اسلام هم همین طور است. احادیث به صورت گسترده در متون درسی دینی ما از دبستان تا دانشگاه حضور دارند. چنانکه در عموم خطابه‌ها و سخنرانی‌ها به متون روایی استناد می‌شود. بسیاری از فیلم‌ها مذهبی تکیه به آنچه که در روایت تاریخ آمده ساخته شده‌اند.
شاید به یک معنا، روایت بیشتر از قرآن در زندگی مردم رواج داشته باشد. قرآن نقش کلیدی دارد و روایات شرح و بسط آن است.
البته منظورم از دانستن حدیث، به صورت تخصصی آن است و آیا لازم است مردم عادی تاریخ، سند و ... آن را بدانند؟
دانستن بسیار بهتر از ندانستن است. کتاب حدیث شناسی و گزیده آن یعنی آشنایی با علوم حدیث تا حدودی فنی و تخصصی است، اما عموم مردم هم می‌توانند از آن استفاده کنند. البته به این فکر هستم که بتوانم روی آن کار کنم تا بیشتر مورد استفاده عموم قرار گیرد. من معتقدم که این کتاب برکاتی داشته و یکی از آن برکات این است که توانستم بخشی از مباحث آن را توسعه دهم. بر این اساس تاکنون دو عنوان دیگر در زمینه علوم حدیث تدوین کردم که هر دو جزو متون درسی جامعة‌المصطفی است. یکی کتاب «آشنایی با جوامع حدیثی شیعه و اهل سنت» که در مقطع کارشناسی ارشد تدریس می‌شود و دیگری «تاریخ و منابع حدیثی» که در مقطع کارشناسی در این مرکز به عنوان متن درسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مخاطبان این کتاب اهل سنت‌اند. افزون بر اینها دو کتاب دیگر در زمینه معیارهای نقد و مبانی فهم حدیث در دست تدوین و تکمیل دارم.
چرا مخاطب آن اهل سنت‌اند؟
در مرکز جهانی، طلاب از هشتاد کشور درس می‌خوانند در این مرکز شماری از اهل نست به تحصیل اشتغال دارند.
برای یادگیری حدیث چه تفاوتی دارند شیعه باشند یا سنی؟
زمانی که ما کتابی را در فضای شیعی می‌نویسیم، طبیعی است که به منابع حدیثی اهل سنت نقد می‌زنیم مثلاً می‌گوییم کتاب سعید بخاری که به اعتقاد اهل سنت مقدس‌ترین کتاب بعد از قرآن است از لحاظ متن و ساختار مشکل دارد و مثلاً یکی از اشکالاتش این است که چرا به حدیث غدیر بی‌اعتنا بوده و چرا به جایگاه اهل بیت(ع) اهتمام چندانی نشان نمی‌دهند و بسیاری از اسرار تاریخی صدر اسلام را سانسور کرده است. البته وقتی مخاطب اهل سنت باشند،ادبیات این نقدها تغییر می کنند. این به معنی این نیست که حق را نگوییم، اما زبان کمی نرم‌تر است و این بیشتر به لحاظ اخلاقی است. زیرا زبان و نوع بیان برای مخاطب مهم است. به لطف الهی و در راستای مطالعات حدیثی موفق شدم برنامه آموزشی مرکز تخصصی حدیث حوزه علمیه قم و برنامه حدیثی جامعة‌المصطفی را بنویسم.
برنامه حدیث چیست؟
منظور برنامه درسی در مقطع کارشناسی رشته علوم حدیث است که چند سالی است مرکز تخصصی آن در حوزه علمیه قم تأسیس شده است. البته در تدوین برنامه درسی دوره کارشناسی ارشد علوم حدیث که در حوزه به سطح سه معروف است، نقش زیادی داشته‌ام. افزون بر آن برنامه کارشناسی که در دانشگاه علوم حدیث تنظیم شده بود را بازسازی کردم. به اضافه این که برنامه حدیث مرکز جهانی تا دکترا را هم تنظیم و برای رشته‌های قرآنی طرح تهیه کرده و سرفصل نوشتم. همه این‌ها به برکت همان کتابهایی بود که گفتم.
این برنامه‌ها مخصوص حوزه بودند؟
هم حوزه و هم دانشگاه.
با توجه به اشرافی که به موضوع حدیث دارید، سندیت و صحت احادیث قدسی را چه طور به دست می‌آورید؟
بعضی در تعریف حدیث قدسی می‌گویند محتوای آن از خداوند و لفظ آن از پیامبر است. در حالی که این نظر نادرست است و باید بگوییم در حدیث قدسی هم لفظ از خداست و هم محتوا. ثانیاً احادیث قدسی مانند سایر احادیث براساس موازین مربوط به سند و متن مورد بررسی قرار می‌گیرند و تنها تفاوت آنها با سایر احادیث در آن است که سایر احادیث به معصوم ختم می‌شوند، اما احادیث قدسی به خداوند منتهی می‌شوند.
پس تفاوت آن با قرآن چیست؟
قرآن بعد اعجاز دارد، یعنی ساختار لفظی آن به گونه‌ای بیان شده که دیگران در این سطح قادر به ارائه گفتار مشابه نیستند. اما حدیث قدسی این التزام را ندارد و فاقد این ویژگی‌ است و ساختار لفظی آن فرابشری نیست.
تشخیص اینکه از کجا آمده و سند آن کدام است، چگونه است؟
در این احادیث، خداوند با انبیاء گذشته و پیامبر ما صحبت کرده. و این دسته از روایات از رهگذر جوامع حدیثی به دست ما رسیده است. فرض کنیم که خداوند با داوود نبی(ع) صحبت کرده و این گفتار به وسیله سلسله اسناد، از شماری از روایان احادیث به نقل از معصوم علیه‌السلام، از پیامبر، از داوود نبی و از خداوند به دست ما رسیده. اینگونه سند حدیث مشخص و سلسله اسناد، نهایتاً به خداوند وصل می‌شود. از جمله احادیث قدسی معروف حدیث سلسلة الذهب است که امام رضا(ع) آن را نقل فرمود.
چندی پیش مساله‌ای با این عنوان مطرح شده بود که سخنان پیامبر وحی نیستند، نظر شما در این باره چیست؟
بعد از طرح این شبهه تدوین کتابی در نقد آن را در دستور کار خود قرار دادند، و تاکنون بیش از  300 صفحه در این باره نوشته‌ام که به امید خدا با عنوان «متافیزیک قرب و وصال یا متافیزیک بُعد و فراق» منتشر خواهد شد. بخشی از محتوای این کتاب تا الآن به صورت پنج مقاله در مجلات پژوهشی مختلف کشور به چاپ رسیده است به جز نقدهای عقلی و درون قرآنی، نقدهای فراوانی به این تفکر وارد است که نشان می‌دهد در سخنان پیامبر(ص) با گفتار خداوند در قرآن تفاوت‌های اساسی وجود دارد. به عنوان مثال پیامبر (ص) درباره سخنان خود می‌فرماید: «من کذب علی متعمدا فلیتبوأ مقعده من النار». این جمله هم در منابع تشیع و هم اهل سنت مکرر نقل شده و جزء روایات متواتر لفظی است. به این معنا که اگر کسی به من (پیامبر) دروغ ببندد، باید خودش را برای آتش مهیا سازد. اما درباره قرآن هرگز این تعبیر را نداشت. بلکه درباره قرآن فرموده: «من فَسَّرَ القرآن برأیه فلیتبوأ مقعده من النار». یعنی اگر کسی قرآن را تفسیر به رأی کند، باید خودش را برای آتش آماده سازد. در این جا درباره قرآن می‌گوید تفسیر به رأی یعنی تحریف معنوی حرام است، اما درباره گفتار خود دروغ‌سازی یعنی تحریف لفظی را ممنوع اعلام فرموده. چرا پیامبر (ص) درباره سخنان خودش می‌گوید اگر کسی تحریف لفظی کند باید برای آتش مهیا شود ولی درباره قرآن می‌گوید تحریف معنوی مستوجب آتش است؟ زیرا پیامبر(ص) درباره قرآن نگران تحریف لفظی نیست و می‌داند کسی نمی‌تواند به قرآن چیزی اضافه کند، چون سخن خداوند است و اعجاز دارد. چنانچه در خود قرآن آمده است اگر در من تردید دارید، یک سوره مثل من بگویید. اما سخن پیامبر آسیبی دارد که قرآن ندارد و آن آسیب جعل است. جعل یعنی دیگران هم می‌توانند سخنی هم سطح آن بسازند و در لابلای جمله قرار دهند و کسی هم متوجه آن نشود. این نشان می‌دهد سخن پیامبر مانند قرآن اعجاز ندارد و دیگران هم می‌توانند مثل آن را بسازند. بنابراین، اگر قرار باشد قرآن سخن پیامبر باشد، از یک مغز و یک زبان و یک کلام و یک ساختار می‌جوشد و می‌طراود. چطور می‌شود در بخشی از سخنان که حدیث است، نگران است و می‌گوید جعل می‌کنند ولی وقتی به قرآن می‌رسد می‌فرماید نمی‌توانند جعل کنند. اگر هر دو مثل هم‌اند و هر دو کلام پیامبر، چرا قرآن جعل نمی‌شود؟ اشکالات این نظریه بسیار است و من همه جوانب آن را نقد کرده‌ام که در این جا نمی‌گنجد.
شاید این نظریه برگردد به مساله عقول و تفاوت آن با خیال و درجاتی که دارد.
اتفاقاً در کتابم به این مساله اشاره کرده‌ام. این تفکر که قرآن را سخن پیامبر می‌داند به مقایسه وحی به شعر اشاره دارد. در حالی که شعر دستاور عنصر خیال است به همین دلیل گفته می‌شود زمانی که قوه خیال شاعر تقویت می‌شود، شعر می‌گوید. لذا مبالغه و توهم در شعر زیاد است. بسیاری از اوقات ممکن است شعر مطابق با واقع هم نباشد، پس چطور با متن وحیانی که سخن خداست، قابل قیاس خواهد بود؟ خود قرآن می‌فرماید این کتاب هزل و شوخی نیست، باطل در آن راه ندارد و ذره‌ای ضلالت و گمراهی در آن نیست؛ حتی در یک جای قرآن هم نمی‌توان گزافه‌گویی خلاف واقع و مبالغه دید. آیا می‌شود از شاعر انتظار داشت که درباره گزاره‌های علمی صحبت کند؟ و این در حالیست که قرآن، هزار و چهارصد سال پیش  از اسرار علمی پرده برداشته شده است؟
البته منظور از عقولی که گفته شد، راه عقلی نبوده و منظور عقل فعال است که مراتب آن با خیال و اوهام تفاوت دارد و شاید منظور ملائکه‌اند؟
بله ما یک بحث قوه خیال و توهم داریم که در کنار قوه عقلیه و شهویه و غضبیه قرار دارد و همان است که خداوند در وجود آدمی می‌گذارد که از او مثل شعر، قصه و داستان و ... تراوش می‌کند. اما بحث عقولی که فلاسفه مطرح کرده‌اند، بحث دیگری است، مثل عقول عشره و عقل فعال. می‌گویند منظور از عقل فعال در مباحث عقلانی، همان جبرئیل در مباحث وحیانی است. اگر اینگونه هم باشد، ما باید بپذیریم که قرآن سخن جبرئیل است که این فرضیه هم مردود خواهد بود. قرآن خود می‌فرماید: «انه تنزیل رب العالمین نزل به الروح الامین علی قلبک» یا «انا سنلقی علیک قول ثقیلاً». بحث جبرئیل نیست او فقط یک فرشته واسطه است.
درباره کتاب‌های دیگرتان بگوئید.
کتاب دیگری که به نظرم کتاب خوبی است و به عنوان کتاب سال حوزه در سال گذشته شناخته شد؛ کتاب «رابطه متقابل کتاب و سنت است» که در حدود 700 صفحه تنظیم شده و بعد علمی‌اش بسیار بالاست. این کتاب مبتنی بر یک نظریه است که کرسی آن هم در قم برگزار شد. که افزون بر سایت مربوط به کرسی‌های نقد و نظریه‌پردازی در پایان کتاب هم آمده است. تاکنون دو جلسه در نقد بررسی این کتاب در انجمن قرآن پژوهی حوزه علمیه قم و نمایشگاه بین‌المللی قرآن برگزار شده است.
این نظریه چه بود؟
کتاب و سنت در کنار هم، و در تعامل متقابل و نه در تقابل با یکدیگر تصویری جامع و کامل از دین ترسیم می‌کنند. این کتاب در پی پژوهشی دراز مدت فراهم و تدوین شده است.
سنت را در این کتاب چگونه تصور کرده‌اید؟
سنت یکی از چهار منابع اجتهاد است. در بین این چهار منبع، کتاب، سنت، عقل، اجماع، کتاب و سنت مهم‌ترند. یعنی قرآن و حدیث. در این کتاب سه نقش برای سنت در برابر قرآن تعریف شده است. که تقریر، تبیین، نوگستری. تقریر یعنی سنت آموزه‌های قرآن را تأیید می‌کند. مثلاً اگر قرآن می‌گوید خدا هست، سنت هم همین را می‌گوید. دیگر نقش تبیین یا تفسیر است؛ مثلاً اگر قرآن می‌گوید نماز بخوانید یک حکم کلی است دربرابر سنت تمام احکام و جزئیاتش را بیان می‌کند و سومین نقش سنت، نقش نوگستری است. چون بعضی از معارف در حوزه و قلمرو کار قرآن نبوده، لذا درباره آن سکوت کرده و در حوزه سکوت نقش خود را به سنت داده. بنابراین جامعیت دین را باید در این دو حلقه دید. بخشی در قرآن و بخشی در سنت. این کتاب بحث‌های دقیقی دارد و از نظر محتوا و متن در مراکز مختلف کشور و در مقطع دکتری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
سکوت قرآن در کجاست؟
به عنوان مثال قرآن درباره پیامبران می‌فرماید: «منهم من قصصنا علیک و منهم من لم نقصص علیک» بعضی از انبیاء گذشته را نام برده و بعضی را نام نبرده‌ایم. یعنی درباره بسیاری از پیامبران قرآن سکوت کرده است و بر این اساس، در قرآن فقط نام 28 پیامبر‌ آمده؛ آن هم برخی از آنان با صفت بیان کرده است. نیز به اذعان شماری از صاحب‌نظران همچون علامه طباطبایی قرآن از پرداختن به مسأله اثبات صانع سکوت کرده است، اما در روایات به اثبات صانع پرداخته شده و بخشی از روایات بیانگر مناظرات اهل بیت(ع) با زنادقه در این باره است. مرحوم کلینی بخشی از آنها را در فصل التوحید کتاب کافی آورده است.
درباره آثارتان در حوزه هنر بگویید.
یکی از کتاب‌هایی که توفیق آن را داشته‌ام کتاب "هنر و قرآن" است. که هنر از منظر دین را مورد بررسی قرار داده است. در این کتاب درباره هنر نمایش، موسیقی، قصه و مجسمه‌سازی از منظر قرآن و و روایات گفتگو شده است. در این کتاب اثبات کرده‌ام که هیچ یک از مقولات هنر در ذات خود مورد نکوهش نیستند، حتی در موسیقی که مورد توهم است و اینکه آنچه هنر را مورد نکوهش می‌سازد، در لوازم و ملابسات آن است. به تعبیر دیگر چیزهایی در حاشیه آن قرار می‌گیرند که دین آنها را مورد نکوهش قرار می‌دهد.
حتی مجسمه‌سازی؟
بله، در این مورد، شواهدی آورده‌ام و شهید مطهری هم بیان کرده است. چون در روزگار قدیم مجسمه‌های حیوانات و چیزهایی که روح دارد به صورت بت در می‌آمد و وسیله‌ای می‌شد برای بت‌پرستی. از این جهت مجسمه‌سازی موجودات ذی روح تحریم شد. در روزگار ما و در جامعه دینی که کسی بت نمی‌پرستد، دیگر تحریم آن معنا ندارد.
اگر به این دید به هنر نگاه شود بسیاری از آنچه حرام بوده می‌تواند حلال باشد.
باید معنی آن روشن باشد.
موسیقی تا به حال حرام بوده در حالی که همین دید باعث شده این موضوع تغییر کند.
سه نظریه راجع به موسیقی مطرح است. حرمت مطلق، حلیت مطلق و تقسیم آن به حلال و حرام. خود قرآن موسیقی دارد.
موسیقی امروز همان موسیقی است که در قرآن است؟
خیر، همان نیست این پاسخ کلی است و سئوال شما را باید بطور مصداقی پاسخ داد. موسیقی که فقها حرام می‌دانند موسیقی موافق مجالس لهو و لعب است، چه آوایی و چه ابزاری. یعنی اگر موسیقی انسان را به غفلت اندازد و دل را از یاد خدا و معنا و حقیقت دور و به سمت شهوت و دنیا مایل کند، حرام است. اما اگر موسیقی روح را به اهتزاز وادارد و به سوی معنویت و تعالی روحی سوق دهد، دیگر حرام نیست و موسیقی سنتی ایران اینگونه است؛ واقعاً هم همین طور است. زمانی که اشعار مولوی و حافظ با آوای داوودی، حتی در ابزار موسیقی جای می‌گیرند جز این‌که انسان را به یاد خدا و معنویت اندازند چیز دیگری نیستند. شاهد مدعا آن که هرگز اهل شهوت در مجالس لهو و لهب از این نوع موسیقی که با حزن همراه است، استفاده نمی‌کنند.
با توجه به این گفته شما، ابزار موسیقی تا زمانی که صوت بر آن نیامده و خواننده‌ای نمی‌خواند، مربوط به مجالس لهو است و بنابراین آنچه اثر می‌گذارد، محتوای اشعار است، نظر شما چیست آیا می‌توان این مرز را جدا کرد؟
حکم برخی از موارد موسیقی روشن است مثل آوازخوانی زنان که به صورت مطلق حرام است و تنها در مجلس عروسی آن هم در صورتی که مردان صدای آنان را نشوند اجازه داده شده است. آن دسته از نواها و آوازها که در آنها به فسق و فحشا دعوت شود نیز به اتفاق فقها حرام است. اینها قواعد روشن درباره موسیقی‌اند. حالا اگر خواننده مرد باشد و محتوایی که می‌خواند نیز قبیح نباشد و به گناه و شهوت دعوت نکند یا حاوی مطالبی علیه خدا و انبیاء نباشد، دیگر حرمت موسیقی آوایی یا ابزاری معنا ندارد. این نوعی ابتهاج است که البته بعضی از فقها در آن احتیاط می‌کنند و مطلق موسیقی را حرام می‌دانند. اما به نظر می‌رسد، دلیلی بر حرمت این نوع موسیقی که انسان را به سمت گناه نمی‌برد و از یاد خدا و معنویت غافل نمی‌کند، نداریم.
با این توضیحات شما بسیاری از مصادیق امروز حرام است!
در موضوعات مصداقی باید به مصداق مراجعه کرد. در بعضی باید گفت که فقیه نظر دهد. البته این مشکل وجود دارد که اساساً آیا تشخیص مصادیق بر عهده فقیه است یا این که تعیین مصداق با عرف است. بعضی از بزرگان می‌گویند با عرف است و فقیه نباید دخالت کند. اما دیده شده بعضی از فقها گاهی روی مصداق موسیقی هم نظر داده‌اند. مثل نظر امام درباره موسیقی که به مناسبت شهادت شهید مطهری به اجرا در آمد و برخی در حلیت ان تردید کرده بودند، اما امام از آن دفاع کردند. اما معمولاً مصادیق را عرف تشخیص می‌دهد و فقه کلیت را بیان می‌کند.
از دیگر آثارتان بگویید.
در سال 1374 کتابی در زمینه مسائل و مشکلات روحانیت نگاشتم با عنوان «سازمان روحانیت،‌ کاستی‌ها و بایستگی‌ها» بخش‌هایی از کتاب به صورت مقالات مختلف انتشار یافته است. نظیر مقاله «کاستی‌ها و بایستگی‌های تبلیغ» که در یادنامه آیت‌الله العظمی بروجردی با عنوان «شکوه فقاهت» منتشر شده است. با این حال انتشار کامل کتاب را به مصلحت حوزه‌ها ندانستم.
سازمان روحانیت چیست؟
تشکیلاتی است با قدمت تاریخی همزاد با رسالت پیامبر اکرم(ص) که گروهی اجتماعی از کارشناسان و مبلغان دینی که بعدها به نام روحانیت نامیده شدند را در خود جای داده است. من در این کتاب به ترتیب نظام مدیریت، نظام مالی، نظام آموزش، نظام پژوهش و پایگاه اجتماعی روحانیت مورد بررسی قرار داده‌ و در کنار برشمردن نقاط قوت، کاستی‌های آنها را برشمرده‌ام.

نقل از سایت مرکز پژوهشی قرآن کریم_المهدی

شرح حال

 
* فهرست جامع فعالیت ها

فهرست فعالیت های  این ناچیز و بازتاب  آنها در ده محور قابل ارایه است که عبارتند از  : 1. تحصیلات ؛  2. تدریس ها  ؛  3. تالیفات ؛ 4. ترجمه ها ؛ 5. مقالات ؛ 6 . گفتمان ها ؛ 7. هدایت پایان نامه ها ؛  8.  طرح های پژوهشی و آموزشی ؛ 9 . مدیریت ها و مسئولیت های علمی ؛ 10.  تشویق ها و جوایز .
 
 1. تحصیلات
 
1-1 . تحصیلات حوزوی

1. سطوح مقدماتی  (ادبیات ، منطق ، معانی و بیان ، اصول فقه ، معالم و لمعتین)
       الف . مدرسه علمیه امام صادق رشت؛ آیات عظام زاهد و امینیان و حجج اسلام ظهیری و ورامینی
       ب . مدرسه علمیه امام باقر (ع) مشهد ؛ آیه الله دهشت و حجج اسلام دیانی ، کاظمی
       ج . دروس آزاد حوزه علمیه مشهد ؛ آیات عظام فقیه سبزواری و صالحی و حجج اسلام : حجت هاشمی ، واعظی و عاملی
2. سطوح عالیه  (رسایل ، مکاسب و کفایتین) آیات عظام : اعتمادی ، مرتضوی ، رضا زاده
3. دروس خارج فقه و اصول ؛ آیات  عظام : مرتضوی ، رضا زاده ، فلسفی ، مکارم شیرازی ، سبحانی ، میرزا جواد تبریزی ، معرفت
4. دروس کلام و فلسفه : (شرح باب حادی عشر ، بدایه ، نهایه ، شرح تجرید ، شرح منظومه ، اسفار) ؛ اساتید مکرم  : فیاضی ، فیاض صابری ، سبحانی ، آشتیانی و در دو مورد اخیر با استفاده از شروح 
5. دروس عرفان : (فصوص الحکم و تمهید القواعد) با استفاده از شروح 
6.  تفسیر و علوم قرآن  ؛ آیات عظام : معرفت ، سبحانی ، جوادی ، استادی ، خزعلی ، واعظ زاده ، جوادی آملی  
7. علوم و معارف حدیثی ؛ اساتید معظم : شانه چی ، غفاری ، شبیر نجفی 
8.  اخلاق  ؛ آیات عظام : میرزا جواد تهرانی ، علمی نجفی ، طباطبایی ، دهشت
9. زبان عربی ؛ (2 سال) ، دانشگاه علوم اسلامی رضوی
10.  زبان انگلیسی ؛ (3 سال) ، دانشگاه علوم اسلامی رضوی
11.  هیات و نجوم ؛ (1 سال)  ، دانشگاه علوم اسلامی رضوی
12. روانشناسی ؛ (1 سال) ، دانشگاه علوم اسلامی رضوی
 
2-1 . تحصیلات دانشگاهی

1. کارشناسی ادیان و عرفان ، دانشکده الاهیات دانشگاه فردوسی مشهد ، 1375
2. کارشناسی علوم قرآن و حدیث ، دانشگاه علوم اسلامی رضوی ، 1375
3. کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث ، دانشکده الاهیات دانشگاه تهران ، 1378
4. دکترای علوم قرآن و حدیث ، دانشکده الاهیات دانشگاه تهران ، 1382
 
2. تدریس ها 

فقه  و اصول ، علوم قرآن و معارف  تفسیری ، علوم  و معارف حدیثی ، اخلاق و معارف اسلامی در مقاطع کارشناسی ، کارشناسی ارشد  و دکترا  در مراکز ذیل :
حوزه علمیه مشهد ، دانشگاه علوم اسلامی رضوی ، حوزه شهید شاه آبادی مشهد ، مکتب رقیه مشهد ، دانشگاه فردوسی مشهد ، مرکز تخصصی تفسیر قم ، جامعة المصطفی العالمیة قم ، دانشکده علوم حدیث تهران ، مرکز تخصصی تفسیر قم ، مرکز تخصصی نهج البلاغه قم ، دانشگاه مذاهب اسلامی تهران ، مرکز تخصیی کلام اسلامی قم ، مرکز تخصصی حدیث قم ، دانشگاه علم و صنعت ایران ، دانشگاه معارف اسلامی قم .
 
3. تالیفات 
 
1-3 . تالیفات انتشار یافته
1. درسنامه علم حدیث ، مرکز مدیریت حوزه  علمیه خواهران ، (متن درسی خواهران طلبه پایه ششم) ، 1381
2. آشنایی با علوم حدیث ، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم ،  (متن درسی طلاب پایه ششم) ، 1382 .
3. حدیث شناسی (2 جلد) ،  مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران ، 1383
4. تفسیر موضوعی (گروهی) ، (متن درسی گروه معارف) ، دفتر نشر معارف ، 1384
5. آشنایی با جوامع حدیثی شیعه واهل سنت (متن درس کارشناسی ارشد) ، مرکزجهانی علوم اسلامی ، 1385
6. آشنایی با تاریخ و منابع حدیث (ویژه طلاب اهل سنت) ، مرکزجهانی علوم اسلامی ، 1385
7. رابطه متقابل کتاب وسنت ، پزوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی ، 1386
8. قرآن و هنر ، انتشارات مرکز تحقیقات قرآن کریم المهدی ، 1386
9. بررسی مکتب تفسیری صدرالمتالهین ، بنیاد حکمت ملاصدرا ، 1386
10. نزاهت قرآن از تحریف ، تحقیق و تنظیم دروس آیه الله جوادی آملی ، انتشارات اسراء ، 1383  
11. معرفت قرآنی (5 جلد) ، مجموعه مقالات همایش استاد معرفت ، 1387
12. قرآن  شناسی ، کانون اندیشه جوان ، 1389
13. امام حسین (ع) پیشوای روشنایی ها ، انتشارات وحی و خرد ، 1389
 
2-3 . تالیفات در دست انتشار
1. همسر گزینی ، نشر معارف
2. روش شناسی تفسیر ، انتشارات وحی و خرد
3. نقد نظریه سروش در زمینه وحی قرآنی ، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
4. روش شناسی نقد احادیث ، انتشارات وحی و خرد
 
3-3 . تالیفات مخطوط و در دست تدوین
1. سازمان روحانیت ، کاستی ها و بایستگی ها (مخطوط)
2. مبانی تاویل (مخطوط)
3. مبانی و قواعد فهم احادیث
4. خداشناسی از منظر قرآن
5. درسنامه علوم قرآنی
 
4.  ترجمه ها

1. تحریف ناپذیری قرآن ، انتشارات سمت و التمهید ، 1379
2. وفاق اجتماعی در سخن و سیره معصومان ، وزارت ارشاد ، 1379
3. تبلیغ در کتاب و سنت ، دار الحدیث ، 1380
4. تاریخ فرهنگی و سیاسی اسلام ، دائره المعارف فقه اهل بیت (ع) ، در دست انتشار
5. ترجمه جلد پنجم التمهید فی علوم القرآن ، انتشارات التمهید ، در دست انتشار
6. اسرائیلیات در تفسیر ، ترجمه کتاب ابو شهبه
 
5. مقالات
 
1- 5 .  مقالات قرآنی

1. جری و تطبیق در تفسیر المیزان ، فصلنامه دانشگاه علوم اسلامی رضوی ، شماره 1 ، 1375
2. پژوهشی پیرامون آیه نفر ، فصلنامه دانشگاه علوم اسلامی رضوی ، شماره 2 ، 1375
3. نقد نظریه نسخ در قرآن ، فصلنامه دانشگاه علوم اسلامی رضوی ، شماره 3 ، 1375
4. جایگاه قرآن (سرمقاله) ، فصلنامه دانشگاه رضوی ، شماره 1 ، 1375
5. میلاد پیامبر الهام بخش وحدت (سرمقاله) ، فصلنامه دانشگاه علوم اسلامی رضوی ، شماره 2 ، 1375
6. سیمای زن در اسلام (سرمقاله) ، فصلنامه دانشگاه علوم اسلامی رضوی ، شماره 3 ، 1375
7. تفسیر به رأی ، فصلنامه دانشگاه علوم اسلامی رضوی ، شماره 4 ، 1377
8. روزه از منظر کتاب و سنت ، ماهنامه گلستان قرآن ، 1383
9. مرز تحدی ، فصلنامه اندیشه حوزه ، شماره 5 ، 1375
10. تاویل قرآن از نگاه تحقیق (1) فصلنامه بینات ، شماره 16 ، 1377
11. تاویل قرآن از نگاه تحقیق (2) فصلنامه  بینات  ، شماره 17 ، 1377
12. ضوابط تاویل ، فصلنامه بینات ، شماره 18 ، 1378
13. استواران درعلم وتاویل قرآن ، فصلنامه بینات ، شماره20 ، 1378
14. جستاری درقرآن پژوهی ازنگاه امام خمینی  ، فصلنامه بینات ، شماره22 - 23 ، 1378
15. معرفی کتاب التفسیروالمفسرون از آیت الله معرفت ، فصلنامه بینات ، شماره 20 ، 1378
16. درآمدی بر زیبا شناسی ازنگاه قرآن ، فصلنامه اندیشه حوزه ، شماره 14 ، 1378
17. انگیزه های مخالفت با مقوله های هنری دربوته نقد ، فصلنامه اندیشه حوزه ، شماره 15 ، 1387
18. کاستی ها و بایستگی های سازمان روحانیت ، فصلنامه اندیشه حوزه ، شماره 15 ، 1378
19. عوامل پیدایش اختلاف قرائات ، فصلنامه بینات ، شماره 26 ، 1379
20. تجلی قرآن در نهج البلاغه ، فصلنامه بینات ، شماره 28 ، 1379
21. قرآن و زبان نمادین ، فصلنامه معرفت ، شماره 35 ، 1379
22. رابطه متقابل کتاب و سنت ، فصلنامه علوم حدیث ، شماره 15 ، 1379
23. نقد نظریه نسخ از آیت الله خویی ، فصلنامه  بینات ، شماره 31 ،1380
24. مبانی تفسیر عرفانی امام خمینی ، مجموعه مقالات کنگره امام خمینی و عرفان ، ج 5 ، 1381
25. ماهیت و مراتب وحی از نگاه صدرالمتالهین ، فصلنامه قبسات ، شماره 29 ، 1382
26. رازجاودانگی قرآن (1-3) ، دو هفته نامه گلستان قرآن ، شماره 167- 169 ، 1382
27. علامه شعرانی قرآن پژوهی فرزانه ، فرزانه ناشناخته (یاد نامه علامه شعرانی) ، 1382
28. پیام آیه نفر به حوزه های علمیه ، موسس حوزه (یاد نامه شیخ عبدالکریم حایری) ، 1383
29. زبان قرآن ، مجموعه مقالات کنگره جهانی بزرگداشت ملاصدرا ، بنیاد حکمت ملا صدرا ، 1382
30. تفسیر ظاهری و باطنی از نگاه ملا صدرا ، پژوهش نامه قرآن و حدیث ، شماره 2 ، 1382
31. آثار باستانی ، دائره المعارف قرآن ، جلد 1 ، 1382
32. آتش بس ، دائره المعارف قرآن ، جلد 2 ، 1382
33. آل موسی وآل هارون  ، دائره المعارف قرآن ، ج 1 ، 1382
34. آدم ربانی ، دائره المعارف قرآن ، جلد 1 ، 1382
35. اتّحاد ، دائره المعارف قرآن ، ج 2 ، 1383
36. اختلاف ، دائره المعارف قرآن ، ج 2 ، 1383
37. اَحد ، دائره المعارف قرآن ، ج 2 ، 1383
38. اذیّت ، دائره المعارف قرآن ، ج 2 ، 1383
39. اشراط الساعه ، دائره المعارف قرآن ، ج 3 ، 1384
40. اُسید بن حُضَیر ، دائره المعارف قرآن ، ج 4 ، 1383
41. امت ، دائره المعارف قرآن ، ج 4 ، 1385
42. اهل کتاب ، دائره المعارف قرآن ، ج 5 ، 1385
43. مکی و مدنی ، دانشنامه قرآن شناسی ، 1385.
44. رابطه قرآن و سنت ، دانشنامه قرآن شناسی ، 1386
45. نگاهی به کتاب صیانه القرآن من التحریف  ، فصلنامه بینات ، شماره 44 ، 1383
46. ویژگیهای بیانی قرآن ، فصلنامه پژوهش وحوزه ، شماره 19-20 ، 1383
47. ماهیت ماورایی قرآن از نگاه صدر المتالهین ، فصلنامه مقالات و بررسی ها  ، 1384
48. مبانی تفسیر موضوعی ، فصلنامه اندیشه نوین دینی ، شماره 3 ، 1384
49. ماهیت و مولفه های تفسیر به رأی از نگاه امام خمینی ، فصلنامه طلوع ، 1385
50. ویژگی های قرآن از نگاه امام خمینی ، فصلنامه شیعه شناسی ، 1385
51. ماهیت ماورایی قرآن از نگاه امام خمینی ، همایش بزرگداشت اندیشه های قرآنی امام ، 1385
52. نقش مبانی کلامی در تفسیر آیات قرآن ، فصلنامه اندیشه نوین دینی ، شماره 4 - 5 ، 1385
53. رخدادهای آخر الزمان از نگاه قرآن  ، فصلنامه انتظار نور ، 1385
54. بررسی تطبیقی ترجمه های بیستگانه قرآن  ، فصلنامه بینات ، شماره 49 – 50 ، 1385
55. فلسفه علوم قرآنی ، فصلنامه قبسات ، شماره  39-40  ، 1385
56. مولفه های اعجاز بیانی قرآن ، همایش زیباشناسی قرآن ، 1385
57. روش شناسی شیوه راغب اصفهانی در کتاب مفردات ، همایش قرآن و نیازهای جامعه ، 1385
58.  رویکرد علمی به قرآن ، ضرورت ها و چالش ها ، فصلنامه قرآن و علم ، شماره 1 ، 1386
59. ملا صدرا و رویکرد فلسفی  به قرآن ، همایش ملی  قرآن و علوم ، 1385
60. کربلایی کاظم و تحریف ناپذیری قرآن ، مجموعه مقالات همایش کربلایی کاظم ساروقی ، 1386
61. اعجاز قرآن از منظر علامه بلاغی ، مجموعه مقالات کنگره علامه بلاغی ، 1387
62. نقد و بررسی مقاله قرآن و علم دائره المعارف لیدن ، فصلنامه قرآن و مستشرقان ، شماره 3 ، 1387
63. نقد و بررسی کتاب التمهید فی علوم القرآن ، معرفت قرآنی (مجموعه مقالات کنگره استاد معرفت) ، 1387
64. نقد و بررسی کتاب صیانة القرآن ، معرفت قرآنی (مجموعه مقالات کنگره استاد معرفت) ، 1387
65. بررسی تطبیقی قرآن و کتاب مقدس ، فصلنامه قبسات ، شماره 44 ، 1386 
66. شهید مطهری و عشق به قرآن ، مجموعه مقالات همایش اندیشه های قرآنی شهید مطهری ، 1387
67. اعجاز قرآن از منظر شهید مطهری ، مجموعه همایش اندیشه های قرآنی شهید مطهری ، 1387
68. بهشت و ثواب ، دانشنامه قرآن شناسی ، 1387
69. قرآن و علوم حدیث ، دانشنامه قرآن شناسی ، 1387
70. معرفی تفسیر ملا صدرا ، دانشنامه تشیع ، کالج لندن ، 1387
71. رابطه قرآن و سنت ، دانشنامه تشیع ، کالج لندن ، 1387
72. نقد نظریه راهیافت خطا در قرآن ، فصلنامه اندیشه نوین دینی ، شماره 7 ، 1387
73. نقش جبرئیل در فرآیند وحی قرآنی ، فصلنامه قبسات ، شماره 48 ، 1387
74. رابطه قرائات قرآن و تحریف ، ماهنامه معارف ، شماره 1 ، 1387
75. آسمان های هفتگانه از منظر قرآن ، فصلنامه کاوش های دینی ، شماره 1 ، 1388
76. تفسیر به رأی ، هفده گفتار قرآنی (مجموعه نشست های علمی نمایشگاه بین المللی قرآن) ، 1387
77. شیوه شناسی تفسیر ، هفده گفتار قرآنی (مجموعه نشست های علمی نمایشگاه بین المللی قرآن) ، 1387
78. نقد نظریه راهیافت خطا در آموزه های قرآن با تکیه به پدیده شهاب سنگ ها ، فصلنامه کتاب نقد ، 1389
79. نقش مبانی ادبی در تفسیر ، فصلنامه علوم و معارف قرآن ، 1388
80.  امکان و جواز تفسیر ، فصلنامه علوم و معارف قرآن ، 1389
 
 2- 5. مقالات حدیثی

1. معیارهای نقد احادیث از نگاه علامه طباطبایی ، مرزبان عقل و وحی (یادنامه علامه) ، 1381
2. نگاهی به کتاب شرح حدیث جنود عقل وجهل ، فصلنامه علوم حدیث ، شماره 14 ، 1378
3. معرفی پایان نامه های حدیثی ، فصلنامه علوم حدیث ، 1381
4. علامه مجلسی و تعامل با روایات تفسیری ، فصلنامه علوم حدیث ، شماره 22 ، 1380
5. بررسی شرح صدرالمتالهین براصول کافی ، فصلنامه علوم حدیث ، شماره 24 ، 1381
6. علامه مجلسی و نقد دیدگاه های فلسفی ، فصلنامه علوم حدیث ، شماره 26 ، 1381
7. سیمای امیر مومنان از منظر نهج البلاغه ، فصلنامه مطالعات شیعه شناسی ، شماره 10 ، 1384
8. اقتراح بررسی معیارهای نقد حدیث ، فصلنامه شیعه شناسی ، شماره 11 ، 1384
9. فلسفه علوم حدیث ، فلسفه های مضاف (همایش بزرگداشت استاد آشتیانی) ، 1385
10. تبار شناسی روایات طبی ، فصلنامه انجمن قرآن و حدیث ، شماره 4 ، 1387
11. حدیث ذباب آموزه ای طبی یا حدیثی مجعول ، فصلنامه علوم حدیث ، شماره 42 ، 1386
12. قرآن و علوم حدیث ، دانشنامه قرآن شناسی ، 1387
13. نقل به معنا از نگاه علامه شعرانی ، مجموعه مقالات همایش علامه شعرانی ، 1387
14. هاروت و ماروت ، فصلنامه علوم حدیث ، شماره 49 - 50  ، 1388
15. نقد و بررسی کتاب مراه العقول ، مجموعه مقالات کنگره ثقه الاسلام کلینی ، 1387
 
   3-5. مقالات کلامی

1. هنر موسیقی از نگاه کتاب و سنت ، مجموعه مقالات کنگره بین المللی هنر، 1381
2. علامه مجلسی ونقد دیدگاههای فلسفی ، فصلنامه علوم حدیث ، شماره 26 ، 1381
3. سیره سیاسی امام علی (ع) ، فصلنامه علوم سیاسی ، شماره 31 ، 1384
4. پیوند ناگسستنی خاتمیت با ولایت ، فصلنامه کتاب نقد ، شماره 38 ، 1385
5. دکترین مهدویت ، پرسش ها و چالش ها ، همایش مهدویت ، 1385
6. بازکاوی قرائت های مختلف از پدیده منجی گرایی و آرمان شهری ، مجموعه مقالات همایش مهدویت ، 1385
7. پیامبر تفسیرگر دین ، همایش گفتگوی ادیان ، 1385
8. نگاهی به پدیده انتظار و آثارحیاتبخش آن ، فصلنامه انتظار موعود ، شماره 24 ، 1387
9. اباحه گری آفت دین داری ، فصلنامه کتاب نقد ، شماره 40 ، 1385
10. نقش عاشورا در بازسازی مفاهیم دینی ، فصلنامه کتاب نقد ، شماره 41 ، 1385
11. استاد معرفت و دفاع  از حریم ولایت ، معرفت قرآنی (مجموعه مقالات کنگره استاد معرفت) ، 1387
12. جغرافیای سیاسی جهان در عصر ظهور ، مجموعه مقالات همایش دکترین مهدویت ، 1387
13. مقامات پیامبر اکرم (ص) ، هفده گفتار قرآنی (مجموعه نشست های علمی نمایشگاه بین المللی قرآن ) ، 1387
14. برهان پذیری خداوند ، همایش قرآن و نهج البلاغه ، 1388
15 .  برهانی بر ردّ نظریه منشأ بشری دانستن قرآن  ، خردنامه همشهری ،  شماره 55 ، 1389
 
  4- 5. مقالات اخلاقی

1. نقش الگوها در تربیت ، مجموعه مقالات کنگره امام علی (ع)  ، 1374
2. نقش خانواده در تربیت فرزندان ، سمینار نظام خانواده در اسلام ، گرمسار ،1374
3. نقش الگوها در تربیت ، مجموعه مقالات کنگره امام علی (ع)  ، 1374
4. نقش خانواده در تربیت فرزندان ، سمینار نظام خانواده در اسلام ، گرمسار ،1374
5. مبانی اخلاق نظری از دیدگاه ملا مهدی نراقی ، مجموعه مقالات کنگره فاضلین نراقی ،1380
6. دعا در مکتب علوی ، دانشنامه امام علی (ع) ، 1380
7. ویژگی های اخلاق علمی آیه الله معرفت ، گلستان قرآن ، شماره 199 ، 1383
8. خود شیفتگی آفت کمال انسانی ، 1387
9. استاد معرفت از منظر اخلاق علمی ، معرفت قرآنی (مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت استاد معرفت) ، 1387
10. اخلاق جنسی ، دانشگاه علم و صنعت ایران ، 1388
 
 
  5 -5 .  مقالات عرفانی

1. نقد آموزه های  صوفیه از منظر امام صادق (ع) ، فصلنامه کتاب نقد ، شماره 39 ، 1385
2. عشق مجازی از منظر عرفان اسلامی ، فصلنامه کتاب نقد ، شماره 43 ، 1386  
3. ماهیت و شاخصه های رویکرد های نوین عرفانی ، همایش عرفان و معنویت های نوگرا ، 1387
4. عشق مجازی ، چالش ها و آسیب ها ، فصلنامه دانشگاه اسلامی ، شماره 40 ، 1388
 
6-5. مقالات اجتماعی

1. کاستی ها و بایستگی های تبلیغ ، شکوه فقاهت (یادنامه آیت الله بروجردی ) ، 1379
2. تحقیق در حوزه  ضرورت ها و چالش ها ، فصلنامه حوزه و پژوهش ، شماره 5 ، 1380
3. آموزش و پرورش ، بازکاوی چالش ها و کاستی ها ، فصلنامه کتاب نقد ، شماره 45 ، 1386
4. کارکرد عدالت در تعاملات اجتماعی ، فصلنامه انتظار ، شماره 27 ، 1387
 
* مقالات علمی _ پژوهشی

1. ماهیت ماورایی قرآن از نگاه صدر المتالهین ، فصلنامه مقالات و بررسی ها  ، 1384
2. مبانی تفسیر موضوعی ، فصلنامه اندیشه نوین دینی ، شماره 3 ، 1384
3. نقش مبانی کلامی در فهم و تفسیر آیات قرآن ، فصلنامه اندیشه نوین دینی ، شماره  5 – 4 ، 1385
4. بررسی تطبیقی قرآن و کتاب مقدس ، فصلنامه قبسات ، شماره 44 ، 1386  
5. نقد نظریه راهیافت خطا در قرآن ، فصلنامه اندیشه نوین دینی ، شماره 7 ، 1387
6. نقش جبرئیل در فرآیند وحی قرآنی ، فصلنامه قبسات ، شماره 48 ، 1387
7. تبار شناسی روایات طبی ، فصلنامه انجمن قرآن و حدیث ، شماره 4 ، 1387
8. حدیث ذباب آموزه ای طبی یا حدیثی مجعول ، فصلنامه علوم حدیث ، شماره 42 ، 1386
9. هاروت و ماروت ، فصلنامه علوم حدیث ، شماره 49 - 50  ، 1388
10. عشق مجازی ، چالش ها و آسیب ها ، فصلنامه دانشگاه اسلامی ، شماره 40 ، 1388
 
 * مقالات ترجمه ای

در سال های 1378 _ 1380 تعداد 15 مقاله از مقالات فقهی فصلنامه فقه اهل بیت (ع) با ترجمه
این ناچیز منتشر شده است .
 
6 . گفتمان ها
 
1-6.  کنگره ها و همایش های علمی

1. سمینار نظام خانواده (گرمسار) ،  مقاله نقش والدین در تربیت فرزندان ، 1374
2. کنگره امام علی(ع) (تهران) ، مقاله نقش الگوها در تربیت ، 1375
3. کنگره جهانی ملاصدرا (تهران) ، مقاله زبان قرآن ، 1377
4. کنگره بزرگداشت فاضلین نراقی (قم) ، مقاله مبانی اخلاق نظری از دیدگاه ملا مهدی نراقی ، 1380
5. کنگره امام خمینی و حکومت دینی (قم) ،  مقاله زعامت دینی و مشروعیت ولایت فقیه ، 1381
6. کنگره بین المللی هنر (تهران) ، مقاله هنر موسیقی از نگاه کتاب و سنت ، 1381
7. کنگره امام خمینی وعرفان (قم) ، مقاله مبانی تفسیرعرفانی امام خمینی ،  1382
8. همایش تقریب میان مذاهب اسلامی (زاهدان) ، مقاله نقد احادیث وگامهای تاریخی آن ، 1382
9. همایش نکوداشت آیه الله معرفت (قم) ، مقاله ویژگی های اخلاق علمی آیه الله معرفت ، 1384
10. همایش اندیشه های قرآنی امام خمینی (قم) ، مقاله مولفه های تفسیر به رأی از نگاه امام خمینی ، 1384
11. همایش زیباشناسی قرآن ، (تهران) مقاله مولفه های اعجاز بیانی قرآن ، 1385
12. همایش  آموزه های طب نبوی (رفسنجان) مقاله تبار شناسی روایات طبی ، 1385
13. کنگره بین المللی دکترین مهدویت ، مقاله بازکاوی قرائت های مختلف از پدیده آرمان شهری ، 1385
14. همایش قرآن و علوم (تهران) ، مقاله رویکرد علمی به قرآن ،ضرورت ها و چالش ها ، 1385
15. همایش قرآن و نیاز های جامعه (اصفهان) ، مقاله بررسی روش راغب در کتاب المفردات ، 1386
16. همایش تجلیل از استاد آشتیانی (قم) ، مقالات : فلسفه علوم قرآنی و فلسفه علوم حدیث ، 1386
17. کنگره علامه بلاغی (قم) ، مقاله اعجاز علمی قرآن از منظر علامه بلاغی ، 1386
18. کنگره تجلیل از کربلایی کاظم ساروقی (اراک) ، مقاله  کربلایی کاظم و تحریف ناپذیری قرآن ، 1386
19. همایش معنویت و عرفان های نو ظهور (تهران) ، مقاله ماهیت و شاخصه های رویکرد های نوین عرفانی ، 1387
20. همایش استاد معرفت مفسر و قرآن پژوه فرزانه ، (دبیر همایش و ارایه 4 مقاله) ، 1387
21.  همایش تجلیل از علامه شعرانی ، مقاله نقل به معنا از نگاه علامه شعرانی ، 1387
22. همایش اندیشه های قرآنی شهید مطهری ، دو مقاله : مطهری و عشق به قرآن ؛ اعجاز قرآن ، 1387
23. کنگره بین المللی دکترین مهدویت ، مقاله جغرافیای سیاسی جهان در عصر ظهور ، 1387
24. کنگره بین المللی ثقه الاسلام کلینی ، مقاله نقد و بررسی کتاب مرآه العقول ، 1387
25. همایش ملی روحانیت و نسل جوان ، مقاله روحانیت و جوانان ، 1388

6-2. کارگاه های آموزشی

1. شیطان شناسی ، دانشگاه علوم پزشکی زنجان ، 1383
2. شیطان شناسی ، دانشگاه  تربیت معلم آذربایجان ، 1383
3. آشنایی بافرقه های منحرف نو ظهور ، دانشگاه علوم پزشکی زنجان ، 1383
4. آموزش علوم و معارف قرآن ، سازمان تبلیغات  اسلامی استان گیلان  ، (30 جلسه) ، 1383
5. شیوه شناسی تفسیر  ، دانشگاه رفسنجان ، 1384
6. شیوه شناسی تفسیر ، دانشگاه شیراز ، 1384
7. روش تدوین پایان نامه های حدیثی ، جامعه اهل البیت العالمیه ، 1384
8. مدرسه علمیه حجتیه ، کارگاه پایان نامه نویسی ، 1384
9. شیوه شناسی  تفسیر و پژوهش های قرآنی ، مشهد ، ویژه اساتید معارف کشور ، 1384
10. روش شناسی تفسیر ، مشهد ویژه اساتید دانشگاه آزاد اسلامی ، 1384
11. روش شناسی و مراحل تفسیر ، دانشگاه مازندران ،  1385
12. بررسی سیره اخلاقی پیامبر (ص) ، سازمان تبلیغات اصفهان ، 1385
13. روش شناسی مطالعات و پژوهش های قرآنی ، سازمان تبلیغات اسلمی گیلان ، 1385
14. مبانی و قواعد تفسیر ، مشهد ، ویژه اساتید معارف  کشور ، 1385
15. روش شناسی تفسیر ، مشهد ، ویژه اساتید دانشگاه آزاد اسلامی ، 1385
16. سیره نبوی ، سازمان تبلیغات اسلامی کرمان ، 1385
17. اعجاز علمی قرآن ، دانشگاه کردستان ، 1386
18. نقد شبهات قرآنی ، دانشگاه آزاد بوشهر ، 1386
19. روش تدریس و تحقیق تفسیر ترتیبی ، حوزه علمیه قم ، ویژه اساتید ، 1386
20. نقد شبهات قرآنی ، دانشگاه آزاد تفرش ، 1387
21. نقد شبهات قرآنی ، دانشگاه شیراز ، 1387
22. روش شناسی تفسیر ، حوزه علمیه اصفهان ، 1388
23 . نقد شبهات در زمینه حقوق زنان ، دانشکده بنت الهدی ، 1388
24. نقد شبهات در زمینه حقوق زنان ، دانشگاه صنعتی شیراز ، 1388
 
3-6. میز گردها ی علمی

1. مبانی علامه طباطبایی دربرخورد با روایات ، نمایشگاه بین المللی قرآن ، 1381
2. شیوه شناسی مطالعات وپزوهشهای قرآنی ، نمایشگاه بین المللی قرآن ، 1382
3. بررسی شیوه علامه طباطبایی در تفسیرالمیزان ، مدرسه عالی امام خمینی ، 1382
4. نقد کتاب فرهنگ آفتاب ، خانه پژوهش ارشاد قم ، 1383
5. نقد کتاب انوار القرآن ، انجمن قرآن پژوهی حوزه علمیه قم ،  1384
6. مقامات معنوی پیامبر ، نمایشگاه بین المللی قرآن کریم ، 1385
7. ماهیت تفسیر به رأی ، نمایشگاه بین المللی قرآن کریم ، 1385
8. شیوه شناسی تفسیر ، نمایشگاه بین المللی قرآن کریم ، 1385
9. اندیشه های قرآنی استاد معرفت ، دفتر تبلیغات اسلامی مشهد ،1385
10. حقوق زن و آموزه های  نبوی ، تهران نمایشگاه پیامبر اعظم ، 1385
11. عرفان و معنویت ، کانون اندیشه جوان ، (4جلسه) ، 1385
12. نقد و بررسی شبهات در زمینه وحی و نبوت ، نمایشگاه بین المللی قرآن کریم ، 1387
13. نقد شبهات در زمینه وحی قرآنی ، مشهد ، ویژه دانشجویان خارج از کشور ، 1387
14. قرآن و هنر ، نمایشگاه بین المللی قرآن ، 1387 
15. نقد فیلم فتنه ، دانشگاه معارف اسلامی ، 1387
16. نقد کتاب تاریخ گذاری قرآن ، خبرگزاری ایکنا ، 1387
17. علامه طباطبایی و نقد شبهات قرآنی ، دفتر تبلیغات خراسان ، 1387
18 . نقد شبهات در زمینه عصمت ، دانشکده علوم قرآنی شیراز ، 1388
19. نقد ترجمه تفسیر صافی ، انجمن قرآن پژوهی ، 1388
20. نقد شبهات حقوق زنان ، انجمن قرآن پژوهی ، 1388
21 . ایثار و شهادت از منظر قرآن ، خبرگزاری ایکنا ، 1388
 
4-6 . برنامه های درسی تولیدی

1. اخلاق اسلامی ، دانشگاه علم و صنعت ایران ، (18 درس) ، 1385
1. درسنامه علوم حدیث ، حوزه علمیه خواهران ، (30 درس) ، 1387
 
7. هدایت پایان نامه ها

1. شخصیت حضرت زهرا (س)  از منظر تفاسیر اهل سنت ، مرکز جهانی علوم اسلامی ، 1383 (استاد راهنما)
2. بررسی روایات فضایل امام علی (ع) در صحاح سته ، مرکز جهانی علوم اسلامی ، 1383 (استاد مشاور )
3. سیمای صحابه در قرآن و حدیث ، مرکز جهانی علوم اسلامی ، 1383 (استاد راهنما)
4. نسبت دین و دنیا از منظر نهج البلاغه ، مرکز جهانی علوم اسلامی ، 1384 (استاد راهنما)
5. مقایسه  کافی با صحیح بخاری در بخش خداشناسی ، مرکز جهانی علوم اسلامی ، 1384(استاد راهنما)
6. بررسی جایگاه  کافی و نقد و بررسی کتاب کسر الصنم ، مرکز جهانی علوم اسلامی ، 1384 (استاد راهنما)
7. بررسی مکاتب حدیثی شیعه تا سده چهارم ، دانشگاه قم ، 1384 (استاد مشاور)
8. دور الصحیفه السجادیه فی تربیه الفرد و المجتمع ، جامعه اهل البیت العالمیه ، قم ، 1384 (استاد راهنما)
9. رضا و توکل از نگاه قرآن و روایات ، مرکز جهانی علوم اسلامی ، 1384 (استاد مشاور)
10. علوم قرآن در نهج البلاغه ، دانشگاه پیام نور ، 1385 (استاد راهنما)
11. التکافل الاجتماعی فی القرآن ، مرکز جهانی علوم اسلامی ، 1385 (استاد راهنما)
12. الولایه و دورها فی المجتمع من منظور القرآن الکریم ، 1386  (استاد مشاور)
13. السور القرآنیه و خصائصها ، مرکز جهانی علوم اسلامی ، 1386 (استاد راهنما)
14. منهج اهل السنه فی نقد الاحادیث ، جامعه اهل البیت العالمیه ، 1387 (استاد مشاور)
15. آسیب شناسی روایات تفسیری ،  مرکز المصطفی العالمیه ، 1387 (استاد راهنما)
16. بررسی روایات تفسیری مهدویت ، دانشکده علوم قرآن قم ، 1387 (استاد راهنما)
17. آموزه های تربیتی سوره مبارکه یوسف ، حوزه علمیه قم ، 1387 (استاد مشاور)
18. جایگاه عقل در تفاسیر دوران معاصر، حوزه علمیه قم ، 1387 (استاد راهنما)
19. احباط و تکفیر از منظر قرآن ، حوزه علمیه قم ، 1388 (استاد راهنما)
20. اعجاز عددی از منظر قرآن ، حوزه علمیه قم ، 1388 (استاد راهنما)
21. دیدگاه ها و نوآوری های استاد معرفت ، دانشکده اصول الدین (مقطع دکترا) ، 1389 (استاد مشاور)
22. مولفه های اعتقادی تشیع ، دانشکده الاهیات ، 1389 (استاد مشاور)
23 . اخلاق جنسی از منظر قرآن ، دانشگاه معارف اسلامی ، 1389 (استاد راهنما)
24 . نقد شبهات مستشرقان در زمینه آیات علمی قرآن ، دانشگاه معارف اسلامی ، 1389 (استاد راهنما)
25 .  انسجام ساختاری و محتوایی قرآن و نقد شبهات در این زمینه ، دانشگاه معارف اسلامی ، 1389 (استاد راهنما)
 
8.  طرح های پژوهشی و آموزشی
 
1. تدوین طرح پژوهش دانشگاه علوم اسلامی رضوی ، 1375
2. تدوین طرح پژوهش حوزه علمیه خراسان ، 1375
3. تدوین برنامه درسی حوزه علمیه مکتب رقیه مشهد ، 1375
4. همکاری در تدوین برنامه آموزشی مدرسه عالی شهید نواب مشهد ، 1377
5. مشارکت در تدوین برنامه درسی کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشکده علوم حدیث ، 1380
6. تدوین برنامه درسی مرکز تخصصی علوم حدیث حوزه در مقطع کارشناسی و همکاری در تدوین برنامه مقطع ارشد این مرکز ، 1384
7. همکاری در تدوین برنامه های درسی رشته علوم قرآن و حدیث جامعه المصطفی العالمیة ، 1384
8. تدین برنامه درسی رشته علوم حدیث در مقطع دکترا جامعة المصطفی العالمیة ، 1385
9. طراحی و پیشنهاد برنامه آموزشی «نقد شبهات قرآنی» برای سطح 4 حوزه ، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ، 1387
 
9 . مدیریت ها و مسئولیت های علمی
  
1. مدیر گروه علوم قرآنی دانشگاه علوم اسلامی رضوی ، 1372- 1377
2. بنیان گذار و مدیر بخش پژوهش دانشگاه علوم اسلامی رضوی ، 1375 – 1378
3. سردبیر فصلنامه داخلی دانشگاه علوم اسلامی رضوی ، 1375 – 1378
4. مدیر پژوهش دانشکده علوم حدیث ، 1378 – 1382
5. مدیر گروه معارف دائره المعارف قرآن کریم ، 1379 - 1380
6. مدیر گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ، 1384 – 1387
7. دبیر علمی همایش نکوداشت مرحوم استاد معرفت ، 1387
8. دبیر علمی همایش قرآن و نهج البلاغه ، 1389
9. عضو کمیته مشورتی کمیسیون فرهنگی مجمع تشخیص مصیلحت نظام ، 1387
10. بنیان گذار و مدیر موسسه معارف وحی و خرد
11. مدیر گروه قرآن و متون اسلامی دانشگاه معارف اسلامی
12. عضو کمیته حدیث حوزه علمیه قم
13. عضو شورای آموزش مرکز تخصصی حدیث
14. عضو شورای پژوهش دانشگاه علوم و معارف اسلامی
15. عضو موسس و عضو  هیات مدیره مرکز تحقیقاتی قرآن کریم المهدی (ع)
16. عضو هیات رئیسه انجمن قرآن پژوهی حوزه علمیه قم
17. عضو شورای علمی دانشنامه قرآن شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
18. عضو شورای تحریریه فصلنامه پژوهش های میان رشته ای قرآن
19. عضو شورای تحریریه فصلنامه اندیشه نوین دینی
20. عضو شورای تحریریه فصلنامه کاوش های دینی
21. عضو شورای تحریریه ماهنامه راه قرآن
22. عضو شورای مشورتی فصلنامه علوم و معارف قرآن
23 . عضو بنیاد ملی نخبگان

10.  تشویق ها و جوایز
 1. رتبه ممتاز حوزه علمیه مشهد ، 1370
 2. رتبه چهارم جشنواره نامه ای به جانباز ، 1374
 3. فارغ التحصیل نمونه دانشگاه علوم اسلامی رضوی  ، 1376
 4. دانشجوی نمونه کشوری در مقطع کارشناسی ارشد ، دانشکده الهیات دانشگاه تهران ، 1378
 5. دانشجوی نمونه کشوری در مقطع دکترا ، دانشکده الهیات دانشگاه تهران ، 1380
 6. دانشجوی نمونه دانشگاه تهران در مقطع دکترا ، 1380
 7. قلم بلورین جشنواره مطبوعات ، 1380
 8. رتبه اول جشنواره مطبوعات ، (مقاله ماهیت و مراتب وحی از نگاه صدر المتألهین) ،1383
 9. مولف برتر (کتاب حدیث شناسی) ، معاونت پژوهشی مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران ، 1384
10. رتبه اول همایش اندیشه های قرآنی امام خمینی (مقاله تفسیر به رأی از نگاه امام خمینی) ، 1384
11. رتبه اول بخش تدوین مقالات پژوهشی (مقاله فلسفه علوم قرآن) ، نمایشگاه بین المللی قرآن ، 1385
12. رتبه سوم جشنواره مطبوعات (مقاله اباحه گری آفت دین داری) ، 1386
13. برگزیده کتاب سال حوزه (کتاب رابطه متقابل کتاب و سنت) ، 1387
14. برگزیده جشنواره بین المللی فارابی (کتاب رابطه متقابل کتاب و سنت) ، با دریافت لوح تقدیر از رییس جمهور ، جشنواره فارابی ، آیسسکو و یونسکو ، 1388
15. پژوهشگر برجسته جشنواره معارف ویژه اساتید معارف دانشگاه های کشور ، 1388

نقل از سایت مرکز پژوهشی قرآن کریم_المهدی

شرح حال

نقل از سایت مرکز پژوهشی قرآن کریم_المهدی

***********************************************************************

__________________________________________________

وحى و نبوت‏
هدایت عامه‏
اعتقاد به وحى و نبوت، از نوعى بینش درباره جهان و انسان ناشى مى‏شود، یعنى اصل هدایت عامه در سراسر هستى. اصل هدایت عامه لازمه جهان‏بینى توحیدى اسلامى است؛ از این رو اصل نبوت لازمه این جهان‏بینى است. خداوند متعال به حکم اینکه واجب‏الوجود بالذات است و واجب‏الوجود بالذات واجب من جمیع‏الجهات است، فیّاض على‏الاطلاق است و به هر نوعى از انواع موجودات در حدى که براى آن موجود ممکن و شایسته است تفضّل و عنایت دارد و موجودات را در مسیر کمالشان هدایت مى‏کند. این هدایت، شامل همه موجودات است، از کوچکترین ذره گرفته تا بزرگترین ستاره و از پست‏ترین موجود بیجان گرفته تا عالى‏ترین و راقى‏ترین جاندارها که ما مى‏شناسیم یعنى انسان. از این روست که قرآن واژه «وحى» را همچنان که در مورد هدایت انسان به کار برده در مورد هدایت جمادات و نباتات و حیوانات به کار برده است.
هیچ موجودى در این جهان، ثابت و یکنواخت نیست؛ دائماً منزل و جایگاه عوض مى‏کند و به سوى مقصودى روان است.
از طرف دیگر، همه علامتها نشان مى‏دهد که نوعى «میل» و «کشش» در هر موجودى به سوى مقصدى که به آن مقصد روان است وجود دارد؛ یعنى موجودات با
                        مجموعه‏آثاراستادشهیدمطهرى، ج‏2، ص: 154
نیروى مرموزى که در درونشان هست به سوى مقصدشان کشیده مى‏شوند. این نیرو همان است که از آن به «هدایت الهى» تعبیر مى‏شود. قرآن کریم از زبان حضرت موسى نقل مى‏کند که به فرعون زمان خویش گفت:
پروردگار ما همان است که به هر موجودى آن آفرینشى که شایسته آن بود عنایت کرد و سپس آن را در راه خودش هدایت نمود «1».
جهان ما جهانى هدفدار است؛ یعنى در درون موجودات، کششى به سوى هدف کمالى‏شان موجود است و هدفدارى همان هدایت الهى است.
کلمه «وحى» در قرآن کریم مکرر به کار رفته است. شکل استعمال این کلمه و موارد مختلف استعمال آن نشان مى‏دهد که قرآن آن را منحصر به انسان نمى‏داند، در همه اشیاء و لااقل در موجودات زنده سارى و جارى مى‏داند؛ از این رو در مورد زنبور عسل به «وحى» تعبیر مى‏کند. چیزى که هست درجات وحى و هدایت برحسب تکامل موجودات متفاوت است.
عالى‏ترین درجه وحى همان است که به سلسله پیامبران مى‏شود. این وحى بر اساس نیازى است که نوع بشر به هدایتى الهى دارد که از طرفى بشر را به سوى مقصودى که ماوراى افق محسوسات و مادیات است و خواه ناخواه گذرگاه بشر خواهد بود راهنمایى نماید، و از طرف دیگر نیاز بشر را در زندگى اجتماعى که همواره نیازمند به قانونى است که تضمین الهى داشته باشد برآورد. قبلًا در بحث «مکتب، ایدئولوژى» نیاز بشر را به یک ایدئولوژى کمال‏بخش، و ناتوانى او را براى تنظیم و تدوین ایدئولوژى صحیح روشن کردیم.
پیامبران به منزله دستگاه گیرنده‏اى هستند که در پیکره بشریت کار گذاشته شده است. پیامبران افراد برگزیده‏اى هستند که صلاحیت دریافت این نوع آگاهى را از جهان غیب دارند. این صلاحیت را خدا مى‏داند و بس. قرآن کریم مى‏فرماید:
__________________________________________________
 (1). رَبُّنَا الَّذى اعْطى‏ کُلَّ شَىْ‏ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى‏ (طه/ 50).
                        مجموعه‏آثاراستادشهیدمطهرى، ج‏2، ص: 155
اللَّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهُ «1».
خدا خود بهتر مى‏داند که رسالت خویش را در چه محلى قرار دهد.
هرچند پدیده وحى مستقیماً از قلمرو حس و تجربه افراد بشر بیرون است، ولى این نیرو را مانند بسیارى از نیروهاى دیگر از راه آثارش مى‏توان شناخت.
وحى الهى تأثیر شگرف و عظیمى بر روى شخصیت حامل وحى یعنى شخص پیامبر مى‏نماید؛ به حقیقتْ او را «مبعوث» مى‏کند، یعنى نیروهاى او را برمى‏انگیزد و انقلابى عمیق و عظیم در او به وجود مى‏آورد و این انقلاب در جهت خیر و رشد و صلاح بشریت صورت مى‏گیرد و واقع‏بینانه عمل مى‏کند؛ قاطعیت بى‏نظیرى به او مى‏دهد. تاریخ هرگز قاطعیتى مانند قاطعیت پیامبران و افرادى که به دست و به وسیله آنان برانگیخته شده‏اند نشان نمى‏دهد.
__________________________________________________
 (1). انعام/ 124.
                        مجموعه‏آثاراستادشهیدمطهرى، ج‏2، ص: 157
اختصاصات پیامبران‏
 [اختصاصات پیامبران‏]
پیامبران الهى که از طریق وحى با ریشه و مبدأ هستى اتصال پیدا مى‏کنند، داراى امتیازات و اختصاصاتى مى‏باشند که اکنون به آنها اشاره مى‏شود:
1. اعجاز
هر پیامبرى که از جانب خدا مبعوث مى‏شود از قدرت و نیرویى خارق‏العاده برخوردار است و با آن قدرت خارق‏العاده یک یا چند اثر مافوق قدرت بشر ابراز مى‏دارد که نشان‏دهنده بهره‏مندى او از آن نیروى خارق‏العاده الهى است و گواه راستین بودن دعوت او و آسمانى بودن سخن اوست.
قرآن کریم آثار خارق‏العاده‏اى را که پیامبران به اذن خدا براى گواهى بر صدق گفتار خود ارائه مى‏کرده‏اند «آیت» یعنى نشانه و علامت نبوت مى‏خواند و متکلمین اسلامى از آن نظر که این علامتها عجز و ناتوانى سایر افراد را آشکار مى‏سازد «معجزه» مى‏نامند. قرآن کریم نقل مى‏کند که مردمِ هر زمان از پیامبران زمان خویش تقاضاى «آیت» و «معجزه» مى‏کردند و آن پیامبران به این تقاضا که تقاضایى معقول و منطقى بود- زیرا از طرف مردمى جویاى حقیقت صورت مى‏گرفت و بدون آن براى آن مردم راهى به شناخت پیامبرىِ آن پیامبر نبود- جواب مثبت مى‏دادند؛ ولى‏
                        مجموعه‏آثاراستادشهیدمطهرى، ج‏2، ص: 158
اگر تقاضاى معجزات به منظور دیگرى جز جویندگى حقیقت صورت مى‏گرفت- مثلًا به صورت «معامله» پیشنهاد مى‏شد که اگر فلان کار را بکنى ما در عوضْ دعوت تو را مى‏پذیریم- پیامبران از انجام آن استنکاف مى‏کردند. قرآن کریم معجزات زیادى براى پیغمبران نقل کرده است از مرده زنده کردن و بیمار لاعلاج را شفا دادن تا در گهواره سخن گفتن و عصا را تبدیل به اژدها کردن و از نهان و آینده خبر دادن.
2. عصمت‏
از جمله مختصات پیامبران «عصمت» است. عصمت یعنى مصونیت از گناه و از اشتباه؛ یعنى پیامبران نه تحت تأثیر هواهاى نفسانى قرار مى‏گیرند و مرتکب گناه مى‏شوند و نه در کار خود دچار خطا و اشتباه مى‏شوند. برکنارى آنها از گناه و از اشتباه، حدّ اعلاى قابلیت اعتماد را به آنها مى‏دهد. اکنون ببینیم این مصونیت به چه صورت است؟ آیا مثلًا به این صورت است که هروقت مى‏خواهند مرتکب گناه یا اشتباه شوند یک مأمور غیبى مى‏آید و مانند پدرى که مانع لغزش فرزندش مى‏شود جلوى آنها را مى‏گیرد؟ و یا به این صورت است که پیامبران سرشت و ساختمانشان طورى است که نه امکان گناه در آنهاست و نه امکان اشتباه، آنچنان که مثلًا یک فرشته زنا نمى‏کند به دلیل اینکه از شهوت جنسى خالى است و یا یک ماشین حساب اشتباه نمى‏کند به دلیل اینکه فاقد ذهن است؟ و یا اینکه گناه نکردن و اشتباه نکردن پیامبران معلول نوع بینش و درجه یقین و ایمان آنهاست؟ البته تنها همین شق صحیح است. اکنون هریک از این دو مصونیت را جداگانه ذکر مى‏کنیم.
اما مصونیت از گناه: انسان یک موجود مختار است و کارهاى خویش را بر اساس منافع و مضارّ و مصالح و مفاسدى که تشخیص مى‏دهد انتخاب مى‏کند؛ از این رو «تشخیص» نقش مهمى در اختیار و انتخاب کارها دارد؛ محال است که انسان چیزى را که بر حسب تشخیص او مفید هیچ‏گونه فایده‏اى نیست و از طرف دیگر زیان و ضرر دارد انتخاب کند؛ مثلًا انسان عاقل علاقه‏مند به حیات، دانسته خود را از کوه پرت نمى‏کند و یا زهر کشنده را نمى‏نوشد.
افراد مردم از نظر ایمان و توجه به آثار گناهان متفاوت‏اند؛ به هر اندازه که ایمانشان قوى‏تر و توجه‏شان به آثار گناهان شدیدتر باشد، اجتنابشان از گناه بیشتر
                        مجموعه‏آثاراستادشهیدمطهرى، ج‏2، ص: 159
و ارتکاب آن کمتر مى‏شود. اگر درجه ایمان در حد شهود و عیان برسد، به حدى که آدمى حالت خود را در حین ارتکاب گناه حالت شخصى ببیند که مى‏خواهد خود را از کوه پرت کند و یا زهر کشنده‏اى را بنوشد، در اینجا احتمال اختیار گناه به صفر مى‏رسد؛ یعنى هرگز به طرف گناه نمى‏رود. چنین حالى را «عصمت از گناه» مى‏نامیم. پس عصمت از گناه ناشى از کمال ایمان و شدت تقواست. ضرورتى ندارد که براى اینکه انسان به حد «مصونیت» و «معصومیت» از گناه برسد یک نیروى خارجى جبراً او را از گناه باز دارد و یا شخص معصوم به حسب سرشت و ساختمان، مسلوب‏القدرة باشد. اگر انسانى قدرت بر گناه نداشته باشد و یا یک قوّه‏اى جبرى همواره جلوگیر او از گناه باشد، گناه نکردن او برایش کمالى شمرده نمى‏شود، زیرا او مانند انسانى است که در یک زندان حبس شده و قادر به خلافکارى نیست. خلافکارى نکردن چنین انسانى را به حساب درستى و امانت او نتوان گذاشت.
اما مصونیت از اشتباه: مصونیت از اشتباه نیز مولود نوع بینش پیامبران است.
اشتباه همواره از آنجا رخ مى‏دهد که انسان به وسیله یک حس درونى یا بیرونى با واقعیتى ارتباط پیدا مى‏کند و یک سلسله صورتهاى ذهنى از آنها در ذهن خود تهیه مى‏کند و با قوّه عقل خود آن صورتها را تجزیه و ترکیب مى‏کند و انواع تصرفات در آنها مى‏نماید؛ آنگاه در تطبیق صورتهاى ذهنى به واقعیتهاى خارجى و در ترتیب آن صورتها گاه خطا و اشتباه رخ مى‏دهد. اما آنجا که انسان مستقیماً با واقعیتهاى عینى به وسیله یک حس خاص مواجه است و ادراک واقعیت عین اتصال با واقعیت است نه صورتى ذهنى از اتصال با واقعیت، دیگر خطا و اشتباه معنى ندارد. پیامبران الهى از درون خود با واقعیت هستى ارتباط و اتصال دارند. در متن واقعیت، اشتباه فرض نمى‏شود. مثلًا اگر ما صد دانه تسبیح را در ظرفى بریزیم و باز صد دانه دیگر را، و این عمل را صد بار تکرار کنیم، ممکن است ذهن ما اشتباه کند و خیال کند این عمل نود و نه بار و یا صد و یک بار تکرار شده است، اما محال است که خود واقعیت اشتباه کند و با اینکه عمل بالا صد بار تکرار شده است مجموع دانه‏ها کمتر یا بیشتر بشود.
انسانهایى که از نظر آگاهیها در متن جریان واقعیت قرار مى‏گیرند و با بُنِ هستى و ریشه وجود و جریانها متصل و یکى مى‏شوند، دیگر از هرگونه اشتباه مصون و معصوم خواهند بود.
                        مجموعه‏آثاراستادشهیدمطهرى، ج‏2، ص: 160
تفاوت پیامبران و نوابغ‏
از همین جا مى‏توان به تفاوت پیامبران و نوابغ پى برد. نوابغ افرادى هستند که نیروى فکر و تعقل و حسابگرى قوى دارند؛ یعنى از راه حواس خود با اشیاء تماس مى‏گیرند و با نیروى حسابگر عقل خود بر روى فراورده‏هاى ذهنى خود کار مى‏کنند و به نتیجه مى‏رسند و احیاناً خطا مى‏کنند. پیامبران الهى علاوه بر برخوردارى از نیروى خرد و اندیشه و حسابگریهاى ذهنى، به نیروى دیگرى به نام وحى مجهزند و نوابغ از این نیرو بى‏بهره‏اند و به همین جهت به هیچ وجه نتوان پیامبران را با نوابغ مقایسه کرد، زیرا مقایسه هنگامى صحیح است که کار هر دو گروه از یک نوع و از یک سنخ باشد، اما آنجا که از دو نوع و دو سنخ است مقایسه غلط است. مثلًا صحیح است که قوّه بینایى و یا قوّه شنوایى و یا قوّه فکر دو نفر را با هم مقایسه کنیم، اما صحیح نیست که قوّه بینایى یک نفر را با قوّه شنوایى یک نفر دیگر مقایسه کنیم و بگوییم کدام یک قوى‏تر است. نبوغ نوابغ مربوط است به نیروى تفکر و اندیشه بشرى، و فوق‏العادگى پیامبران مربوط است به نیروى دیگرى به نام وحى و اتصال به مبدأ هستى، و لهذا قیاس گرفتن آنها با یکدیگر غلط است.
3. رهبرى‏
 «پیامبرى» با آنکه از مسیر معنوى به سوى خدا و تقرب به ذات او و بریدن از خلق (سیر من الخلق الى الحق) آغاز مى‏شود که مستلزم انصراف از برون و توجه به درون است، ولى سرانجام با بازگشت به خلق و برون، به منظور اصلاح و سامان بخشیدن به زندگى انسان و هدایت آن در یک مسیر صحیح (سیر بالحق فى الخلق) پایان مى‏یابد.
کلمه «نبىّ» در زبان عربى به معنى «خبر آورنده» است- و در فارسى کلمه «پیامبر» همان معنى را مى‏دهد- و کلمه «رسول» در زبان عربى به معنى «فرستاده» است.
پیامبر، پیام خدا را به خلق خدا ابلاغ مى‏کند و نیروهاى آنها را بیدار مى‏نماید و سامان مى‏بخشد و [آنها را] به سوى خداوند و آنچه رضاى خداوند است یعنى صلح و صفا و اصلاح‏طلبى و بى‏آزارى و آزادى از غیر خدا و راستى و درستى و محبت و عدالت و سایر اخلاق حسنه دعوت مى‏کند و بشریت را از زنجیر اطاعت هواى نفس‏
                        مجموعه‏آثاراستادشهیدمطهرى، ج‏2، ص: 161
و اطاعت انواع بتها و طاغوتها رهایى مى‏بخشد.
اقبال لاهورى تفاوت پیامبران را با سایر افرادى که مسیر معنوى به سوى خدا دارند (عرفا) ولى رسالت پیامبرى ندارند و اقبال آنها را «مرد باطنى» مى‏خواند، چنین بیان مى‏کند:
مرد باطنى نمى‏خواهد که پس از آرامش و اطمینانى که (در مسیر معنوى) پیدا مى‏کند به زندگى اینجهانى بازگردد، اما در آن هنگامى که بنا بر ضرورت باز مى‏گردد، بازگشت او براى تمام بشریت سود چندانى ندارد؛ ولى بازگشت پیغمبر جنبه خلاقیت و ثمربخشى دارد؛ باز مى‏گردد و در جریان زمان وارد مى‏شود به این قصد که جریان تاریخ را تحت ضبط درآورد و از این راه جهان تازه‏اى از کمال مطلوب‏ها خلق کند. براى مرد باطنى آرامشْ مرحله نهایى است؛ براى پیغمبر بیدار شدن نیروهاى روان شناختى اوست که جهان را تکان مى‏دهد و این نیروها چنان حساب‏شده است که کاملًا جهان بشرى را تغییر دهد «1».
بنابراین، رهبرى خلق و سامان بخشیدن و به حرکت آوردن نیروهاى انسانى در جهت رضاى خدا و صلاح بشریت، لازم لاینفک پیامبرى است.
4. خلوص نیت‏
پیامبران به حکم اینکه تکیه‏گاه خدایى دارند و هرگز از یاد نمى‏برند که «رسالتى» از طرف خداوند بر عهده آنها گذاشته شده است و کار «او» را انجام مى‏دهند، در کار خود نهایت «خلوص» را دارند؛ یعنى هیچ منظورى و هیچ هدفى جز هدایت بشر که خواسته خداوند است ندارند؛ از مردم «اجر» براى انجام رسالت خود نمى‏خواهند.
قرآن کریم در سوره الشعراء به طور خلاصه گفتار بسیارى از پیامبران را در مواجهه با قومشان نقل کرده است و البته هر پیغمبرى به مناسبت مشکل و مشکلاتى‏
__________________________________________________
 (1). احیاى فکر دینى در اسلام، ترجمه احمد آرام، ص 143.
                        مجموعه‏آثاراستادشهیدمطهرى، ج‏2، ص: 162
که در راه خویش مى‏دیده است یک نوع پیام براى قوم خود داشته است؛ ولى یکى از مطالبى که در پیام همه پیامبران تکرار شده است این است که: «من اجر و مزدى از شما نمى‏خواهم.» لهذا خلوص و بى‏نظرى، یکى از مشخصات پیامبرى است و به همین جهت پیام پیامبران همواره با یک «قاطعیت» بى‏نظیر همراه است.
پیامبران به حکم اینکه خود را «مبعوث» احساس مى‏کنند و در رسالت خویش و ضرورت آن و ثمربخشى آن کوچکترین تردیدى ندارند، با چنان «قاطعیتى» پیام خویش را تبلیغ مى‏کنند و از آن دفاع مى‏کنند که مانندى براى آن نتوان یافت.
موسى بن عمران به اتفاق برادرش هارون در حالى که جامه‏هایى پشمینه بر تن و عصاهاى چوبین در دست داشتند و همه تجهیزات ظاهریشان منحصر به این بود، بر فرعون وارد شدند و او را دعوت کردند و با کمال قاطعیت ابراز داشتند: اگر دعوت ما را نپذیرى زوال حکومت تو قطعى است و اگر دعوت ما را بپذیرى و به راهى که ما مى‏خواهیم وارد شوى ما عزت تو را تضمین مى‏کنیم. فرعون با تعجب فراوان گفت:
اینها را ببینید که از تضمین عزت من در صورت پیروى آنها وگرنه زوال حکومت من سخن مى‏گویند «1»!
پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله در سالهاى اول بعثت که عده مسلمانان شاید از شمار انگشتان دو دست تجاوز نمى‏کرد، در جلسه‏اى که تاریخْ آن را به نام جلسه «یوم‏الانذار» ضبط کرده است، بزرگان بنى‏هاشم را گرد آورد و رسالت خویش را به آنان ابلاغ فرمود و با صراحت و قاطعیت اعلام کرد که دین من جهانگیر خواهد شد و سعادت شما در پیروى و قبول دعوت من است. این سخن آنچنان سنگین و باورنکردنى آمد که جمعیت با تعجب به یکدیگر نگاه کردند و جوابى نداده متفرق شدند.
هنگامى که ابوطالب عموى پیغمبر اکرم پیام قریش را- مبنى بر این‏که حاضریم او را به پادشاهى برگزینیم، زیباترین دختران خود را به زنى به او بدهیم، او را ثروتمندترین فرد خود گردانیم به شرط اینکه از سخنان خود دست بردارد- به آن حضرت ابلاغ کرد، در جواب فرمود: «به خدا قسم اگر خورشید را در یک کفم و ماه را در کف دیگرم قرار دهند، هرگز از دعوت خود دست برنمى‏دارم».
__________________________________________________
 (1). نهج‏البلاغه، خطبه 190.
                        مجموعه‏آثاراستادشهیدمطهرى، ج‏2، ص: 163
آرى، همان طور که عصمت از گناه و عصمت از اشتباه در رهبرى انسانها، از لوازم مجهز بودن به نیروى وحى و اتصال به خداست، خلوص و همچنین قاطعیت نیز از لوازم پیامبرى است.
5. سازندگى‏
پیامبران که به نیروها تحرک مى‏دهند و سامان مى‏بخشند، صرفاً در جهت ساختن فرد و ساختن جامعه انسانى است، و به عبارت دیگر در جهت سعادت بشرى است؛ محال و ممتنع است که در جهت فاسد کردن فرد و یا تباهى جامعه انسانى صورت گیرد. علیهذا اگر اثر دعوت یک مدعى پیامبرى، فاسد ساختن انسانها، از کار انداختن نیروهاى آنها یا به فحشاء و هرزگى افتادن انسانها و یا تباهى جامعه انسانى و انحطاط مجتمع انسانى باشد، خود دلیل قاطعى است بر این‏که این مدعى در دعوى خودش صادق نیست. اقبال لاهورى در اینجا نیز سخن ارزنده‏اى دارد، مى‏گوید:
راه دیگرى براى داورى کردن در ارزش تجربه دینى یک پیغمبر (حقیقى بودن رسالتش و واقعیت داشتن اتصال درونى‏اش با خدا) آزمودن انواع انسانیتى است که ایجاد کرده و نیز توجه به آن جهان فرهنگ و تمدنى است که از رسالت وى برخاسته است «1».
6. درگیرى و مبارزه‏
درافتادن با شرکها، خرافه‏ها، جهالتها، ساخته‏هاى خیالبافانه، ظلمها و ستمها و ستمگریها یکى دیگر از علائم و نشانه‏هاى صداقت پیامبرى یک مدعى پیامبرى است؛ یعنى محال است که یک نفر پیامبر واقعى از جانب خدا برگزیده شود و در پیامش چیزى باشد که بوى شرک بدهد و یا به کمک ظالم و ستمگر بشتابد و ظلم و بى‏عدالتى را تأیید نماید و یا در برابر شرکها، جهالتها، خرافات، ستمگریها سکوت کند و به ستیزه و مبارزه برنخیزد.
توحید، عقل، عدل از اصول دعوت همه پیامبران است و تنها دعوت افرادى